.
برکت جان ډنس سکاټس (د 1265 څخه تر 1308 زیږدیز پورې)، د سکاټیزم نوم ورکوونکی .

  

"انتونیو دي فانټیس" [lower-alpha ۱] ، " د اکسفورډ کار " [lower-alpha ۲]

سکاټیزم (په انګلیسي: scotism کې د 13 پیړۍ د سکاټلینډ فیلسوف او الهیات پوه جان ډنس سکاټس په نوم نومول شوی یو فلسفي او الهیاتی ښوونځی یا سیسټم دی. دا اصطلاح د خپل بنسټ ایښودونکي له نوم څخه اخیستل شوې چې د " اکسفورډ ورک " کتاب [lower-alpha ۳] د مینځنۍ پیړۍ په فلسفه او رومن کاتولیک الهیات کې یو له خورا مهم سندونو څخه و او یوه ستونزه یې تعریف کړه چې وروسته د پوپ پیوس IX لخوا تعریف شوه. اساسي قانون " ناقابل خدای " [lower-alpha ۴] د ډسمبر په 8، 1854 کې اعلان شو، د ناپاک تصور د مفهوم په توګه .

پراختیا سمول

سکاټیزم د "زاړه فرانسیسکان ښوونځي" [lower-alpha ۵] څخه راپورته شو ، کوم چې د مینځنۍ پیړۍ غالب دیني ښوونځی و. د فکر دا مکتب په پیل کې اګسټینیزم تعقیب کړ، یو داسې ښوونځی چې په خپل وخت کې د الهیات په ډګر کې غالب و.

سکاټس د اکویناس د پیروانو سره د مقابلې لپاره ساحه لا دمخه خالي وموندله [lower-alpha ۶] . هغه د ارسطو له ارسطو څخه ښه استفاده وکړه، خو کله چې یې کاروله، په مهمو ټکو کې یې د فرانسیسکان د زوړ مکتب په تعلیماتو سخته نیوکه وکړه او تعقیب یې کړ. په ځانګړې توګه د شکلونو یا روحونو د ضرب الاجل په اړه، د فرښتو، روحونو، او نور روحاني موضوع، چې هغه په پوره انرژي سره د اکیناس سره مبارزه وکړه. له همدې امله، سکاټیزم ، یا هغه څه چې وروسته د فرانسیسکان ښوونځي په نوم یادیږي، یوازې د زاړه ښوونځي دوام یا یو پرمختللی بڼه ده، چې د ارواپوهنې فلسفې د نظریاتو پراخ مګر نړیوال منل نه لري. د "تومیزم" [lower-alpha ۷] او سکاټیزم ترمنځ توپیر ویل کیدی شي، که څه هم دواړه مکتبونه د نیوپلاتوني فلسفې او عربي ارسطو څخه اخیستل شوي، تومیزم د ابن میمون ، ابن رشد او ابن سینا د ارتودوکس ارسطو سره نږدې دی، پداسې حال کې چې تومیزم. د افلاطون تمایل منعکس کوي او د پلوټینس په پرتله د سلیمان بن جبیرال ، اخوان الصفا ، الخیر المحز او پروکلس لیسیوس تعلیماتو ته نږدې دی.

د دې دوو ښوونځیو ترمنځ د اړیکو په اړه د نورو معلوماتو لپاره یا د "الیګزانډر هیلز" [lower-alpha ۸] او سینټ بوناوینچر سره د سکاټس اړیکې، د "Flanders Recollect"، [lower-alpha ۹] "Mathias Hauser" [lower-alpha ۱۰] مراجعه وکړئ. دا د یادولو وړ ده چې که څه هم تومیزم په کلیسا کې رسمي فلسفه شوه، د سکاټیزم اغیزې په ډیرو مهمو برخو کې منل شوي، په شمول د غیر معمولي تصور پورې اړوند تعلیمات.

په کاتولیک کلیسا کې د نظرونو شخړه سمول

نومیالیزم د سکاټس څخه زوړ دی، مګر په اوکایزم کې د هغې بیا راژوندي کیدل ممکن د سکاټس په ځینو مبالغه او یو اړخیز وړاندیزونو کې ریښې ولري. د سکاوټس "فارمالیزم" [lower-alpha ۱۱] په مستقیم ډول د نومیالیزم مخالف دی، او سکاټیسټان د نومیالیزم په وړاندې په مبارزه کې د تومیسټانو سره ملګري وو. اوکام پخپله د سکاټس سخت مخالف و. د ټرینټ شورا د سکاټیسټانو لخوا تاکید شوي د نظرونو لړۍ تعریف کړه (لکه د ارادې آزادي، د "الهی فضل" سره وړیا همکاري [lower-alpha ۱۲] ، او داسې نور) د عقیدې په توګه. په بل عبارت، د کلیسا کینون په قصدي توګه ترتیب شوي ترڅو په سکاټزم اغیزه ونکړي (د مثال په توګه چې لومړی سړی مقدس او صادق و). دا کار د واتیکان شورا لخوا هم وشو. سکاټیزم د خدای د نه لیدل شوي ساینس په اړه د "تومیسټیک او مونیسټیک بحثونو" [lower-alpha ۱۳] کې لږ دخیل و. دوی یا د یوه اړخ ملاتړ کاوه یا یې منځنی دریځ خپل کړ او د تومیسټانو د تقدیر نظریه او د خدای د ابدي پوهې د تومیسټانو نظریه یې رد کړه. خدای په خپل ذات کې د آزادۍ عملونه پیژني چې موږ به یې په راتلونکي کې ترسره کړو او د هغه وړیا اراده چمتو کوي، کوم چې نه یوازې زموږ د آزادۍ اراده نه وړاندې کوي، بلکې د هغې سره یوځای کیږي.

عيسوي دود سمول

د عيسوي فیلسوفانو او ارواپوهانو د سکاټیزم یو لړ وړاندیزونه تصویب کړل. وروسته، ډیری دا وړاندیزونه د چارواکو لخوا رد شول، او ځینې نور وړاندیزونه حتی د کاتولیک الهیات پوهانو لخوا په سمه توګه نه پوهیدل، او د دې غلط فهمۍ په پایله کې، په سمه توګه رد شول. لکه د " وحدت وجود " تعلیمات، [lower-alpha ۱۴] د مسیح او انسان د وړتیاوو منل او ...

بې شمیره وړاندیزونه د لوی شمیر کاتولیک پوهانو لخوا منل شوي. یا لږترلږه دا د دوی لخوا تصویب شوی، چې په منځ کې د ارواپوهنې په اړه وړاندیزونه شتون لري: د بیلګې په توګه، دا چې د روح واکونه یوازې تصادفي ندي یا حتی د روح طبیعت او اړتیاوې، او دا چې دا په حقیقت کې د روح څخه جلا ندي. د روح جوهر یا د یو بل څخه، او داسې نور.

عيسويان هم د سکاټیزم څخه د فرښتو په اړه د تعلیماتو په اړه ډېری بیانونه اخیستي.

په فلسفه او الهیات اغیزه سمول

سکاټیزم د فلسفې او الهیات په پراختیا کې اغیزمن و. د دې اهمیت یوازې منفي نه و لکه څنګه چې ډیری وختونه فکر کیږي؛ دا چې، سکاټیزم په حقیقت پورې محدود نه دی چې دا د توماس اکیناس او د تومیزم د مکتب انتقاد و.

یو پرتله اکثرا د سکاټیزم او اکیناس د تعلیماتو ترمینځ رامینځته کیږي. د بېلګې په توګه، د "هوزر" د لومړي ټوک په وروستۍ برخه کې [lower-alpha ۱۵] پورته ذکر شوی؛ د سارنانو لخوا. په ‏ مواردو کې، توپیرونه په اصطلاحاتو کې ډیر دي او که چیرې یو څوک د سکوتس یا اکیناس په یوې ځانګړې برخې ټینګار وکړي او د بلې [lower-alpha ۱۶] پرتله کړي، یو څوک د دوی ترمنځ مطابقت پیدا کوي. په هرصورت، ځینې تضادونه شتون لري.

سکاټیزم په عمومي ډول د فرانسیسانو په منځ کې خپل ملاتړي وموندل. په یقین سره، د ډومینیکانو مخالفت [lower-alpha ۱۷] (یعنی د اکیناس سره) د سکاټس د پیروانو په منځ کې ډیری غړي شامل وو. په هرصورت، دا پدې معنی نه ده چې د سکاټیزم بنسټ او پراختیا د دوو فرقو ترمنځ د سیالۍ محصول دی. حتی اکیناس په پیل کې د هغه په لیکه کې د مخالفت سره مخ شو. ټول ډومینیکان په ټولو مسلو کې د هغه پیروي نه کوي (د مثال په توګه، "د فارس دود ډیورناډوس" [lower-alpha ۱۸] ).

د سکاټیزم تعلیمات د ډیری لږکیو لخوا ملاتړ شوي [lower-alpha ۱۹] . په هرصورت، سکاټیزم د سیکولر بادارانو او نورو مذهبي حکمونو (د مثال په توګه "اګستینان"، [lower-alpha ۲۰] "خدمتګاران" [lower-alpha ۲۱] او داسې نور)، په ځانګړې توګه په انګلستان، آیرلینډ او هسپانیه کې هیڅ ملاتړي ونه موندل. د هغو اقلیتونو څخه چې د سکاټیزم د تعلیماتو ملاتړ کوي، کینونیکلونه [lower-alpha ۲۲] داسې بریښي چې د سکاتوس ترټولو پیروان وي، په ځانګړې توګه د پادوا په پوهنتون کې، [lower-alpha ۲۳] چیرې چې ډیری تجربه لرونکي پروفیسورانو تدریس کاوه.

د سکاټیزم پيل سمول

دا یوازې د 15 پیړۍ په پای کې یا د 16 پیړۍ په پیل کې ده چې موږ کولی شو د سکاټیزم د ځانګړي ښوونځي د رامینځته کیدو په اړه خبرې وکړو. د پیشوا لخوا ترسره شوي کارونه راټول شوي، په ډیری نسخو کې ترتیب شوي او بیا اعلان شوي. موږ د 1501 AD څخه د عمومي فصلونو بې شمیره مقررات هم موندلي چې په هغه کې سکاټیزم سپارښتنه کیږي یا په مستقیم ډول د نظم د تدریس په توګه وړاندیز شوی.

داسې ښکاري چې سکاټیزم د 17 پیړۍ په پیل کې خپل ډیر شهرت ترلاسه کړ. موږ حتی په 16 او 17 پیړیو کې د سکاټیزم اړوند ځانګړي څوکۍ موندلی شو، د بیلګې په توګه په پاریس، روم، کویمبرا، [lower-alpha ۲۴] سالمانکا، [lower-alpha ۲۵] الکالا، [lower-alpha ۲۶] پادوا [lower-alpha ۲۷] او Pavia. [lower-alpha ۲۸] دا ښوونځی په 18 پیړۍ کې په جدي توګه تعقیب شو. مګر په 19 پیړۍ کې، دا په پراخه توګه کم شو. د دې کمښت یو لامل په نږدې ټولو هیوادونو کې د دې حکم تکرار فشار و، ځکه چې د سینټ توماس تعلیمات، چې د ډیری پاپانو لخوا تبلیغ شوي، د سکاټیزم لخوا تصویب نشي.

حتی ادعا شوې چې دا ښوونځی یوازې د کاتولیک کلیسا لخوا منل شوی و؛ خو دا خبره د یوه داسې ښوونځي په اړه چې حتی یو وړاندیز یې هم نه دی غندلی او یو داسې ښوونځی چې د یو زیات شمیر معززو خلکو (بشپانو، کارډینالانو، پاپانو او سنتانو) لخوا تعقیب شوی، په پرتله سمه نه ښکاري. همدارنګه، دا بیان ناشونی ښکاري، په پام کې نیولو سره چې د عمومي قوانینو په مختلفو ډولونو کې (په تکرار سره تر اوسه پورې) وړاندیز شوی، لږ تر لږه د سکاټیزم سپارښتنه شوې ده. په خپلو فرمانونو کې، پوپ لیو XIII او Pius X نه یوازې د سینټ توماس درسونه وړاندیز کړل، بلکې په عمومي توګه د سکالوستیزم، چې د سکاټیزم مکتب هم شامل وو.

سکاټیسټیسټان سمول

ډیری سکاټس [lower-alpha ۲۹] دواړه فیلسوفان او الهیات پوهان دي. د څلورمې پیړۍ تر ټولو مشهور سکاټیسټیسټانو کې شامل دي "انتونیوس اندریا" [lower-alpha ۳۰] او "فرانسیس مایرون" [lower-alpha ۳۱] (شاوخوا 1280-1328)، د " تقریر په اړه یوه مقاله " [lower-alpha ۳۲] فرانسیس مایرون هغه څوک و چې د پاریس په پوهنتون کې یې " Actus Sorbonicus " [lower-alpha ۳۳] معرفي کړ.

15 او 16 پیړۍ سمول

د 15 پیړۍ سکوتیسټانو کې دوه پاپان شامل وو، الکساندر V او Sixtus IV ، د ساکسوني ټاکونکی فریډریک III او "د شیواسو انګلیس" [lower-alpha ۳۴] . د سکاټز الهیات په اړه د انجیلیوس شیواسو کار دومره بدنام و چې دا د مارټین لوتر لخوا په عامه توګه وسوځول شو.

د شپاړسمې پیړۍ مشهور سکاټیسټیسټانو کې پاول سکریپټوریس، [lower-alpha ۳۵] د ټوبینګین پوهنتون یو نامتو پروفیسور، او انتونیو ترومبیتا، [lower-alpha ۳۶] د اتن ارشیف بشپ شامل وو.

یادښتونه سمول

کينډۍ:یادداشت‌ها

حوالې سمول

بهرنۍ لینک سمول