زردشت

 

زردشت
زرتوسترا زرتشت 𐬰𐬀𐬭𐬀𐬚𐬎𐬱𐬙𐬭𐬀 زَرَثوشترَه (له زره ته سوتره)
د زردشت يو خيالي انځور
د شخص معلومات
پيدايښت	نږدې 1000 مخزېږديز کال
مړینه
اولاد	ایسَت‌واسْتَرَه اورْوْتَتْ‌نَرَه هْوَرْچیثْزَه زامن فریني ثریتي پوروچیستا لوڼې
عملي ژوند
کار/مسلک
کاروونکي ژبه(ي)

زردشت یا زردشت ( اوستانی : 𐬰𐬀𐬭𐬀𐬚𐬎𐬱𐬙𐬭𐬀، زَرَثوشترَه) یو ایرانی (اختلافي خبره ده ، ځينې يې افغان بولي او غالباً د نوم ريښه يې هم د پښتو ژبې له الفاظو سره ډېر ورته والی لري، نسبت فارسي او نورو ژبو ته) مذهبي مشر او اصلاح کوونکی، فیلسوف او شاعر و. هغه خپلو پیروانو ته وښودله چې وجود د خیر او شر د قوتونو د جګړې ډګر دی او انسان په دې مبارزه کې د خپل ځای په ټاکلو کې ازاد دی. د هغه تعلیمات د مزداسینا اساس جوړوي.

د زرتشت د ژوند دقیق وخت مالوم نه دی. د دودیزو لیکنو له مخې، هغه "258 کاله وړاندې سکندر " یا "5000 کاله مخکې خشايارشا "په وخت کې ژوند کاوه. په هرصورت، نوي څېړونکي د هغه د ژوند وخت شاوخوا 1000مخزېږديز کال په پام کې نیسي. د هغه د ژوند دقیق ځای هم نومالوم دی. په منابعو کې آذربایجان ، سیستان او رې د هغه د زېږون ځای بلل شوی دی، خو دقیق مالومول یې اسانه کار نه دی او د ډېرو عصري تاریخ پوهانو او لرغونپوهانو په وینا یوازې دا څرګنده ده چې هغه د لوی ایران په شمال ختیځ کې ژوند کاوه. - د ځینو لرغونپوهانو او تاریخ پوهانو په وینا، د اوسني تاجکستان او افغانستان په خاوره کې کوم ځای کې زېږېدلی دی په غالب ګومان هرات يا بلخ کې زېږېدلی دی.

د زردشت په اړه په منابعو کې شته مواد په دوو تاریخي او افسانوي ډلو وېشل شوي دي. په تاریخي موادو کې د هغه خپل ترکیبونه شامل دي، ګاتا ، چې د اوستا ترټولو پخوانۍ برخه جوړوي. هغه افسانوي سرچینې چې د تاریخ په اوږدو کې د هغه په اړه لیکل شوي دي د تاریخي زردستر څخه ځانونه لرې کړي دي. دا لیکنې د اویستا او پهلوي کتابونو په وروستیو برخو کې منعکس شوي دي.

په ګاتا کې زرتشترا د یو وېښیار سړي په څېر ښکاري چې ځان په لوی ماموریت کې ویني. هغه په ټینګو ګامونو سره د بدلون په لټه کې دی او په لیوالتیا سره د هغه شاوخوا خلک حقیقت ته وایی. په دې سندرو کې، هغه خلک د دیوان د عبادت کولو څخه منع کوي، څوک چې دوی د شیطاني خالق او د ژوند ویجاړوونکي په توګه ګوري، او دوی ته د ښه بریالیتوب ژمنه کوي.

زردشت په دې باور وو چې انسان یو ازاد وجود دی او په خپلو پرېکړو کې واک لري. هغه کولی شي د رڼا ځواکونو سره یو ځای شي یا د تیاره ځواکونو سره یوځای شي. زردشت دغه ازادي د اور مازدا ډالۍ ګڼله چې له پيله انسانانو ته ورکړل شوې ده. په ورته وخت کې، هغه ښه پوهېده چې دا ازادي هم د بدو ځواکونو ته د وتلو د ازادۍ مانا لري.

په وروستیو موادو کې د زردشت یوه افسانوي څېره جوړه شوې ده. لکه څنګه چې د هغه مقام د عامو خلکو لخوا لوړ شوی او هغه د خدایانو سره برابر شوی دی. پهلوي ليکنو کې راغلي دي چې زردشت د پيدايښت له پيله وجود لري، فرهار يې له پيدايښت څخه درې زره کاله مخکې پيدا شوى او احورا مزدا د پيدايښت په وخت کې د هغه جسد پيدا کړى دى. د هغه له زیږون وروسته، په 30 کلنۍ کې، هغه د اورمازدا سره ولیدل او په ځمکه کې یې خپل فزیکي وجود پای ته ورساوه. د نوي موادو لویه برخه د احورا مزدا سره د هغه د خبرو اترو څخه جوړه شوې ده چې "پوښتنې" بلل کیږي. د وروستیو لیکنو له مخې زردشت د ۷۷ کلونو په عمر مړ شو.

زردشت د نړۍ لومړنی فیلسوف بلل شوی دی. د ښه او بد د قوتونو تر منځ جګړه د هغه د فلسفې اصلي موضوع ده، چې په ډېرو فلسفي مکتبونو یې د پام وړ اغېز کړی او تر نن ورځې پورې یې د ایراني فکر اغېزمن کړی دی. برسېره پر دې، زردشتي فلسفه په یوناني فلسفه او د هغې له لارې په غربي فلسفه هم اغیزه درلوده. زرتشترا د لومړي کس په توګه یاد شوی چې د بدۍ ستونزې ته یې منطقي ځواب ورکړ.

زرتشترا تل د تاریخ په اوږدو کې یو مهم شخصیت و. د مختلفو تمدنونو او کلتورونو مختلفو خلکو لکه یونانیانو ، رومیانو ، عیسویانو ، مسلمانانو او غربیانو د خپلو افکارو او اهدافو له مخې هغه ته شیان منسوب کړي دي. په هرصورت، ډیری دا لیکنې تاریخي اسناد نه لري.

د مزدسن نه علاوه ځينې نور مذهبونه هم زردشت د خپلو مقدسو او سپېڅلو شخصيتونو په توګه ګڼي، چې په هغو کې اهل حق بابيزم ، بهاييزم ، احمديه او نوي تحريکونه لکه مزدزنان شامل دي. ماني ادعا وکړه چې د زردستر د ماموریت بشپړونکی دی، او د بهايي مذهب پیروان بهاء الله د زردشت له اولادې څخه بولي.

نوم

  په ګاتا کې، د زردشت نوم د 𐬰𐬀𐬭𐬀𐬚𐬎𐬱𐬙𐬭𐬀 په بڼه څرګندیږي. دا نوم په منځني پارسي کې په 𐭦𐭫𐭲𐭥𐭱𐭲، په پارتيان زاروت کې، په منځني فارسي مانيچيان زردروست کې او په سوګديان Z(a)rušč کې ورکړل شوی دی. په معاصره فارسي کې دا په مختلفو ډولونو لیکل شوي او تلفظ شوي دي، لکه زردشت، زرتشت، زردهشت او زرداشت. یوناني لیکوالانو لکه اپلاتون او خانتوس دا د Ζωροάστρης په توګه لیکلی، کوم چې د لاتیني شکل Zōroastrēs او د وروستي یوناني Ζωροάστρις سرچینه ده. د عربي ژبې نوم Зарадошт یا Зарадашт دی، ارمني نسخه یې زردست او سوریايي نسخه یې Z(a)rādušt ده. دا نوم په عصري اروپایی ژبو لکه انګلیسي او جرمني کې د زراتوستر په نوم لیکل کیږي، کله ناکله د آوستان بڼې ته اشاره کوي، او ځینې وختونه یوناني بڼې ته د زروستر په توګه اشاره کوي البته هېره دې نه وي چې دا يوناني بڼه (زروستر) هم پښتو ژبه کې ښه ريښه لري چې له ياد نوم سر ډېر اړخ لږو، زرو = زر او ستر =ستره=پاک سپېڅلی مطلب لکه د سپينو زرو سپين او ځلېدونکی شخصيت.

د دې نوم مانا روښانه نه ده. عربي او سریاني لیکوالانو فکر کاوه چې د "زر وشت" ریښه د سرو زرو سلطنت یا شاهي سرو زرو معنی لري. یوناني لیکوالانو هم دا په یوناني کې د astrothutein کلمې سره تړاو درلود او فکر یې کاوه چې دا د "ستوري عبادت کونکي" مانا لري. لومړی اروپایی زردشتیانو دا د " استار " نوم سره تړلی، د اسوریانو دیوی. د یاد شوي فرضیې څخه هیڅ یو نن ورځ د څېړونکو ترمنځ نه منل کیږي.

د زراتوسترا نوم د معنی په اړه هر اړخیز تړون شتون نلري، مګر دا منل کیږي چې دا نوم باید د لرغوني ایراني ریښې زراتوسترا څخه اخیستل شوی وي. زياتره څېړونکي او ژبپوهان په دې موافق دي چې د زرت د نوم دويمه برخه، يعني اوښ بايد د " اوښ " مانا ولري خو د زرت د دويمې برخې په اړه بېلابېلې معناوې وړاندې شوې دي. یو فرضیه دا ده چې زرت له څخه اخیستل شوی او معنی یې "زاړه" یا "زاړه" ده. د دې فرضیې په دفاع کې، دا په ویدیک لیکنو کې د جرانت سره، په اسي کې زروند او په فارسي کې زل سره پرتله شوی. د پایلې په توګه، دوی باور لري چې زردستر باید د "زاړه اوښ خاوند" معنی ولري. بله فرضیه دا ده چې د زرت معنی "حرکت" یا "چلول". نو زرتشترا باید د "هغه څوک چې اوښان چلوي" معنی ولري، یا په سمه توګه، "هغه اوښان نسل کوي". دریم فرضیه د نوم لومړۍ برخه په پام کې نیسي چې معنی یې "غوښتنه" ده او په ویدیک کې د هر (خوښولو) سره تړاو لري؛ د دې ترکیب له مخې، زرتش د "اوښانو عاشق" معنی لري. په څلورم فرضیه کې، دوی دا د "غوسه" معنی ګڼله او د "د ناراض اوښ مالک" د نوم بشپړه مانا یې وړاندیز کړه. په پای کې، زرانت د " ژېړ " په معنی اټکل شوی او د وروستیو اوستین زیري سره تړاو لري. د ذکر شوي فرضیې پر بنسټ، زراستر معنی لري "د ژیړ اوښ مالک". نور ایتمولوژي وړاندیز شوي چې داسې نه بریښي چې علمي او ژبني اساس ولري.

په اویستا کې، زردشت ځینې وختونه د "سپیتمن زراتوسترا" یا "سپیتم زراتوسترا" په نوم یادیږي. دا د هغه قبیلې نوم و چې هغه پکې زېږېدلی و، کوم چې د سیپتمه نوم څخه راځي، د قبیلې پلار. په لفظي توګه، سپیتمه مانا لري "سپینه" یا "چمکۍ"په مانا دی، خو حقيقيت کې داسې بريښي چې دا دې د هغه د شخصيت په اړه د هغه د پيروانو له خوا يو لقب وي او د زړې پښتو لغات وي چې سپيتمن سپيتمه د سپين او زراتوسترا مطلب سپين زرو ټوټه چې څنګه ځلېدونکي وي، همداسې د ده شخصيت هم پاک او سپېڅلی دی.

ژوند

سرچينه

د زردشت د ژوند د مطالعې لپاره لومړۍ سرچینه ګاتا ده، د هغه خپل ترکیبونه. په ګاتا کې د زرتشت د کورنۍ د ځینو غړو نومونه، د ژوند شرایط او د ژوند ځینې پیښې شاملې دي. خو دا څرګنده نه ده چې دا شعرونه د هغه ژوند څومره اوږد دی.

له هغې وروسته، د اوستا وروستۍ برخې دویمه سرچینه ده چې د زردستر په اړه د څیړنې لپاره کارول کیږي. مرحوم اویستا د زرتشت د کورنۍ د څو نورو غړو نومونه یاد کړي دي. مګر د هغه د ژوند پیښو ته لږ اشاره شتون لري. دا ستونزه د دې حقیقت له امله رامینځته کیږي چې د اوستا ځینې برخې، په شمول د سیپاندانسک او چیردادینسک ، چې شاید د زراستر ژوندلیکونه پکې شامل وو، ورک شوي دي. خو د پهلوي کتابونو مهمې برخې لکه دينکورد او زادسپرم اقتباسونه او ځينې نور کتابونه د اوستا له دغو دوو برخو څخه جوړ شوي دي. دا پهلوي کتابونه د زردشتي تاریخ د مطالعې دریمه سرچینه ده. البته، په دې کتابونو کې، د حقیقت څخه افسانه توپیر کول اسانه ندي.

په یوناني- رومي ، اسلامي، عیسوي، منځنیو پیړیو او رینانسانس اروپايي لیکنو کې هم د زردستر اړوند مواد شته، خو البته د تاریخي دقت په اړه یې جدي شکونه شته. د فارسي ادبياتو ځينې اثار لکه شاهنومې او زرشتنومې هم د زردشت د کيسه په اړه خبرې کوي.

وخت او ځای

وخت

  "زردشت چېرته او کله ژوند کاوه؟ موږ نه پوهیږو. دا د هرمن لومیل لخوا یوه جمله ده، چې په 1930 کې د "زردشتي مذهب" په کتاب کې ښکاري. نږدې یوه پیړۍ وروسته، د لومیل خبرې لاهم ریښتیا دي. سره له دې چې د زرتشت د ژوند د دقیق وخت او ځای د معلومولو لپاره د ډیرو هڅو سره سره، ټول څیړونکي په دې اړه قیاس کوي.

د زردشت د ژوند په اړه جنجال له ډیرو کلونو راهیسې د زردشت په مطالعاتو کې یوه لویه ستونزه وه. دا یوازې ویل کیدی شي چې د پوهانو تر مینځ اجماع شتون لري چې هغه شاوخوا 1000 BC ، یا یوه پیړۍ دمخه یا وروسته ژوند کاوه. مګر نور وختونه لکه 1750 BC یا "د سکندر څخه 258 کاله مخکې" هم وړاندیز شوي. څرنګه چې په اویستا کې بیان شوي هیڅ یوه پیښه په بهرنیو سرچینو کې نه موندل کیږي، په پایله کې دا ممکنه نه ده چې د زرتشترا د ژوند وخت سره تایید شوې نیټه وصل شي.

په غیر اوستانی ایرانی منابعو کی لکه پهلوی کتابونو یا عربی او بازنطینی منابعو کی چی د ساسانی دود په اساس لیکل شوی دی، د زردشت د ژوند تاریخ وړاندی شوی دی. دا باید معلومه شي چې دا تاریخونه د زردشتي کاسمیک کرونولوژي پر بنسټ حساب شوي؛ په زردشتي کرونولوژي کې، د شاهي سلطنتونو د کرونولوژي برعکس، چې د یو واکمن د واکمنۍ د کلونو په اساس محاسبه کیږي، نړۍ د درې زره کلونو په څلورو دورو ویشل شوې، او وخت به د دولسمې پیړۍ وروسته ودریږي. د بندهشان په 36 فصل کې، د لومړي انسان، ګیومرت (کیومرت) رامینځته کول د دریمې دورې په لومړۍ زریزې کې ترسره کیږي، او دا زریزه د لومړي پاچا جمشید سره پای ته رسیږي. ټوله دوهمه زریزه د ضحاک د سلطنت لخوا جوړه شوې او د فریدون په بریا سره پای ته رسیږي. دریمه زریزه د وشتاسپ د واکمنۍ سره پای ته رسیږي، او د زرستر سره د هغه ملاقات او د مزداسینا منل د څلورم زریزې له پیل سره سمون لري. دا زریزه په ایران باندې د عربو له یرغل او د ساساني امپراتورۍ په نسکوریدو سره پای ته ورسیده. د زردشتي منابعو له مخې له څخه تر سکندر پورې ٢٥٨ کاله او د نويلي او نورو له خوا "٢٥٨ کاله وړاندې سکندر" وړانديز شوى دى. که چیرې د زرستر د ژوند لپاره د یوناني لیکوالانو لخوا وړاندیز شوې نیټه لکه د ټرای له جګړې څخه 5000 کاله مخکې یا د ژیرکسس څخه 6000 کاله مخکې هم ایراني سرچینه ولري، دا د تاریخ په مختلفو زریزو ویشلو کې ریښه لري.

د زردشت مجسمه (کیڼ اړخ ته) د نیویارک د سترې محکمې ودانۍ په سر

له دوهمې زریزې څخه تر شپږمې میلادي پیړۍ پورې منځنی زمانه یو داسې سلسله ده چې څیړونکي معمولا د زردستر د زیږیدنې وخت پورې اړوند څیړنې لپاره نه ځي. د دوهم زریزې BC منځنی وخت دی کله چې ریګ وید لیکل شوی و. دا ممکن د قناعت وړ نه وي، مګر کله چې یو څوک له دې نیټې څخه تیریږي، څیړونکي د قیاس ساحې ته ننوځي او نور هیڅ شواهد نلري چې د زرتشترا د ژوند نیټه اټکل کړي. له مسیح څخه د شپږمې پیړۍ په اړه، دا استدلال راپورته شوی چې په اویستا کې د هیچمینیډ پاچا نوم نه ښکاري. په پایله کې، زردستر باید د دې سلطنت د وخت چوکاټ څخه بهر ژوند کړی وي. خو د زردشت د ژوند او د اخیمینید کورنۍ د یووالي د فرضیې مدافعین وايي چې د اوستا ځینې کرکټرونه لکه وشتاسپ کیاني ، چې کیدای شي د داريوش له پلار وشتاسپ اچامنشي سره ورته والی ولري، د تاریخي شخصیتونو د ژوند پر بنسټ جوړ شوي. البته، یو بل احتمال دا دی چې وشتاسپ کیاني د ایرانیانو په منځ کې یو مشهور شخصیت و، نو دوی دا نوم د داريوش پلار ته ورکړ.

ترټولو دقیق اټکل چې کیدی شي د ژبني توپیرونو پر بنسټ وي. په اوستا کې، د ژبې دوه مختلفې ژبې د اوستا په نوم کارول کیږي. پخوانۍ برخې، په شمول د ګاتا، زردستر شعرونه، په زاړه اوستان کې لیکل شوي او نوي متنونه په وروستیو اوستان کې لیکل شوي. ژبپوهانو دا په ګوته کړې چې د اوستان وروستنۍ ژبه د لرغوني پارسي په پرتله ډیره زوړ یا ډیره نوې نه ده، د اکامینیانو ژبه. نږدې ټول لغت پوهان موافق دي چې د زوړ او وروستنۍ اوستا ترمنځ د وخت وقفه باید څو پیړۍ یا حتی څو پیړۍ وي. په دې توګه، د ګیرارډو نیویل نظر، چې یو وخت یې د سکندر څخه 258 کاله مخکې د زروستر ژوند اټکل کړی و، د اعتبار وړ نه ګڼل کیدی.

ځای

د هغه ځای په اړه چې هغه اوسېده، د اوستا زړې برخې هیڅ داسې نښې نه وړاندې کوي چې د دې معلومولو لپاره کارول کیدی شي چې زرتشترا چیرته ژوند کاوه. اوستا، د وندیداد او یشتا جغرافيه دا حقیقت په ډاګه کوي چې ذکر شوې پیښې د ایران په ختیځ کې شوي، خو په وروستیو پیړیو کې د زردشت د اوسیدو ځای د ایران لویدیځ ته لکه میدیس او آذربایجان ته لیږدول شوی. دا ډیره منطقي ده چې اوستا په ختیځو سیمو کې ده، د ایران ختیځ د زردشت د زیږون او ژوند ځای ګڼل کیږي. برسېره پر دې، په کتاب کې کارول شوي دوه آوستاني ژبي په ژبني لحاظ د ایران په ختیځ پورې اړه لري. هینینګ خورزم د خپل استوګنې ځای په توګه وړاندیز کړی، په داسې حال کې چې د ګرشیویچ نظر د سوګد په اړه دی. په هرصورت، هیڅ جامع موافقه شتون نلري. په یقین سره ویلای شو چې زردشت د ایران په شمال ختیځ کې ژوند کاوه او د سیستان په څیر په سویل ختیځ کې موقعیت لري.

هغه ټولنه چې د اویستا په زړو برخو کې بیان شوې هم کولی شي د دې په تړاو کې ګټور وي چې زراسټر ژوند کاوه. په ګاتا کې، "کورونه او کلي" یو ځل ذکر شوي، مګر د ښارونو ، مندرونو او نهرونو یادونه نه ده شوې. دا یو له هغو لاملونو څخه دی چې د امو دریا او سیستان په تمدن کې د زردشت د ژوند امکان کموي. لرغون پېژندونکي تر دې دمه د ایران په شمال ختیځ کې د یز په تمدن کې د کوم قبر یا هدیرې په موندلو کې پاتې راغلي، کوم چې کولی شي دا تمدن هغه ټولنې ته نږدې کړي چې په اویستا کې بیان شوي، او دا د یز تمدن د مزدیسنا د اصل لپاره ترټولو احتمالي انتخابونه جوړوي. یا لږ ترلږه ایرانیان، ختیځ شو

په ورستيو دورو کې زردشت د بلخ له خلکو څخه ګڼل کېده، چې د يوناني ليکوالو له خوا هم اورېدل کېده. په پهلوي کتابونو کې، چې د وروستنۍ دود منعکس کوي، زردستر د اذربایجان یا ریګ څخه ګڼل کیږي. په دې هڅه کې چې د دواړو تر منځ اړیکه ټینګه کړي، ځینو مبصرینو د زردستر د اوسیدو ځای په "آذربایجان کې د ری " په توګه لیست کړی، چې د ساساني امپراتورۍ له اداري برخو سره سمون نه خوري. د وشتاسپ د پاچاهۍ د ځای په اړه، هغه ځای چې زردشت ته تللی او چیرته چې ویشتاپ د هغه او د هغه د مذهب ملاتړ کاوه، سیستان، سمرقند او بلخ په مختلفو روایتونو کې ذکر شوي او دا وروستی یې هم په شاهنومې کې منعکس شوی دی.

د کلاویس آرټیس په نسخه کې د زرواسټر یو خیالي انځور. آلمان ، 18 پیړۍ

ریګ ته د زرتشترا منسوبول یوازې په سیپاندانسک کې لیدل شوي، چې د اوستا یوه وروسته پاتې برخه وه او نن ورځ ورکه شوې ده. تاریخپوهان معمولا دا ځای په میډیا کې د ری سره مساوي کوي، مګر نیولي او ګرانټ په دې باور دي چې په اوستا کې یادونه شوې سیمه باید د نورو ځایونو په څیر په ختیځ ایران کې واقع وي. د اویستا په یوه برخه کې راغلي چې د ټولو ځمکو مشران پنځه کسان دي، پرته له ریګ څخه، چیرې چې څلور دي او زرتشت د ټولو مشرانو څخه لوړ دی. په پايله کې دا د "زردشتي رګ" لقب ورکړل شو. دې مسلې حتی د آلمان لیکوال هومبخ هم وړاندیز کړی چې "ری یو ډول د واتیکان ډی میډیز و او زراسټر د پوپ رول لوبولی و. په دې توګه، رې د ډیر پخوا راهیسې د زردستر زیږون ځای ګڼل کیده. دا د Zadsperm په اقتباساتو کې ویل شوي:داسې ښکاري چې د زردشت له زېږېدو دېرش کاله وروسته هغه هېواد ته تللی و، چې له نوروز وروسته د بهار بودا مېله کېده. دلته یو ځانګړی ځای و چې د ډیری سیمو خلک به میلې ته تلل ... [د میلې له پنځو ورځو وروسته] سهار وختي زرتشت د دیت د اوبو څنډه ته لاړ ترڅو د حمام ټک وکړي. هلته د زرتشترا د لیدنې له امله د اوبو مشر. د اوبو ژوروالی تر مربع پورې و او زردشت ترې تېر شو. لومړی یې تر پښو پورې و، دوهم یې تر زنګنونو پورې، دریم یې د رانونو له برخې او څلورم یې تر غاړې پورې و، کله چې له اوبو څخه راووت او جامې یې واغوستې. هغه بهمن امشاسپند د یو ښایسته، روښانفکره او مهربان سړي په بڼه ولید.

دا توضیحات د مده د ری په پرتله د بدخشان په دریا پنج کې د ګودري ډیر یادونه کوي، او حتی په 19 پیړۍ کې د سیمې څخه د انګلیسي اجنټانو له راپورونو سره مطابقت لري. ته څېرمه يو ښار دی چې ځايي خلک يې اوس هم " راغ " بولي. په عموم کې، دا ویل کیدی شي چې که چیرې راګ په ریښتیا د زرتشترا زیږون ځای وي، نو راګ د ری په پرتله قوي ادعا لري.

په اوېستا کې

په زړو برخو کې

زردشت د سیپیتامیانو په قبیله کې زېږېدلی و، چې د قبیلې د پلار نوم سیپیتام دی، په ګتاس کې څو ځله یادونه شوې ده. ځکه چې د هغه د نوم دویمه برخه (uštra) په ایتمولوژیک ډول د "اوښ" له کلمې سره تړاو لري، موږ کولی شو دې پایلې ته ورسوو چې هغه ټولنه چې په هغه کې لوی شوی مالداره کوچيانۍ ټولنه وه. په ګاتا کې د هغه د کورنۍ د غړو نومونه نه دي یاد شوي، مګر په نورو برخو کې، د هغه مور د دوګدو او پلار یې د پورشاسپ په نوم یاد شوي دي. د پورچیسټا په وروستي نوم کې، د زروستر کوچنۍ لور، "هچیت-ایسپ" هم د "سپیتیم" تر څنګ یادونه شوې ده. په وروستیو لیکنو کې، هیچتسپ د زاروتسترا د نیکه پلار ګڼل کیده، مګر ویلیم مالندرا په دې باور دی چې دا باید د پورچیسټا د مور تخلص وي. زراسټر په یسني 46 کې سیپیتامیان او هیکتسپیان ته خطاب کوي ، کوم چې د دې دوه کورنیو سره د هغه نږدې اړیکې ښیې. بله مهمه کورنۍ چې نوم یې په ګاتا کې یاد شوی، هوګو دی، چې نوم یې هوی وو، د فاراشوشترا لور، د زردستر دریمه میرمن، د دې کورنۍ څخه وه. د فاراشترا ورور، جماسپ، چې د وشتاسپ وزیر هم و، غالباً د زردستر له کوچنۍ لور سره واده کړی و.

اسپې (آس) د خپل پلار په نوم او د هغه د میرمنې کورنۍ نوم، او همدارنګه د مور نوم (معنی "د شیدو میرمن")، د زرتشترا د خپل نوم سره، د څاروي ټولنې غړي په ګوته کوي. که څه هم دا ممکنه ده چې دا د کورنۍ دود وي او نه په هغه شرایطو کې چې زرتشترا پخپله زیږیدلی و. د هغه درې زامن او درې لوڼې په اویستا کې ذکر شوي دي. د هغه زامن استواستارا ، اوروتاتنیرا، هورچیتزا، او لوڼې یې فاریني، تریتي او پوروچیسټا دي. پورچستا د هغه یوازینی ماشوم دی چې نوم یې په ګاتا کې یاد شوی دی. هغه د زردشت تر ټولو ځوانه لور ده او یسنه د هغې د واده په ویاړ 53 لیکل شوې وه.

زرتشترا په ګاتا کې ځان "روح" بولي. که څه هم دا څرګنده نه ده چې هغه څنګه، کله او چیرته د پادشاه په توګه روزل شوی و، ، د ګاتا متن وړاندیز کوي چې لیکوال باید په دې مسله کې ښه روزل شوی وي. د دودیزو لیکنو له مخې، زردستر 30 کلن و کله چې هغه د احورا مزدا سره ولیدل او لکه څنګه چې په ګاتا کې ویل شوي، "هغه د ځان لپاره غوره کړ. مګر بیا، لکه څنګه چې معلومه شوه، د هغه یوازینی د تره زوی مدیومه په پیل کې ورسره یوځای شو، او نورو ورته پام ونه کړ. لکه څنګه چې هغه دا مسله په ګاتا کې ذکر کړې او د احورا مزدا ته یې د هغه "څو کسانو" په اړه وویل او د هغه د ناکامۍ شکایت یې وکړ.

لکه څنګه چې د ګاتا څخه ښکاري، زردستر او د هغه پیروان په پیل کې د مخالفت سره مخ وو. دا مخالفت د مذهبي دلایلو سربیره د اقتصادي مسلو له امله هم را منځ ته شوی. په ګاتا کې د هغه د څو دښمنانو نومونه ذکر شوي دي. په یسنا ، هټ 32 کې، د ګرمې په نوم یو کس یاد شوی دی. د ګرهاما د تعلیماتو تر اغیز لاندې، کرپان ، چې د هغه پیروان وو، ځینې دودونه او رسمونه یې ترسره کول چې زرتشترا مخالف وو؛ ځکه چې هغه باور درلود چې ګرمام به بالاخره د هغه او د هغه د پیروانو ژوند خراب کړي. په ګاتا کې، زردستر د یو بل دښمن یادونه کوي چې نوم یې بینډیو دی او هغه یې "زما ترټولو لوی مینه وال" بولي؛ هغه وايي چې بنده خپل سر له " عاش " (حقیقت) څخه واړوي او خپل پیروان " دروج " (دروغ) ته بوځي او "دا ما فکر وکړ". د دې کسانو تر څنګ د کارپان او کوه په نوم دوې خاصې ډلې هم د هغه سره دښمنۍ ته راپاڅېدلې. د زردشت په وینا، د دغو دوو ډلو رسمونه او مذهبي دودونه د ژوند د تباهۍ لامل شوي دي. ظاهراً، کارپان او کوی د زردشتیانو د ژوند په سیمه کې د سیاسي مشرانو د نفوذ وړتیا درلوده؛ لکه څنګه چې په یسنح، حات 10 کې ویل شوي، "د بدکار قرباني [خلک] په دې سره غولوي، او بد واکمنان په حکمت سره د ځمکو د واکمنۍ لپاره کاروي." »

ځکه چې واکمن او مذهبي چارواکي د زردشت په مقابل کې راوتلي وو، نو هغه اړ شو چې له خپل استوګنځي څخه سفر وکړي. دې حالت ته یوه اشاره په یسنه 46، هټ 1 کې لیدل کیدی شي. "زه باید کوم سرحد ته لاړ شم؟ چیرته لاړ شم او پناه وغواړم؟ دوی زه له خپلو خپلوانو او مرستندویانو څخه لرې ساتم. د لیرې پرتو سیمو همکاران او حاکمان هم ما نه خوښوي. دا برخه په تاریخي لحاظ ډیره مهمه ده. زروستر د داهیو کلمه د "ځمکې" په توګه کاروي، کوم چې په مختلفو معناوو کې کارول کیدی شي. په ګاتا یا د اویستا په وروستیو برخو کې داسې نښې نشته چې زردشت د خپل وطن پریښودو وروسته اوږده سفر کړی او په نوې ځمکه کې د ټولنیز یا ژبني توپیرونو سره مخ شوی. د پایلې په توګه، داسې انګیرل کیدی شي چې د سفر جغرافیایي فاصله محدوده وه. د څه مودې له سفر وروسته له کوویستاسپ سره وکتل: اې زرتشته! ستا ملګری څوک دی؟" چې هغه پخپله ځواب ورکوي: "په حقیقت کې، هغه یو زړور کویستاسپ دی!" »

د رافیل لخوا د اتن د ښوونځي د نقاشۍ یوه برخه. کیڼ اړخ ته سړی شاید د زرتشترا استازیتوب وکړي.

په دې شعر کې زرتشت لومړی په دویم کس کې او بیا په لومړي کس کې ښکاري. دا ادبي صفات د ګاتا په نورو برخو او د رګ وید شعرونو کې لیدل کیدی شي، او دا د دې ثبوت کیدی شي چې ګتاونه پخپله د زردستر لخوا لیکل شوي. په هر حالت کې، ویشتاسپ هغه ته درناوی کوي او لکه څنګه چې زرستر پخپله وايي، د هغه "فین" کیږي. له دې وروسته، په ګاتا کې هیڅ برخه نشته چې د زردشتیانو پیروان څنګه وده ومومي. یو څوک تصور کولی شي چې د ویشتاسپ له ملاتړ پرته، زرتشترا شاید هغه بریا ترلاسه نه کړي چې هغه یې ترسره کړي؛ حتی د ډینکورډ لیکوال دا په ګوته کوي چې "که ویشتاسپ او د هغه معاصرانو مذهب نه و منلی" شاید اوستا" به تر دې دمه ژوندی نه و. »

په وروستیو برخو کې

د اویستا وروستنۍ برخې د تاریخي زرتشترا څخه ځان لرې کوي. د اویستا په دې برخه کې د هغه د پلار، مور، لوڼو او زامنو نومونه یاد شوي دي. هغه د اویستا په وروستیو کې د ایډیالوژیکي شخصیت په توګه انځور شوی: هغه څوک چې خپل ژوند یې د اور مازدا ارادې ته وقف کړی او په بشپړ ممکنه بڼه یې مذهب عملي کړی. د زردشت ژوند په دوو کاسمیکي دورو کې پیښ شو. هغه د درې زره کال د دریمې دورې په پای کې زیږیدلی او د وشتاسپ سره د هغه ملاقات د څلورمې دورې د لومړۍ زریزې پیل دی. د زردشت د ژوند په اړه چې په لرغونې اوستا کې شته لږ جزئیات د دې لامل شوي چې تاریخ په وروستیو لیکنو کې شاته پاتې شي او د هغه له ژوند څخه د دیني نظریاتو پر بنسټ یو ژوندلیک جوړ شوی دی. فروردین یاشت په دې قضیه کې ځانګړی اهمیت لري. په دې آيت کې د زرتشت د خرڅلاو ستاينه شوې ده. د هغه خرڅلاو د نورو خدایانو په څیر تصور شوی او زرتشترا د یو انسان څخه بهر تللی دی. فاروردین یاشت د الهیاتو له نظره د زروستر اړوند ترټولو پخوانی متن ګڼل کیدی شي. له ۸۷ تر ۸۹ آیتونو کې راغلي دي:

اوس موږ د زرتشترا، سیپتمان اشوان د بخښنې او پلور ستاینه کوو. لومړی کس چې ښه فکر کوي، لومړی کس چې ښه خبرې کوي، لومړی کس چې ښه عمل کوي. لومړی اطهربان، لومړی ارسطار، د ستور پور لومړی نسل کوونکی، لومړی کس چې زده کړې یې کړې، لومړی کس چې ازمویل شوی، لومړنی کس چې ستور، اشه، ورجاوند منتر، د ورجاوند منتر اطاعت، منون ښاریري او ټول خیر د مزدا موسسه، چې د اسش څخه ده، هغه ومنله او د ځان لپاره یې ترلاسه کړه.
لومړی جنګیالی، لومړی جګړه کوونکی، لومړی شخص هغه شخص چې د شیطان څخه یې مخ اړولی او خلک یې راپورته کړي، لومړی هغه چې په نړۍ کې ودرېد، د «اشم واح...» دعا یې وکړه؛ دیوان ته یې لعنت ووایه او د مازدا عبادت کوونکی، زردشتی، دیوستیز او احرای کیش یې غوره کړ. د زردشت د ستاینې نه مخکې د کیومرت اشوان ستاینه شوې ده. هغه لومړنی مړ دی، لومړنی کس چې "احورا مزدا" یې واورېده او له هغه څخه د ایراني ځمکو کورنۍ او د ایرانیانو نسل راڅرګند شو. " ویلیم مالندرا په دې پوهیږي چې زراسټر په حقیقت کې د کیومرت II په څیر موقعیت درلود. په ځانګړې توګه له هغه وخته چې زرستر لومړی " اطربان ، ارسطار او بارزګار پلورنځي" بلل کیږي. د زرتشت په راتلو سره د دیوان عبادت ختم شو او مزدسنه ټولو اوو هیوادونو ته خپره شوه. دا د اویستا په وروستیو کې د زردستر د ژوند په اړه د الهي متنونو محتوا ده. د یاشتا تقریباً دریمه برخه د زرواسټر د خبرو اترو په اړه د اهورامزدا او نورو خدایانو سره تړاو لري، چې پهلوي لیکنو کې " همپورسګي " (مشوره) بلل کیږي. د زرتشت په پيدايښت سره نړۍ بيا ځوانه شوه. هغه د هورا مذهب د لومړي ښوونکي او هغه څوک چې دیوان یې د ځمکې لاندې وګرځاوه ستاینه شوې ده. د فروردین یشت په وروستیو برخو کې د زردشت په اړه داسې راغلي دي: موږ د زردشت سور جهاني او سور منو او د ټولې نړۍ د لومړي دیني ښوونکي ستاینه کوو، چې د مخلوقاتو تر ټولو مهربان، د مخلوقاتو غوره حاکم، د مخلوقاتو تر ټولو غوره، د مخلوقاتو تر ټولو سپیڅلی، د ټولو مخلوقاتو ستاینه کوو. د غوره مخلوقاتو د دعا لپاره، د خورا وړ مخلوقاتو د دعا لپاره، تر ټولو وړ مخلوق چې د هغه د خوښې په لټه کې دی، تر ټولو وړ مخلوق ته، دا د ټولو مخلوقاتو او هر مخلوق سره، په حقیقت کې د ستاینې وړ او د ستاینې وړ او د دعا وړ دی. د عشر تر ټولو ښه رسم. د اویستا د وروستیو نورو برخو هم د زرتشترا ورته انځور ورکوي. د مثال په توګه، په یسنه، ۷۰ هیت، زرتشترا او احورا مزدا کې یو بل سره عبادت کیږي. همدارنګه، په 42 هیت کې، مزدایان، چې ځانونه د لومړي شخص په جمع کې "موږ" بولي، د احورا مزدا تر څنګ د زروستر ستاینه کوي. دا له دې کرښو څخه څرګندیږي چې د اویستا د وروستي لیکلو په وخت کې، زردستر نور د انسانانو په څیر نه لیدل کیده، مګر د خدایانو سره نږدې موقعیت درلود او د عبادت وړ ګڼل کیده. په ابانیشت کې، کله چې مختلف کرکټرونه په ایرانویج کې د دایتي سیند په غاړه ، اناهیتا ته خپلې هیلې څرګندوي، هورامزدا ، د شیدو سره مخلوط شوي، د حکمت په ژبه او د ښه فکر، وینا او عمل سره، له اناهیتا څخه غوښتنه کوي چې "د مرستې غوښتنه وکړي. زه دا بریالیتوب لرم." زه غواړم د پورشاسپ زوی - زردشت اشوان - دیني فکر وکړي، دیني خبرې وکړي او په مذهبي توګه عمل وکړي. د اهورامزدا څخه وروسته، ځینې ښه او ځینې بد د خدای څخه خپلې غوښتنې کوي، تر دې چې اهورامزدا اناهیتا ته امر کوي، "د ستورو له پورته څخه د هورا پیدا شوي ځمکې ته ګړندي شه!" بیا له اناهیتا سره د زرتشترا خبرې بیان شوې. د اهورامزدا په شان په یوه غږ کې، هغه له خدای څخه غوښتنه کوي چې "ما ته دا بریالیتوب راکړئ چې زه کوویشتاسپ لرم چې په دیني فکر وکړم، دیني خبرې وکړم او مذهبي چلند وکړم. »

د اویستا د دې برخې تالیف کونکو لپاره، زرتشترا د اهورامزدا او نورو خدایانو سره د خبرو اترو منځګړیتوب دی. همدا لامل دی چې "زروستر له اهورامزدا څخه وپوښتل..." او "اهورامزده زرتشت ته وويل..." په وروستنۍ اويستا کې ډېر ځله ليدل کېږي. په عموم کې، د وروستیو اویستا په وینا، د زردستر انځور هغه څه ته ورته دی چې د پهلوي لیکنو کې لیدل کیدی شي. ظاهراً سپینډینسک چې د اوستا د ورکو شویو اثارو یوه برخه ده، د هغه د ژوند کیسې پکې وې، او په وروستیو اویستا کې د زراتوسترا د ژوند په اړه د معلوماتو نشتوالی هم له همدې امله دی.

په پهلوي ليکنو کې

زردشت او د هغه د ژوند پېښې

د پهلوي اوسنۍ لیکنې زیاتره له اسلام څخه وروسته دي، خو دا سرچینې په حقیقت کې له پخوانیو لیکنو څخه اخیستل شوي چې له اسلام څخه مخکې لیکل شوي دي. زردستر په پهلوي لیکنو کې د مباد مزدسني د مثال په توګه انځور شوی دی. هغه په مرکز کې د مزدا عبادت کونکو مذهبي هویت لري او له مسلمانانو ، عیسویانو ، یهودانو او نورو څخه یې توپیر کوي. زردشتیزم هم د زردشتي لیکنو د تاریخي سموالي نښه او ثبوت دی. ځکه چې دا لیکنې د هغه وینا ته اشاره کوي. د هغه څو افسانوي ژوندلیک کتابونه د پهلوي موادو په منځ کې لیدل کیدی شي، چې لیکوالانو یې د چلند بشپړ ماډل وړاندې کولو اراده درلوده. په دې لیکنو کې د زردشت اصلي رول د دیني، اخلاقي ، فلسفي او داسې نورو تعلیماتو استازیتوب دی. په هر صورت، هغه زردشت چې د پهلوي په کتابونو کې د هغه په اړه بیان شوی، له تاریخي زردشت سره هیڅ ورته والی نه لري.

د زرواسټر د ژوند په اړه د پهلوي سرچینو په وینا، د ډینکورډ اووم کتاب او د زردسپرم اقتباس له 12 څخه تر 24 فصلونو پورې خورا ډیر معلومات وړاندې کوي. دا سرچینې د سیپاندانسک او چیردادانسک پر بنسټ دي، د اوستا دوه ورک شوي کتابونه. د دينکورډ په پنځم کتاب کې د هغه څه لنډيز دی چې په اووم کتاب کې دي او البته چې لږ څه نوي معلومات لري.

زېږون

د دنکورد د اووم کتاب دوهم څپرکی، چې د زردستر د ژوندلیک لومړۍ برخه ده، "د هغه معجزې چې د هغه د زیږون څخه مخکې پیښ شوي، د هغه د مور څخه، ترټولو غوره مخلوقات" نومیږي. په دې کتاب کې زردشت ته د مادي نړۍ ته له ننوتلو مخکې ژوند ورکړل شوی دی. دا درې برخې لري: فیر ، فروهار او تنګوهر. د هغه پوټکی د الهی تخلیق په پیل کې راپورته شوی. د هغه فرهور (یا خرڅلاو) د احورا مزدا په مخلوقاتو باندې د احرمان له برید څخه درې زره کاله مخکې رامینځته شوی او له دې دوه څخه وروسته د هغه تنګوهر چې د هغه مادي بدن دی رامینځته شوی. لومړی، د هغه پښه په آسماني نړۍ کې خپره شوه، او لمر ، سپوږمۍ ، ستورو او د هغه د خپلوانو کور ته لامحدود رڼا واستول شوه . دا پښه هغه مهال هم هغه ته انتقال شوه کله چې د هغه میرمن، د زردشت مور، د زردستر مور دوغدو زیږون وکړ. د نوې زیږیدلې نجلۍ څخه، یو لوی رڼا خپره شوه چې د ځمکې او آسمان ترمنځ هر څه روښانه کړي.

د نوباري په وینا، دا آسماني څراغ چې زیږیدلي زردستر ته منسوب شوی، ایراني اصل نه لري. په حقیقت کې، دا د بودايي ، هندو ، یهودي او عیسوي افسانو څخه اخیستل شوی. د هغه څخه څو لسیزې دمخه، واټسن برلینګم هم یادونه کړې وه چې د زردشتي دود ځینې برخې په روښانه توګه د بودایانو د افسانو تر اغیزې لاندې وې. په هرصورت، جیني روز، سره موافق نه و، دا یې په ګوته کړه چې یونانیان د زردشتیانو د معجزو په اړه د بودايي لیکنو له لیکلو څخه پیړۍ دمخه پوهیدل.

د يادې شوې كيسې په دوام كې ويل كيږي چې د دې نجلۍ په سترګو كې رڼا د ديوان او زردشت دښمنان ځورول. په پایله کې، د هغه د ویجاړولو لپاره، د سیمې خلکو چې هغه اوسیږي د هغه د مور او پلار په وړاندې بغاوت وکړ. د خپل ماشوم د ژغورلو لپاره، د نجلۍ مور او پلار هغه کلي ته ولیږل چې سیپتامینان اوسیدل. هلته د پروشاسپ په نوم یو کس د هغې پالنه وکړه او د پنځلس کلنۍ په عمر یې ورسره واده وکړ. د فرور له واده وروسته هغه پروشاپ ته لاړ. نو احرام مزدا له امشاسپند سره له مشورې وروسته پرېکړه وکړه چې زرتشت باید د یوه عادي انسان په توګه وزېږېد. فورهر زردشت چې د امشسپندانو په منځ کې ویده و، ځمکې ته لیږدول شوی او د حم د څانګو په مینځ کې کیښودل شو. بهمن او اردبیهشت دوه مرغۍ د دې ښاخ د وړلو مسولیت په غاړه واخیست. د واورې ښویېدنې او اردبیهشت د نښې په لیدلو سره، پروشاسپ هم پسې لاړ او د هغې د ساتنې لپاره یې خپلې میرمنې دوګدو ته وسپارله.

په هغه وخت کې، اهورامزدا پریکړه وکړه چې د زرتشترا د بدن جواهر جوړ کړي. خرداد او امرداد د ځمکې پر مخ د هغې د لېږدولو دنده پر غاړه درلوده. دوی دواړو د زرتشت د بدن جواهر هم ورېځو ته وسپارل او بیا له اسمانه باران وشو. "تازه، د څاڅکو په واسطه، کامل او ګرم، د انسانانو او څارویو د خوښۍ لپاره. تنګوهر د دوغدو کور ته نژدې په واښو ناست و. هغه شپږ سپینې غواګانې چې ژیړ غوږونه یې درلودل په دې څړځایونو کې څرولو ته رهبري کړل. تنګوهر د غواګانو له لارې غواګانو ته او له غواګانو څخه د دوی شیدو ته لیږدول کیده. بیا یې هغه شیدې کړل او په نل کې یې اضافه کړل. له هغې سره یې خنجر ګډ کړ؛ داسې پېښ شول چې د پورشاپ په کور کې د زردشت درې برخې یو د بل تر څنګ کېښودل شوې. دیوان خطر احساس کړ. په پایله کې د دوی په کلي برید وشو. خو پروشاپ او دوګدو وژغورل شول او د حم سره ګډ شوي شیدو څخه یې وڅښل. دیوان هڅه وکړه چې مخنیوی یې وکړي، خو ونه توانید. فیر، فروهار او تنګوهر زرتشت اوس د دوغدو په بدن کې یو شول.

د هغې د امیندوارۍ په جریان کې، دوغدو دیوان هڅه وکړه چې هغې ته د ناروغیو په لیږلو سره هغې ته زیان ورسوي. خو د اهورامزدا او امشسپدان غږ راغی چې د علاج لپاره دې جادوګرانو ته لاړ نه شي، بلکې لاسونه دې ومينځي او غوښه او غوړي دې د خپل زېږېدلي ماشوم لپاره اور ته قرباني کړي. هغه ژر روغ شو. د زرتشت د زېږېدو په وخت کې له مور څخه داسې رڼا راغله چې قابله ګانو فکر کاوه چې په کور کې اور لګېدلی دی. د زردشت د پیدایښت خبر حتی په حیواناتو کې هم خپور شو تر څو هغوی هم د هغه د زیږون شاهدان واوسي. د زیږون د کیسې له بیانولو وروسته د زردشت نسب ته اشاره شوې ده. هغه د سیپتامین قبیلې څخه و، د هغه اولاد جمشید او هوشنګ ته ورسید، او له هغه ځایه، د 45 منځګړیو په واسطه، هغه لومړی انسان کیومارت ته ورسید.

د جرمني فیلسوف نېتشې په خپلو اثارو کې د زرتشترا په اړه ډېر خبرې کوي. زرتشترا، د هغه د پام وړ کار اتل، دا خبره وکړه ، او نیتش د هغه د خولې څخه " د خدای مړینه " اعلان کړه.

زراتوسترا د جادو شپېلۍ اوپیرا کې ښکاري، د زاراسترو په نوم د اتریش د مشهور موسیقار موزارټ لخوا کار شوی. په دې اوپیرا کې، د شپې ملکه له شهزاده تیمینو څخه غوښتنه کوي چې خپله لور پامینا د آیسس لوی پادری، زرسترو له بند څخه وژغوري. پرځای یې، د زرسترو سره په لیدنه کې، شهزاده تیمینو د زرسترو لوړ اهداف زده کوي او پریکړه کوي چې زرسترو سره یوځای شي. زرتشترا د نجات په جادويي بانسري کې روښانتیا او هوښیار دی، او د رڼا او تیاره دوه اړخیزه هم په دې اوپیرا کې په څرګنده توګه لیدل کیږي. په اوپیرا کې د زرسترو ظهور په دې سره پای ته رسیږي چې "د لمر وړانګې به شپه بیرته وګرځوي / د منافقانو ناغوښتل ځواک به له منځه یوسي." نورو خلکو لکه جورج فریدریش هانډل په خپلو اوپیراونو کې زراتوسترا انځور کړې ده.

هېګل وايي: "موږ د لومړي ځل لپاره د اچین امپراتورۍ تاریخ ته ننوتلو، او ایرانیان لومړی تاریخي خلک دي. هغه وايي چې دا په ایران کې و چې "څراغ یې روښانه کړ او هغه څه یې روښانه کړل چې شاوخوا یې وو؛ ځکه چې زردشت رڼا د شعور له نړۍ سره تړاو لري. په حقیقت کې هیګل ایرانیان د زردشتي مذهبي نظام له امله "لومړني تاریخي خلک" ګڼي. هغه په دې باور و چې روښانتیا به انسان ته د نورو نارینه وو سره سره دا وړتیا ورکړي چې هغه څه چې وغواړي ترسره کړي - د هغه ترټولو غوره وړتیا ته. هغه په مزداسینا کې د رڼا او تیارو تر منځ جګړه د اچین امپراتورۍ په سیاسي سازمان کې منعکس کوي.

ماریون کرافورډ (1854-1909)، یو امریکایی ناول لیکونکی چې په ایټالیا کې ژوند کوي، په 1894 کې د " زوروستر " په نوم یو ناول خپور کړ، چې کیسه یې د داريوش په محکمه کې ترسره کیږي. دا ناول د یهودي شهزادګۍ او د هغه د پیغمبرۍ ماموریت سره د زراسټر د نه منلو وړ مینې په اړه دی. د کرافورډ د ناول له مخې، ډینیل د زروستر ښوونکی و.

په لويديځ کې د زاروتسترا ښارت د تل لپاره بدل شو وروسته له هغه چې د فريدريش نيتشي زرتشترا داسې خبرې وکړې . لکه څنګه چې جیني روز اشاره کړې ده، په دریو کلونو کې چې نیتش خپل کتاب په څلورو برخو کې خپور کړ، د زردشتي متنونو په اړه تر 30 ډیر کتابونه په الماني ژبه خپاره شوي. په ښکاره ډول، نېټشې په اصل کې د یونان فیلسوف هیراکلیټس د خپل کتاب د اتل په توګه د غوره کولو اراده درلوده. د نېټز زرستر د تاریخي زروستر سره ورته نه دی. نيتشې د زردستر په اړه د څېړونکو اثار لوستي وو او هغه ډېر ښه پوهېدل چې " د خدای مرګ "، " سوپرمين " او " ابدي راستنېدل " د زردستر له تعليماتو سره مطابقت نه لري. وروسته په خپل یو شعر ( زیلیس ماریا ) کې د لومړي ځل لپاره د زرتشترا په اړه خبرې کوي او په ژړغوني غږ کوي چې ولې هیچا ترې ونه پوښتل چې " زرتشتر ته څه مانا لري؟" نېټش پخپله تشریح کوي چې د بشر په تاریخ کې د زرتشترا ځانګړی ځانګړتیا دا ده چې هغه لومړی کس و چې د اخلاقو مابعدالطبعي پوهه یې درلوده. د هغه په اند، د ښه او بد ترمنځ جګړه د شیانو د ترتیب تر شا اصلي ځواک و. نيتش وايي چې "هغه ايراني" د دې "ډېرو اغېزناکو تېروتنو" مسوول و، يعنې "اخلاقيات"، هغه د "ټولو مفکرينو" په پرتله ډېر صادق و، نو هغه لومړی کس دی چې خپله تېروتنه درک کړي. په پایله کې، زرتشترا د یوه ویاند لپاره د مخالف دریځ لپاره دا یو سم انتخاب ګڼي، هغه موقف چې د هغه لومړنۍ تېروتنه له منځه وړي. د نېټزچ کار الهام بخښونکی کارونه لکه د ورته نوم د موسیقۍ یوه ټوټه (1896) د ریچارډ سټراس لخوا، کوم چې په <i id="mwBhU">2001 فلم کې هم کارول شوی: A Space Odyssey</i> ، او البم زراتوسترا (1973) د ایټالوی پرمختللی راک بانډ میوزیو روزنباچ لخوا.

بصری استازیتوب

تر اوسه پورې د لرغوني ايران هيڅ داسې اثار نه دي موندل شوي چې د زردستر د انځور نمايندګي ولري. په اسلامي دوره کې، زردستر څو ځله په کوچنیو انځورونو کې انځور شوی، چې البته استثنایی ښکاري. د کیمبرج شاهنومې پروژې د زرتشترا او ګستاسپ تر منځ د ناستې د شپږو انځورونو لیست ترتیب کړی، چې په ترتیب سره په 1330، 1450، 1616، 1621، 1650 او 1851 کلونو پورې اړه لري، مګر یوازې تر ټولو زوړ کار یې په عامه نندارې کې دی ( په توپکاپي میوزیم، استانبول کې) قرارداد.

په اروپا کې، لومړنی پیژندل شوی کار چې د زراسټر انځوروي د انسائیکلوپیډیا ډی یونیورسیز یوه بیلګه شوې نسخه ده. د رینیسانس هنر کې د زراسټر استازیتوب هم څو ځله پیښ شوی؛ تر ټولو مهم یې د رافیل لخوا <i id="mwBi0">د اتن ښوونځی دی</i> ، د کارپوهانو په وینا، په صحنه کې د حاضرو خلکو څخه یو زرتشترا دی. د رینیسانس هنر کې، زروستر معمولا د پاچا، جادوګر ، هوښیار سړی یا فیلسوف په توګه انځور شوی. د 19 پیړۍ په مینځ کې، د زرتشترا یو انځور د آلمان په ډریسډن کیسل کې د 5 پخوانیو قانون جوړونکو په منځ کې کیښودل شو. د هر انځور په پای کې، یو شعار لیکل شوی، چې د زردستر د انځور شعار دی، "لکه رڼا، پاکه شه." اډوارډ بینډرمن (۱۸۱۱-۱۸۸۹) یو آلماني انځورګر زراتوسترا په یوه انځور کې د یو سړي په توګه انځور کړی چې سپینه ږیره لري او د اور لمبې یې په لاس کې دي.

د هنر په کارونو کې د زرتشتیزم استازیتوب هم د مدزي په ټولنو کې منل شوی و. د دې یوه بیلګه د زرتشتنومې د کتاب رنګ شوې نسخه ده چې په 1634 کې په ایران کې چمتو شوې او اوس مهال په بمبۍ کې ساتل کیږي. په دې انځورونو کې د زرتشت د زېږېدو صحنه، د هغه په ماشومتوب کې د هغه د دښمنانو د خندلو صحنه، د سیند په غاړه نارینه او ښځو ته د هغه وینا، د بهمن سره ملاقات (په الوتنه کې ښودل شوی) او څو انځورونه شامل دي. محکمه خپه ده.

د شاهنومې د نقاشۍ یوه برخه په ۱۸۴۹ کال کې په بمبۍ کې چاپ شوه

هند ته د چاپ ، په ځانګړې توګه د لیتوګرافي له معرفي کیدو وروسته، د کتابونو د بیا تولید سرعت زیات شو. یوازې د فردوسي شاهنومې له ۱۸۴۶ کال راهیسې تر ۳۰ ډېر ځله چاپ شوی دی. د 1849 په یوه نقل کې، زردستر په اوږده جامو او سر باندې پګړۍ انځور شوی، په داسې حال کې چې ګستاسپ او اسفندیار د قاجار په جامو کې د هغه تر څنګ ولاړ دي. د شاهنومې ډېری دغه نقلونه د ناپېژانده هنرمندانو له خوا چمتو شوي، خو په ټولو اثارو کې چې د زېږېدنې سندونه دي، هنرمندان اسلامي نومونه لري او په پایله کې دا ناشونې ده چې زردشتي هنرمندان دې د زردشت او شاهنومې په انځورولو کې لاس ولري.

په 1829 کې، جان مالکم - چې د یو وخت لپاره د بمبۍ والي و - د ایران د تاریخ په اړه یو کتاب خپور کړ، چې په هغه کې یې ادعا وکړه چې د تکبوستان د ساساني مجسمو څخه یوه د زردشت استازیتوب کوي. دا مسله د هند د پارسي ټولنو تر منځ په چټکۍ سره ومنل شوه. د دې مجسمې د مالک نقاشي د زراستر راتلونکي انځورونو ته الهام ورکړ. په ځینو مواردو کې، دا نقاشي په کوچنیو انځورونو کې د شاهنومې د کرکټرونو د ښودلو له دودیزو لارو سره ګډ شوي دي. په همدې شاهنومې کې چې په ۱۸۴۶ کال کې چاپ شوی، د طاق بوستان د مجسمې د نقاشۍ د زردشت او ملک تر منځ ورته والی لیدل کېږي. د شلمې پیړۍ په لومړیو کې، پارسي څیړونکو لکه مودي، دالا او سنجانا د ذکر شوې مجسمې د زراستر ته د منسوب کیدو په اړه پوښتنې وکړې. نن ورځ، لویدیځ پوهان په دې باور دي چې د بوستان په خزانه کې کار د زردشت نه دی، کوم چې د میتراس انځوروي.

د تیلو نقاشي د اتلسمې پیړۍ راهیسې په لویدیځ هند کې مشهوره شوه. د دې دورې په جریان کې، د زروستر انځور هم څو ځله رنګ شوی او معمولا د اور په معبدونو کې ځای پرځای شوی و. د شاهنومې یا زردستر په نوم د کوچنیو انځورونو برخلاف، چې د هغه د ژوند صحنې یې انځورولې، د زروستر د تیلو انځورونه معمولا یوازې ولاړ ښودل شوي. د زروستر تر ټولو مشهور د تیلو انځور د منچرشاو فیکیرجي پیتاوالا او د هغه زوی سهراب پیتاوالا لخوا په کینوس کې انځور شوی. دا نقاشي دومره مشهوره شوه چې د زردشتیانو د مذهبي مراسمو برخه شوه. د بوستان د آرچ مجسمې د مالکم د ډیزاین اغیز هم د پیتاوالا لخوا لیدل کیدی شي. دا اثار په ۱۹ پېړۍ کې له هند څخه ایران ته ورسېدل.

سرچینې

 

• اوستا: کهن‌ترین سروده‌های ایرانی. تهران: انتشارات مروارید. 1371. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• ایران در راه‌یابی فرهنگی. پاریس: انتشارات خاوران. 1368. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• . Translated by داریوش احمدی, داریوش احمدی. "یادکردهای دین زرتشت در متون مانوی". هفت آسمان (۲۴): ۱۸۳–۱۸۸. 1384. {{cite journal}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help)
• "واکاوی ادعای نبوت زرتشت در آیینه قرآن و حدیث". آموزه‌های حدیثی (۵): ۳۳–۵۲. 1398. {{cite journal}}: |نوم1= missing |نوم1= (help); |نوم2= missing |نوم2= (help)
• "بحثی دربارهٔ مجوس". کلام اسلامی (۳۲). 1378. {{cite journal}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help)
• "تاریخ دین زردشتی از منظر شرق شناسان". پژوهشنومه ادیان (21): ۶۸. {{cite journal}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم1= missing |نوم1= (help); Unknown parameter |تاریخ= ignored (help)
• "دائرةالمعارف بزرگ اسلامی:ثنویت". مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (په فارسي). 1388. {{cite web}}: |access-date= requires |url= (help); |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم1= missing |نوم1= (help); Missing or empty |url= (help)

• "Zarathustra's Time and Homeland: Geographical Perspectives". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 29–21. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• Zoroaster ii. General Survey. Encyclopædia Iranica. 2009. {{cite book}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help)
• Zoroaster v. As Perceived by the Greeks. Encyclopædia Iranica. 2002. {{cite book}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help)
• Zoroaster iv. In the Pahlavi Books. Encyclopædia Iranica. 2000. {{cite book}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help)
• "Zarathustra's Time and Homeland: Linguistic Perspectives". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 38–31. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• "The Classical World". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 450–437. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• "The Gathas, Said to Be of Zarathushtra". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 51–44. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Routledge. 1979. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• The Hymns of Zoroaster: A New Translation of the Most Ancient Sacred Texts of Iran. I.B. Tauris. 2010. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• An Anthology of Philosophy in Persia, Volume 1: From Zoroaster to Omar Khayyam. I.B. Tauris. 2008. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• Zoroaster vi. As Perceived in Western Europe. Encyclopædia Iranica. 2005. {{cite book}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help)
• "Scholarship on Zoroastrianism". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 1–19. {{cite book}}: |نوم1= missing |نوم1= (help); |نوم2= missing |نوم2= (help)
• Axworthy, Michael (2008). A History of Iran: Empire of the Mind. Basic Books.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Nigosian, Solomon Alexander (1993). The Zoroastrian Faith: Tradition and Modern Research. McGill-Queen's Press.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Boyce, Mary (1975). A History of Zoroastrianism, Volume One, The Early Period. Brill.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Schmitt, Rüdiger (2002). Zoroaster i. The Name. Encyclopædia Iranica.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Hutter, Manfred (2009). Zoroaster iii. Zoroaster in the Avesta. Encyclopædia Iranica.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Gnoli, Gherardo (1998). Evil i. In Ancient Iranian Religions. Encyclopædia Iranica.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• "The Gāthās". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 43–39. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• "Christianity". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 477–457. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• "Post‐Gathic Trajectories". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 81–69. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• Buck, Christopher (1998). Baháʼu'lláh as Zoroastrian Saviour. London: Bahá'í Studies Review. pp. 14–33.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Zaehner, Robert Charles (1961). The Dawn and Twilight of Zoroastrianism. G. P. Putnam's Sons.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• De Jong, Albert (1997). Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature (Religions in the Graeco-Roman World 113). Brill.
• Whitley, C. F. (1957). The Date and Teaching of Zarathustra. Brill.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• "The Philosopher's Zarathustra". Persian Responses: Political and Cultural Interaction with(in) the Achaemenid Empire. The Classical Press of Wales. 2007. p. 267–237. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• HEGEL, GEORG WILHELM FRIEDRICH. Encyclopædia Iranica. 2003. {{cite book}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help)
• Coyle, J. Kevin (2009). Manichaeism and Its Legacy. Brill.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Dabashi, Hamid (2015). Persophilia: Persian Culture on the Global Scene. Harvard University Press.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Macpherson, Jay (2006). The Figure of Sarastro: Some Considerations. Canadian Society for Eighteenth-Century Studies. pp. 83–101.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• "Manichaeism in Iran". The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. Wiley-Blackwell. 2015. p. 489–477. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• "Literary Interest in Zoroastrianism in Tenth-Century Iran: The Case of Daqiqi's Account of Goshtasp and Zarathustra in the Shahnameh". The Zoroastrian Flame: Exploring Religion, History and Tradition. Bloomsbury Publishing. 2016. p. 276–249. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• Glassé, Cyril (1989). The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• Osho (1987). Zarathustra: A God that Can Dance.{{cite book}}: ساتل CS1: خپلسری تکرار ref (link)
• "Zoroastrians as Viewed in Medieval Islamic Sources". Muslim Perceptions of Other Religions. New York: Oxford University Press. 1999. p. 213–202. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help)
• "Zarathustra - Biography, Religion, & Facts". Encyclopedia Britannica (په انګليسي). 2020. {{cite web}}: |access-date= requires |url= (help); |archive-url= requires |archive-date= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help); Missing or empty |url= (help)
• "Primitive Iranian Polytheisms and the Beak-shaped Spouted Vessels". jswaa.org (په انګليسي). 2009. {{cite web}}: |access-date= requires |url= (help); |archive-url= requires |url= (help); |نوم= missing |نوم= (help); Check date values in: |archive-date= (help); Missing or empty |url= (help); More than one of |خونديځ نښه= و |archive-url= specified (help)
• 新ゾロアスター教史 (په جاپاني). 刀水書房. 2019. {{cite book}}: |نوم= missing |نوم= (help); Unknown parameter |شابک= ignored (help)