د اېتیپرو ستونزه

سوکرات د اېتیپرو معما يا د اېتيپرو ستونزه (په انګليسي ژبه: Euthyphro dillema‎ کې )، د اپلاتون د ایتیفرو په ډیالوګ کې لیدل کیږي، کله چې سوکرات له ایتیفرو څخه پوښتنه کوي، "ایا خدایان له متقیانو سره مینه لري ځکه چې دوی متقیان دي ، یا متقیان دي ځکه چې خدایان ورسره مینه لري"؟ که څه هم دا معما په اصل کې په لرغوني یونان کې کارول شوې وه، نن ورځ دا د توحیدی مذهبونو ته اشاره کوي. ګوتفرید لیبنیز وپوښتل چې ایا ښه او عادل "ښه او یوازې د دې لپاره دي چې خدای یې وغواړي، یا ایا خدای دا غواړي ځکه چې دا ښه او عادلانه دی." دا پوښتنه د اپلاتون د اصلي بحث راهیسې د عقیدې پوهانو ته یوه ستونزه وړاندې کړې، که څه هم نورو دا یو غلط اسرار بللی، او دا نن ورځ د دیني او فلسفي بحثونو موضوع پاتې ده. د معما متن سوکرات او ایتیفرو د اپلاتون په ایتیفرو کې د تقوا په ماهیت بحث کوي. ایتیفرو وړاندیز کوي چې متقی (τὸ ὅσιον) هغه څه دي چې خدایان (τὸ θεοφιλές) خوښوي، مګر سوکرات د دې وړاندیز سره ستونزه ویني: خدایان ممکن موافق نه وي. ایتیفرو وروسته خپل تعریف په دې ډول بیاکتنه کوي چې تقوی یوازینی شی دی چې ټول خدایان په یو وخت کې خوښوي. دا په دې وخت کې دی چې معما ښکاري. سوکرات پوښتنه وکړه چې ایا هغه د خدایانو سره مینه لري ځکه چې دوی متقیان دي، یا که متقیان یوازې د خدای سره مینه لري. سوکرات او ایتفرو دواړه د لومړي اختیار په اړه فکر کوي: یقینا خدایان متقیان خوښوي ځکه چې دوی متقیان دي. مګر دا، سوکرات استدلال کوي، پدې معنی چې موږ مجبور یو چې دویم اختیار رد کړو: دا حقیقت چې خدایان یو څه خوښوي دا نشي تشریح کولی چې ولې متقیان صالح دي. سوکرات وايي چې که دواړه اختیارونه ریښتیا وي نو دوی به په ورته وخت کې یو شیطاني حلقه رامینځته کړي ، دا دا دی چې خدای پاک له متقیانو سره مینه لري ځکه چې دوی متقیان دي او متقیان متقیان دي ځکه چې خدای دوی سره مینه لري. سوکرات وویل: او دا په بدل کې دا معنی لري چې متقیان هغه نه دي چې خدایان یې خوښوي، یعنې هغه څه چې متقیان د خدای دوستان جوړوي هغه څه ندي چې د خدای دوستان د خدای دوستان جوړوي. په پای کې، هغه څه چې د خدای دوستان د خدای ملګري جوړوي دا حقیقت دی چې خدای د دوی سره مینه لري، له بلې خوا هغه څه چې متقیان تقویه کوي بل څه دي. نو ځکه د ایتیفرو نظریه موږ ته د تقوا طبیعت نه، بلکې د تقوا معیار راکوي. په فلسفي علومو کې دا مساله په فلسفه الهیات کې تعدیل او پلي کیدی شي ، چیرې چې دا لاهم په الهیات او فلسفه کې د بحث موضوع ده ، په ځانګړي توګه د عیسویت ، یهودیت او اسلام په دودونو کې. لکه څنګه چې آلماني فیلسوف او ریاضي پوه ګوتفریډ لیبنیز د معما دا نسخه وړاندې کړه: "په عمومي ډول موافق دی چې هغه څه چې خدای وغواړي ښه او عادلانه وي. خو پوښتنه دا ده چې ايا يو څه ښه او يوازې د دې لپاره دي چې خداى يې وغواړي او که خداى وغواړي نو ښه او عادل دى. په بل عبارت، ایا عدالت او نیکي اختیاري دي، یا ایا دوی د شیانو د طبیعت په اړه لازمي او ابدي حقایقو پورې اړه لري. له اپلاتون راهیسې، ډیری فیلسوفانو او ارواپوهانو د اېتيپرو معما ته ګوته نیولې، مګر په ځانګړې توګه د اپلاتون ډیالوګ ته اشاره نه کوي. د پوهان ترنس ایرون په وینا، دا ستونزه او له اپلاتون سره یې اړیکه په اوولسمه او اتلسمه پیړیو کې د رالف کوډورت او سمویل کلارک لخوا بیا راژوندۍ شوه. په دې وروستیو کې، دې مسلې د معاصر فیلسوفانو ځانګړې پاملرنه راجلب کړې چې په میټایتیک او د مذهب فلسفه کار کوي. فیلسوفان او پوهان چې د دې خنډ د ګواښ په وړاندې د توحید دفاع کوي څو ځوابونه رامینځته کړي. خدای د هغه څه امر کوي چې سم دي ملاتړي د دې معما لومړۍ څانګه (یعنې هغه څه چې حق دی هغه څه دي چې خدای یې امر کوي ځکه چې دا سمه ده) په مختلفو نومونو نومول کیږي لکه روشنفکري، عقلیت، ریالیزم، فطرتیزم، او اعتراض. په مجموع کې نظر دا دی چې خپلواک اخلاقي معیارونه لري: ځینې کړنې په خپل ځان کې سم یا غلط دي، پرته له دې چې د خدای امرونه په پام کې ونیسي. دا هغه نظریه ده چې سوکرات او ایتیفرو د اپلاتون په خبرو کې ومنله. د اسلام معتزله دیني مکتب هم د دې نظر دفاع کړې ده (د مثال په توګه، نظام په دې باور وو چې خدای په ظلم او درواغو کې شریک نه دی)، لکه څنګه چې د اسلامي فیلسوف ابن رشد . توماس ایکیناس هیڅکله په واضح ډول د اېتيپرو معما ته ګوته نه ده نیولې، مګر د اکیناس پوهان اکثرا هغه د مسلې په دې اړخ کې اچوي. اکيناس په خپل ځان کې د ښه یا بد او د خدای د حکمونو سره سم ښه یا بد څه توپیر کوي، د نه بدلیدونکي اخلاقي معیارونو سره چې د طبیعت د قوانینو لویه برخه جوړوي. نو هغه ادعا کوي چې حتی خدای نشي کولی حکمونه بدل کړي (مګر هغه زیاتوي چې خدای کولی شي هغه څه بدل کړي چې خلک یې په ځینو شرایطو کې مستحق دي، لکه د قتل یا غلا لپاره مذهبي حکمونه). د وروسته پوهانو په منځ کې، ګابریل واسکیز په ځانګړې توګه د هر چا، حتی د خدای د ارادې څخه مخکې د مکلفیتونو شتون په اړه ډاډه دی. د طبیعي قانون د عصري تیورۍ پراساس، ګروټیوس او لیبنیز هم د خدای د ارادې په وړاندې اخلاقو ته ځای ورکوي، اخلاقي حقایق د نه بدلیدونکي ریاضياتي حقیقتونو سره پرتله کوي، او په فلسفي شخړو کې د پوفېنډروف په څېر رضاکاران ښکیلوي. د کیمبرج اپلاتون پوهانو لکه بنیامین ویکاټ او رالف کوډورت په رضاکارانه تیوریو باندې لوی بریدونه وکړل، چې د سمویل کلارک او ریچارډ قیمت د وروستیو منطقی میتاتیکونو لپاره یې لاره هواره کړه؛ هغه څه چې راڅرګند شول هغه یو نظر و چې له مخې یې ابدي اخلاقي معیارونه، په یو ډول په خدای پورې تړلي، د خدای له ارادې او د خدای د حکمونو دمخه په خپلواکه توګه شتون لري. معاصر مذهبي فیلسوفان چې د Euthyphro د معما دا څانګه یې منلې وه عبارت دي له: ریچارډ سوینبورن او T.J. ماوسن اړوندې پوښتنې توسل اخلاق سرچينې حوالې Adams, Robert Merrihew (1973). "A Modified Divine Command Theory of Ethical Wrongness". In Gene Outka (ed.). Religion and Morality: A Collection of Essays. Anchor. {{cite journal}}: Empty citation (help) Adams, Robert Merrihew (1999). Finite and Infinite Goods: A Framework for Ethics. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-515371-2. Alston, William P. (1990). "Some suggestions for divine command theorists". In Michael Beaty (ed.). Christian Theism and the Problems of Philosophy. University of Notre Dame Press. pp. 303–26. Alston, William P. (2002). "What Euthyphro should have said". In William Lane Craig (ed.). Philosophy of Religion: A Reader and Guide. ISBN 978-0-8135-3121-2. Aquinas, Thomas (1265–1274). Summa Theologica. Calvin, John (1536). Institutes of the Christian Religion. {{cite journal}}: Empty citation (help) Cross, Richard (1999). Duns Scotus. ISBN 978-0-19-512553-5. Cudworth, Ralph (1731). A Treatise concerning eternal and immutable morality. London: Printed for James and John Knapton ... Descartes, René (1985). John Cottingham (ed.). The Philosophical Writings of Descartes. {{cite journal}}: Empty citation (help) Frank, Richard M. (1994). Al-Ghazali and the Asharite School. ISBN 978-0-8223-1427-1. Gale, Richard M. (1999). The Divided Self of William James. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-64269-9. {{cite journal}}: Empty citation (help) Gill, Michael (2011). British Moralists on Human Nature and the Birth of Secular Ethics. ISBN 978-0-521-18440-3. Grotius, Hugo (2005) [1625]. Richard Tuck (ed.). The Rights of War and Peace. Liberty Fund. ISBN 978-0-86597-436-4. {{cite journal}}: Empty citation (help) {{cite news}}: Empty citation (help) Hobbes, Thomas. Leviathan. Hoffman, Joshua; Rosenkrantz, Gary S. (2002). The Divine Attributes. doi:10.1002/9780470693438. ISBN 978-1-892941-00-8. {{cite journal}}: Empty citation (help) {{cite journal}}: Empty citation (help) Hume, David (1739). A Treatise of Human Nature. ISBN 978-1-4793-2172-8. Hutcheson, Francis (1738). An Inquiry into the Original of Our Ideas of Beauty and Virtue; In Two Treatises. London: Printed for D. Midwinter, A. Bettersworth, and C. Hitch ... Hutcheson, Francis (1742). Illustrations on the Moral Sense. ISBN 978-0-674-44326-6. Irwin, Terence (2006). "Socrates and Euthyphro: The argument and its revival". In Lindsay Judson (ed.). Remembering Socrates: Philosophical Essays. Oxford University Press. Irwin, Terence (2007). The Development of Ethics. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-969385-6. {{cite journal}}: Empty citation (help) Janik, Allan; Toulmin, Stephen (1973). Wittgenstein's Vienna. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-21725-9. {{cite journal}}: Empty citation (help) Kretzmann, Norman (1999). "Abraham, Isaac, and Euthyphro: God and the basis of morality". In Eleonore Stump (ed.). Philosophy of Religion: The Big Questions. Oxford: Blackwell. ISBN 978-0-631-20604-0. Leibniz, Gottfried (1686). Discourse on Metaphysics. Leibniz, Gottfried (1989) [1702(?)]. "Reflections on the Common Concept of Justice". In Leroy Loemker (ed.). Leibniz: Philosophical Papers and Letters. Dordrecht: Kluwer. pp. 561–573. ISBN 978-9027706935. Leibniz, Gottfried (1706). "Opinion on the Principles of Pufendorf". In Riley (ed.). Leibniz: Political Writings. Cambridge University Press. pp. 64–75. Leibniz, Gottfried (1710). Théodicée. Lewis, C. S. (1967) [1943]. "The Poison of Subjectivism". Christian Reflections. Luther, Martin (1525). On the Bondage of the Will. Mackie, J. L. (1980). Hume's Moral Theory. ISBN 978-0-415-10436-4. {{cite journal}}: Empty citation (help) McInerny, Ralph (1982). St. Thomas Aquinas. University of Notre Dame Press. ISBN 978-0-268-01707-1. Moore, G. E. (1903). Principia Ethica. Moore, G. E. (1912). Ethics. {{cite journal}}: Empty citation (help) {{cite journal}}: Empty citation (help) .  Murray, Michael J.; Rea, Michael (2008). An Introduction to the Philosophy of Religion. Cambridge: Cambridge. ISBN 978-0-521-61955-4. Oppy, Graham (2009). Arguing about Gods. ISBN 978-0-521-12264-1. {{cite journal}}: Empty citation (help) Pieper, Josef (2001). The Concept of Sin. South Bend, Indiana: St Augustine's Press. ISBN 978-1-890318-07-9. Pink, Thomas (2005). Action, Will, and Law in Late Scholasticism. The New Synthese Historical Library. Vol. 57. pp. 31–50. doi:10.1007/1-4020-3001-0_3. ISBN 978-1-4020-3000-0. {{cite book}}: |journal= ignored (help) Price, Richard (1769). A Review of the Principal Questions of Morals. London: Printed for T. Cadell. Quinn, Philip (2007). "Theological Voluntarism". In David Copp (ed.). The Oxford Handbook of Ethical Theory. doi:10.1093/oxfordhb/9780195325911.003.0003. Rogers, Katherin A. (2000). "Divine Goodness". Perfect Being Theology. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-1012-9. Rogers, Katherin A. (2008). Anselm on Freedom. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-923167-6. Sacks, Jonathan (2005). To Heal a Fractured World: The Ethics of Responsibility. New York: Schocken Books. ISBN 978-0-8052-1196-2. Sagi, Avi; Statman, Daniel (1995). Religion and Morality. Amsterdam: Rodopi. ISBN 978-90-5183-838-1. Singer, Peter (1993). Practical Ethics (3d ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43971-8. {{cite journal}}: Empty citation (help) Snaith, Norman H. (1983) [1944]. The Distinctive Ideas of the Old Testament. London: Epworth Press. ISBN 978-0-7162-0392-6. Suárez, Francisco (1872). Tractatus de legibus ac deo legislatore: in decem libros distributus. ex typis Fibrenianis. {{cite journal}}: Empty citation (help) Swinburne, Richard (1993). The Coherence of Theism. ISBN 978-0-19-824070-9. {{cite journal}}: Empty citation (help) Wainwright, William (2005). Religion and Morality. ISBN 978-0-7546-1632-0. {{cite journal}}: Empty citation (help) .  Williams, Thomas, ed. (2002). The Cambridge Companion to Duns Scotus. ISBN 978-0-521-63563-9. Wolfson, Harry (1976). The Philosophy of the Kalam. ISBN 978-0-674-66580-4. Zagzebski, Linda (2004). Divine Motivation Theory. ISBN 978-0-521-53576-2. د نورو لوستلو لپاره Jan Aertsen Medieval philosophy and the transcendentals: the case of Thomas Aquinas (2004: New York, Brill) کينډۍ:شابک John M. Frame Euthyphro, Hume, and the Biblical God retrieved February 13, 2007 Paul Helm [ed.] Divine Commands and Morality (1981: Oxford, Oxford University Press) کينډۍ:شابک Plato Euthyphro (any edition; the Penguin version can be found in The Last Days of Socrates کينډۍ:شابک) بهرنۍ لینک Euthyphro by Plato from Project Gutenberg اپلاتونيزم لرغونی اپلاتونيزم ښوونځی پخوانی اپلاتون ارستو اودوکسوس فيليپ اريستونيموس کوريسکوس اېراستوس ډېميټريوس اېوان هېراکليدېس پيتون هستيوس لاستېنيا تيمولايوس اسپيوسيپوس اګسيوتيا هراکليدس مېنډېموس زانوکراتس کرانتور پولمون اسپيوسيپوس کراتيس شکيانو ښوونځی منځنی ارسېسيلوس ډيوکلېس لايسيډېس تېلېکلېس اېواندر هګسينوس نوی کارنياډېس هاګنون مېترودوروس کليتوماکوس کارماداس اېشينز فيلو سيسرو ديو منځنۍ اپلاتوني فلسفه انتيوکوس يودوروس فيلو پلوتارک جسټن مارټر ګايوس البينوس الکينوس الېګساندر اپوليوس اتيکوس ماګسزيموس نومېنيوس امونيوس لوګينوس کلېمېنټ اورېګن اورېګن کالسېديوس نوې اپلاتوني فلسفه پلوتين زده کوونکي امېليوس پورپيري يامبليکوس سوپاتر اوستاتيوس سوسيپاترا اېډېسيوس ډېکسيپوس کريسانتيس تيودوروس جولين سالوستيوس ماګزيموس اېسېبيوس پريسکوس انتونينس هيپاتيا ګايوس اګستين ماکروبيوس بوېتيوس ښوونځی پلوتارک اسکلېپيجېنيا هيروکليس سوريانوس هرمياس اېډېسيا پروکلوس مارينوس اسيدور امونيوس اسکلپيودوتوس هېګياس زېنوډوټس اګاپيوس داماسکيوس سيمپليکيوس پريسکيانوس جان پيليپونوس اولمپيوډورس ډيويډ ډيونيسيوس منځنی اپلاتونيزم جان سکواتوس ابونصر الفارابي انسېليم پيټر ابېلارډ برنارډ ګيلبرټ تيري هېنري بوناوېنچر تيودوريک ميسټر ايکارټ برتولډ پاول نوی اپلاتونيزم رېسانس دوره فلورېنتين ښوونځی ګېمېسټوس مارسيليو فيکينو کریسټوفر لینډینو جان پيکو پیټر راموس جیوردانو برونو بليس پاسکال کېمبرېج رالف کوډورت هېنري مور اني کانوې ايمانويل توماس ټيلر رالف والډو ایمرسن جوسیا رایس برنارد بولزانو الیکسي لوسیوف اوسمهاله اپلاتونيزم تحليلي فلسفه ګوټلب فوريجي جي اي مور کورت ګوډل د الونزو کلیسا روډریک چشولم مایکل ډومیټ ويلارډ ډیویډ کپلان ساول کریپک ایلوین پلانټینګ پیټر وان انواګن نیکولاس ولټرسترف کریسپین رایټ اډوارډ این زلټا د لويو وچو فلسفه هنري برګسن اډمنډ هوسرل رومن انګارډن ليو سټراوس