ويکيپېډيا

منځنی ختيځ

منځنی ختیځ (په عربي کې: الشرق الاوسط، ISO 233: ash-Sharq al-Awsat) جیوپولیټیکي اصطلاح ده چې په عام ډول هغې سیمې ته چې شام، عرب ټاپووزمه، اناتولیا (معاصره ترکیه او قبرس په کې شاملېږي)، مصر، ایران او عراق په کې راځي، اړوندېږي. دغه اصطلاح د نږدې ختیځ (د لرې ختیځ په مقابل کې) د اصطلاح پر ځای د شلمې پېړۍ په پیل کې دود شوه. د «منځني ختیځ» اصطلاح د هغو د ګڼ شمېر تعریفونو له مخې د ګډوډېدو لامل شوې چې د ځینو پر باور، تر ډېره له تبعیض ډکه او اروپا محوره ده. په دغه اصطلاح کې شاملې سیمې تر ډېره هغه سیمې دي چې د لویدیځې آسیا له تعریف سره نږدې اړیکې لري، چې یوازې قفقاز او ټول مصر او یا هم سینا ټاپووزمه نه په کې شاملېږي.[۴][۵][۶]

منځنی ختيځ
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
وګړو شمېر
۳۷۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
هېواد
 ايران[۱]
 عراق[۱]
 تورکيه[۱]
 بحرین
 قطر
 کوېټ
 عمان
 يمن[۱]
 متحده عرب امارات
 سعودي عربستان
 مصر
 اردن[۱]
 اسرائيل[۱]
 فلسطين
 لېبنان[۱]
 سوريه[۱]
 قبرس[۱]
 شمالي قبرس
 افغانستان[۱][۲] ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
کچه او لوړوالی
د ځای کچه
۷٬۲۹۳٬۶۰۹ كيلومتر مربع ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
نور اړين مالومات
برخې
Fertile Crescent (en) ژباړل
اردن[۱]
فلسطين
مصر
ايران[۱]
تورکيه[۱]
د عربستان ټاپووزمه
عراق[۱] ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
برخه د
نور مالومات
وېب‌پاڼه
aljazeera.com…[۳] (انګرېزي ژبه) ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
کورډي‌نېشن
۲۸°شمال ۴۵°ختیځ / 28°شمال 45°ختيځ / 28; 45 ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
Map

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

منځني ختيځ او لويه منځني ختيځ

د منځني ختیځ ډېرۍ هېوادونه (له ۱۸ نه ۱۳) یې، د عربي نړۍ برخه دي. په دغه سیمه کې تر ټولو ډېر وګړي لرونکي هېوادونه یې مصر، ایران او ترکیه دي، په داسې حال کې چې سعودي عربستان د مساحت له مخې د منځني ختیځ تر ټولو لوی هېواد دی دی. د منځني ختیځ تاریخ لرغونو دورو ته اړوندېږي، چې جیوپولټیک اهمیت یې له زرګونو کلونو راهیسې په رسمیت پېژندل شوی دی. د ګڼ شمېر دینونو بنسټ په منځني ختیځ کې اېښودل شوی چې یهودیت، عیسویت او اسلام په کې شاملېږي. عرب د دغې سیمې اصلي ټولنیزې ډلې جوړوي چې ورپسې ترکان، کوردان، آزریان، قبطیان، یهودان، آشوریان، عراقيان، ترکمنان او یوناني قبرسي وګړي دي.[۷][۸][۹][۱۰]

منځنی ختیځ تر ډېره توده او وچه اوبه او هوا لري، په ځانګړي ډول په عرب ټاپووزمه او د مصر په سیمو کې. له کرنې نه د ملاتړ په موخه په ځینو محدودو سیمو کې لوی سیندونه، لکه: په مصر کې د نیل سیند، په بین النهرین (عراق، کویټ او سوریې ختیځو برخو کې) د دجلې او فرات د اوبو حوضې چې تر ډېره د حاصلخېزې سپوږمۍ په نوم یادېږي، شتون لري. برعکس د شام سواحل او د ترکیې ډېره برخه معتدل، سمندریز او مرطوب اقلیم لري. له فارس خلیج سره په پوله هېوادونه یې تر ډېره د نفتو لویې زیرمې لري، چې په ځانګړي ډول د عرب ټاپووزمې پاچهۍ د نفتو له صادراتو لویه اقتصادي ګټه ترلاسه کوي. د وچ اقلیم لرلو او د فسیلي سون توکو صنعت ته د سختې اړوندتیا له امله د اقلیمي بدلونونو په برخه کې هم منځنی ختیځ او هم هغه سیمې چې تمه کېږي، په شدت سره به یې تر منفي اغېز لاندې راشي، د پام وړ ونډه لري.

دغې سیمې ته اړوند نور مفاهیم هم شته، له دې ډلې منځنی ختیځ او شمالي افریقا (MENA)، چې د مغرب او سوډان هېوادونه په کې شاملېږي او «لوی منځنی ختیځ» چې له هغو سربېره په کې ختیځه افریقا، افغانستان، پاکستان او ځینې مهال سویلي قفقاز او مرکزي آسیا هم په کې شاملېږي.

رېښه

د منځني ختیځ اصطلاح کېدای شي، په ۱۸۵۰ مه ز لسیزه کې د بریتانوي هند له دفتر نه سرچینه اخیستې وي. په داسې حال کې چې دغه اصطلاح، وروسته له هغه چې د امریکا د سمندریزو ځواکونو ستراتیژي جوړوونکي الفرد تایر ماهان په ۱۹۰۲ ز کال کې د «عربستان او هند ترمنځ سیمې» لپاره وکاروله، ډېره مشهوره شوه. دغه مهال بریتانوي او روسي سترواکیو په مرکزي اسیا کې د خپل نفوذ زیاتولو په موخه سیالي کوله، هغه سیالي چې د لویې لوبې په نوم پېژندل کېدله. ماهان نه یوازې د دغې سیمې، بلکې د هغه د مرکز فارس خلیج ستراتیژیک موقعیت یې هم درک کړی و. هغه د فارس خلیج چاپېره سیمه، د منځني ختیځ په نوم ونوموله او زیاته یې کړه چې، د مصر د سوئز کانال وروسته، دغه تر ټولو مهم کانال دی چې بریتانویان یې باید هند ته د روسانو د مخکې تګ نه د مخنیوي په موخه تر خپل کنترول لاندې ولري. ماهان د لومړي ځل لپاره دغه اصطلاح «د فارس خلیج او نړیوالو اړیکو» تر عنوان لاندې په خپله مقاله کې، چې د ۱۹۰۲ ز کال په سپتمبر میاشت کې په بریتانوي مجله نیشنل ریویو(National Review) کې خپره شوه، وکاروله.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

له دویمې نړیوالې جګړې وړاندې، دود دا و چې د ترکیې نږدې او مدیترانې د ختیځو سواحلو ترمنځ سیمو ته «نږدې ختیځ» ویل کېده، په داسې حال کې چې «لرې ختیځ» په چین کې مرکزیت درلود او منځنی ختیځ د بین النهرین او برما ترمنځ سیمو ته چې د نږدې ختیځ او لرې ختیځ ترمنځ یې موقعیت درلود، کارول کېده. د ۱۹۳۰ مې ز لسیزې په وروستیو کې بریتانویانو په سیمه کې د خپلو ځواکونو لپاره په قاهره کې د منځني ختیځ قومنداني جوړه کړه. له دغه مهاله وروسته د «منځني ختیځ» اصطلاح، په اروپا او متحده ایالاتو کې په پراخ ډول وکارېده، چې د نورو کارېدنو ترمنځ د منځني ختیځ انستیتیوت په ۱۹۴۶ ز کال کې په واشنګټن ډي سي کې جوړ شو.[۱۷][۱۸][۱۹]

د منځني ختیځ په اصطلاح نیوکې او له هغو ګټنه

په تعریفونو کې د بدلونونو له امله، د منځني ستاینوم کله هم د ګډوډۍ لامل شوی. له لومړۍ نړیوالې جګړې وړاندې، د «نږدې ختیځ» اصطلاح، په انګلیسي کې بالکان او عثماني سترواکي ته کارول کېده، په داسې حال کې چې «منځنی ختیځ» قفقاز، فارس او عربي ځمکې ته اړوندو او ځینې مهال افغانستان، هند او نور هم په کې شاملېدل. برعکس، «لرې ختیځ» د ختیځې آسیا هېوادونو ته، لکه: (چین، جاپان، کوریا او نور) اړوند کېده.[۲۰][۲۱]

په ۱۹۱۸ ز کال کې د عثماني سترواکي له پاشل کېدو وروسته د «نږدې ختیځ» اصطلاح، انګلیسي عامه ګټنه هم له منځه لاړه، په داسې حال کې چې «منځني ختیځ» د اسلامي نړۍ نوو رامنځته شوو هېوادونو ته وکارول شو. په ورته مهال د «نږدې ختیځ» اصطلاح په علمي بحثونو. لکه: د لرغون پوهنې او لرغوني تاریخ په بحثونو کې خپل ځای وساته، چې د منځني ختیځ د سیمې ورته سیمه تشرېح کوي.[۲۲][۲۳]

د «منځني ختیځ» اصطلاح، لومړۍ رسمي کارونه د امریکا متحده ایالاتو د دولت له خوا په ۱۹۵۷ ز کال کې د ایزونهار په دوکتورینو کې وه، چې د سوئز کړکېچ ته اړونده وه. د بهرنیو چارو وزیر جان پوسټر دالس منځنی ختیځ داسې تعریف کړ:«هغه سیمه چې له لویدیځ نه د لیبیا او له ختیځ نه د پاکستان ترمنځ، په شمال کې یې سوریه او عراق او په سویل کې یې عرب ټاپووزمه موقعیت لري او مصر او ایتوپیا هم په کې شاملېږي». په ۱۹۵۸ ز کال کې د بهرنیو چارو وزارت څرګنده کړه چې: د «نږدې ختیځ» او «منځني ختیځ» اصطلاحات، له یو بل سره د بدل وړ دی او په دغه سیمه کې یې مصر، سوریه، اسرائیل، لبنان، اردن، عراق، سعودي عربستان، کویټ، بهرین او قطر شامل وبلل.[۲۴]

دین

منځنی ختیځ د دینونو له مخې ډېر متنوع دی، ځکه په دغه سیمه کې د ډېرو دینونو بنسټ اېښودل شوی. اسلام د منځني ختیځ تر ټولو لوی دین دی، خو نورو هغو دینونو چې له دغه ځایه سرچینه اخیستې، لکه یهودیت او عیسویت په ښه توګه دلته څرګند دي. د لبنان ۴۰.۵٪ وګړي عیسویان دي، چېرې چې د دغه هېواد ولسمشر، نیمه کابینه او د پارلمان نیمايي غړي، د لبنان له عیسوي آدابو پیروي کوي. دلته مهم دیني اقلیتونه، لکه: بهايي، یارسنیزم، ایزدیانیزم، زردشتیانیزم، ماندئیزم، درزي او شبکیزم شتون لري، په لرغوني مهال کې دغه سیمه د بین النهرین د ادیانو، کنعاني ادیانو، مانوي، میترائیزم او بېلابېلو توحیدي ګنوسي ډلو کور و.

هېوادونه او سيمې

د هېواد بېرغ او نوم رقبه
(في مربع کلوميټر) 		آبادي کثافت آبادي
(في مربع کلوميټر) 		پلازمېنه جي ډې پي (ارب ډالر) في کس جي ډې پي (ډالر) سکه (پېسې) د حکومت ډول سرکاري ژبې امتياز نښان
  مصر 1,001,449 82,982,364 74 قاهره 305.253 4,317 مصري پاؤنډ نيم ولسمشریزجمهوريه عربي  
  ايران 1,648,195 70,049,262 42 تهران 610.4 8,900 ايراني ريال اسلامي جمهوريه فارسي  
  عراق 437,072 24,001,816 54.9 بغداد 89.8 3,600 عراقي دينار پارليماني جمهوريه (زير تکميل) عربي, کردي  
  کويت 17,820 2,111,561 118.5 کويت شهر 88,7 29,566 کويتي دينار آييني شهنشاييت عربي دوتنه:KUW-coat-of-arms-logo.gif
د عربستان ټاپووزمه:
  بحرين 665 656,397 987.1 منامه 14.08 20,500 بحريني دينار آييني شهنشاييت عربي  
  عمان 212,460 2,713,462 12.8 مسقط 40.923 ريال ملوکيت عربي  
  قطر 11,437 793,341 69.4 دوحه 37.85 ريال ملوکيت عربي  
  سعودي عربستان 1,960,582 23,513,330 12.0 رياض 576.4 ريال ملوکيت عربي  
  متحده عرب امارات 82,880 2,445,989 29.5 ابوظهبي 162.3 درهم وفاقي آييني شهنشاهيت عربي
  يمن 527,970 18,701,257 35.4 صنعا 19.480 يمني ريال جمهوريه عربي
ليونټ:
  اسرائيل 20,770 7,029,529 290.3 بيت المقدس 177.3 26,200 نيا اسراييلي شقل پارليماني جمهوريه عبراني, عربي  
  اردن 92,300 5,307,470 57.5 عمان 27.96 4,825 اردني دينار آييني شهنشاييت عربي دوتنه:Jordan coa.png
  لبنان 10,400 3,677,780 353.6 بيروت 24.42 لبناني ليرا جمهوريه عربي  
  سوريه 185,180 17,155,814 92.6 دمشق 71.74 شامي پاؤنډ ولسمشریزجمهوريه عربي  
خپلواکه سیمې:
کردستان 80,000 5,500,000 40 اربيل عراقي دينار پارليماني جمهوريه کردي,عربي  
غزه 360 1,376,289 3,823 غزه نيا اسراييلي شقل فلسطيني قومي اتھارټي عربي  

سرچینې

بهرنۍ تړنې

  1. ↑ ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ ۱٫۱۰ ۱٫۱۱ ۱٫۱۲ ۱٫۱۳ ذکر کېدنه: UNESCO Thesaurus. اثر ژبه: فرانسوي ژبه.
  2. ↑ ذکر کېدنه: Medical Subject Headings. اثر ژبه: انګرېزي ژبه. ليکوال: United States National Library of Medicine.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ "Middle East News | Today's latest from Al Jazeera". نه اخيستل شوی 3 March 2023.
  4. ↑ Beaumont, Peter; Blake, Gerald H; Wagstaff, J. Malcolm. The Middle East: A Geographical Study. Second Edition. London: David Fulton. 1988.
  5. ↑ Khraish, Louay. "Don't Call Me Middle Eastern". Raseef 22.
  6. ↑ Hanafi, Hassan. "The Middle East, in whose world? (Primary Reflections)". Nordic Society for Middle Eastern Studies (The fourth Nordic conference on Middle Eastern Studies: The Middle East in globalizing world Oslo, 13–16 August 1998). Archived from the original on 8 October 2006. ("unedited paper as given at the Oslo conference. An updated and edited version has been published in Utvik and Vikør, The Middle East in a Globalized World, Bergen/London 2000, 1–9. Please quote or refer only to the published article") "The expression Middle East is an old British label based on a British Western perception of the East divided into middle or near and far". see also Shohat, Ella. "Redrawing American Cartographies of Asia". City University of New York. Archived from the original on 2007-03-12. نه اخيستل شوی 2007-01-12.
  7. ↑ Cairo, Michael F. The Gulf: The Bush Presidencies and the Middle East Archived 2015-12-22 at the Wayback Machine. University Press of Kentucky, 2012 ISBN 978-0-8131-3672-1 p xi.
  8. ↑ Government Printing Office. History of the Office of the Secretary of Defense: The formative years, 1947–1950 Archived 2015-12-22 at the Wayback Machine. ISBN 978-0-16-087640-0 p 177
  9. ↑ Kahana, Ephraim. Suwaed, Muhammad. Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence Archived 2015-12-23 at the Wayback Machine. Scarecrow Press, 13 apr. 2009 ISBN 978-0-8108-6302-6 p. xxxi.
  10. ↑ Shoup, John A. (2011-10-31). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. ISBN 978-1-59884-362-0. Archived from the original on 24 April 2016. نه اخيستل شوی 26 May 2014.
  11. ↑ Beaumont، Blake او Wagstaff 1988، م. 16.
  12. ↑ Koppes, CR (1976). "Captain Mahan, General Gordon and the origin of the term "Middle East"". Middle East Studies. 12: 95–98. doi:10.1080/00263207608700307.
  13. ↑ Fromkin, David (1989). A Peace to end all Peace. p. 224. ISBN 978-0-8050-0857-9.
  14. ↑ Melman, Billie (November 2002), Companion to Travel Writing, Collections Online, vol. 6 The Middle East/Arabia, Cambridge, archived from the original on July 25, 2011, نه اخيستل شوی January 8, 2006.
  15. ↑ Palmer, Michael A. Guardians of the Persian Gulf: A History of America's Expanding Role in the Persian Gulf, 1833–1992. New York: The Free Press, 1992. ISBN 0-02-923843-9 pp. 12–13.
  16. ↑ Laciner, Dr. Sedat. "Is There a Place Called 'the Middle East'? Archived 2007-02-20 at the Wayback Machine.", The Journal of Turkish Weekly, June 2, 2006. Retrieved January 10, 2007.
  17. ↑ Adelson 1995، مم. 22–23.
  18. ↑ Culcasi, Karen (2010). "Constructing and naturalizing the Middle Easr". Geographical Review. 100 (4): 583–597. doi:10.1111/j.1931-0846.2010.00059.x. JSTOR 25741178. S2CID 154611116.
  19. ↑ Held, Colbert C. (2000). Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics. Westview Press. p. 7. ISBN 978-0-8133-8221-0.
  20. ↑ "How the Middle East was invented - The Washington Post". The Washington Post.
  21. ↑ "Where Is the Middle East? | Center for Middle East and Islamic Studies".
  22. ↑ "'Near East' is Mideast, Washington Explains". The New York Times. August 14, 1958. Archived from the original on October 15, 2009. نه اخيستل شوی 2009-01-25.کينډۍ:Subscription required
  23. ↑ Davison, Roderic H. (1960). "Where is the Middle East?". Foreign Affairs. 38 (4): 665–75. doi:10.2307/20029452. JSTOR 20029452. S2CID 157454140.
  24. ↑ Goldstein, Norm. The Associated Press Stylebook and Briefing on Media Law. New York: Basic Books, 2004. ISBN 0-465-00488-1 p. 156
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=منځنی_ختيځ&oldid=338529" نه اخيستل شوی