د ایران ژبې
رسمي ژبه هغه ژبه ده چې په قانوني ډول د یو هیواد په حکومتي سيسټم، نصاب، اقتصاد او نورو چارو کې ځای لري. په ایران کې د نوي اسلامي دورې پرمهال د پاړسي پرته نورې ژبې رسمي وې، چې د هغه ډېر وخت وروسته فارسي د يو څو کلونو لپاره د یوې ژبې په توګه وپیژندل شوه، مګر د دوی له سقوط وروسته ، یوناني د 174 کلونو لپاره د ایران رسمي ژبه شوه. د پارتیانو دورې په بهير کې پارتي او یوناني ژبې د 471 کلونو لپاره د ایران رسمي ژبې وې، او د ساسانیانو په دوره کې فارسي یوازې د ۴ کلونو لپاره د ایران رسمي ژبه شوه. په ایران د عربانو یرغل سره عربي د 189 کلونو لپاره د ایران رسمي ژبه شوه (د امویانو په دوره کې ، فارسي د یو څه وخت لپاره وشړل شوه) ، مګر په 821 میلادي کال کې د طاهریانو له وخت راهیسې ، فارسي رسمي ژبه شوه.
| د ایران ژبې | |
|---|---|
| دفتري ژبه | پاړسي ژبه |
| ډېره ويلي کېدونکې ژبه | پاړسي ژبه ۳۷٪
تورکي ژبه ۴۰٪ اذري ژبه ۱۸٪ قشقایی، تورکمني ژبه)، کوردي ژبه ۷٪، مازندراني ژبه، ۶٪، لوري ژبه ۳٪، عربي ژبه ۱۰٪ بلوڅي ژبه ۲٪ او نورې ژبې تاتي، تالشي، اچمي، ارمني، ګرجي, ) ۱٪[۱] |
| لږه ويلي کېدونکې ژبه | ارمني ژبه، ګرجي ژبه، چرکسي او آشوري ژبه |
د تاریخ په اوږدو کې د ایران رسمي ژبې
سمولد تاریخ په اوږدو کې (د نیالامیان له وخت څخه تر 2020 پورې) د اېران رسمي ژبې پر لاندې ډول دي:
| ردیف | نوم | نېټه (زېږديز) | کال دوره | رسمي ژبه | نورې کارونکي ژبې |
|---|---|---|---|---|---|
| ۰ | نیاایلامیان | ۳۲۰۰ تر۲۷۰۰ پ.م | ۵۰۰ | ناپېژندلې ژبه | - |
| ۱ | ایلامیان | ۲۷۰۰ تر ۵۳۹ پ.م. | ۲۱۶۱ | عیلامي ژبه | - |
| ۲ | مادیان | ۶۷۸ تر ۵۴۹ پ.م. | ۱۲۹ | مادي ژبه | - |
| ۳ | هخامنشیان | ۵۵۰ تر ۳۳۰ پ.م. | ۲۲۰ | هخامنشي | آرامي ژبهبابلي، مادي ژبه، عیلامي ژبه |
| ۴ | سلوکیان | ۳۱۲ تر ۱۳۸ پ.م. | ۱۷۴ | يوناني | یوناني |
| ۵ | اشکانیان | ۲۴۷ پ.م. تر ۲۲۴ م. | ۴۷۱ | پارتي ژبه | لرغونې يوناني او نورې ژبې |
| ۶ | ساسانیان | ۲۲۴ تر ۶۵۱ م. | ۴۲۷ | منځنۍ پارسي | آرامي ژبه ( میانجي)، پارتي ژبه، یوناني ژبه |
| ۷ | راشدیان | ۶۳۲ تر ۶۶۱ م. | ۲۹ | عربي ژبه | عربي ژبه، پاړسي ژبه، تورکي ژبه |
| ۸ | امویان | ۶۶۱ تر ۷۵۰ م. | ۸۹ | عربي ژبه | عربي، کوردي |
| ۹ | عباسیان | ۷۵۰ تر ۸۲۱ م. | ۷۱ | عربي ژبه | منځنۍ پاړسي |
| ۱۰ | طاهریان | ۸۲۱ تر ۸۷۳ م. | ۵۱ | عربي ژبه | پاړسي او نورې ژبې |
| ۱۱ | صفاریان | ۸۶۱ تر ۱۰۰۳ م. | ۱۴۲ | پاړسي ژبې | - |
| ۱۲ | سامانیان | ۸۱۹ تر ۹۹۹ م. | ۱۸۰ | پاړسي | عربي ژبه (دیني) |
| ۱۳ | غزنویان | ۹۷۷ تر ۱۱۸۶ م. | ۲۰۹ | ، پاړسي | که څه هم غزنويان پښتانه وه، خو خپله ژبه يې واکمنه کړې نه وه. |
| ۱۴ | سلجوقیان | ۱۰۳۷ تر ۱۱۹۴ م. | ۱۵۷ | پاړسي ژبه | عربي ژبه (دیني او علمي) |
| ۱۵ | خوارزمشاهیان | ۱۱۵۳ تر ۱۲۳۱ م. | ۷۸ | پاړسي ژبه | ترکي قپچاقي |
| ۱۶ | ایلخانیان | ۱۲۵۳ تر ۱۳۳۶ م. | ۸۳ | پاړسي ژبه | مغولي ژبه زبان عرب) |
| ۱۷ | ملوکالطوایفی | څلورمه پېړۍ م. | - | پاړسي ژبه | مغولي ژبه |
| ۱۸ | تیموریان | ۱۳۷۰ تر ۱۵۰۷ م. | ۱۳۷ | پاړسي ژبه | ترکي ژبه جغتایي، عربي |
| ۱۹ | صفویان | ۱۵۰۱ تر ۱۷۳۶ م. | ۲۳۵ | تورکي ژبه | کوردي |
| ۲۰ | افشاریان | ۱۷۳۶ تر ۱۷۹۶ م. | ۶۰ | تورکي ژبه | پاړسي، کوردي |
| ۲۱ | زندیان | ۱۷۵۱ تر ۱۷۹۴ م. | ۴۳ | تورکي ژبه | پارسي ، لوري |
| ۲۲ | قاجاریان | ۱۷۹۴ تر ۱۹۲۵ م. | ۱۳۱ | پاړسي ژبه | تورکي ژبه |
| ۲۳ | پهلویان | ۱۹۲۵ تر ۱۹۷۹ م. | ۵۴ | پاړسي ژبه | - |
| ۲۴ | اخوندي رژيم | ۱۹۷۹ م. تر ننه پورې | ۴۱ | پاړسي ژبه | - |
| ټول | ایران د تاريخ په اوږدو کې | ۲۷۰۰ پ.م. تر ۲۰۲۰ م. | ۵۲۲۰ | تورکي
او پاړسي |
عربي |
په ایران کې د خطر سره مخامخ ژبې
سمولاېران تر دا مهاله ۸۲ ميليونه نفوس لري، د دوی څخه يې يوازې ۱۷ ميليونه نفر په پاړسي ژبې خبرې کوي، تورکي د اېران ترټولو لويه ژبه ده، چې د اېران اته لويو ولايتونو کې په پراخه کچه ويونکي لري، همدا راز کوردي هم د اېران د لويو ژبو څخه ده، خو دا چې د اېران حکومت د پارسيانو څخه تشکيل شوی، يو استبدادي حکومت دی، نو هیچاته د هغوی په ژبه د تعليم حق نه ورکوي آن دا چې په حکومت کې پرته د پارسي قوم نه، بل څوک نه پرېږدي.
په ایران کې له منځه وړل شوي ژبې:
يوناني ژبه: له منځه تللې «يو وخت د اېران رسمي ژبه وه»
تاتي ژبه، ګورجي ژبه، کسکي ژبه او ډېرې نورې...
هغه ژبې چې ډېر ويونکي لري ، خو د تعليمي او اقتصادي لحاظه د له منځه وړلو په حال کې دي:
- بلوڅي ژبه : د خطر سره مخامخ
- کوردي ژبه : د خطر سره مخامخ
- تورکي ژبه : د خطر سره مخامخ
- آذري ژبه : د خطر سره مخامخ
- مازراني ژبه : د خطر سره مخامخ
ژبې او د ويونکو شمېر
سمول| کتار | نوم | نفوس (2021) | د ایران د ټول نفوس سلنه (۲۰۲۱) | |
|---|---|---|---|---|
| ایراني ژبې | ||||
| 1 | فارسي ژبه | 37,000,000 | 40% | |
| 2 | تورکي ژبه | 38,000,000 | 41% | |
| 3 | کوردي ژبه | 10,000,000 | 12% | |
| 4 | لوري ژبه | 2،400،000 | 2.98% | |
| 5 | مازندرانه ژبه | 2،340،000 | 2% | |
| 6 | بلوڅي ژبه | 1،920،000 | 1,3% | |
| 7 | لاکي ژبه | 1،000،000 | 1.24% | |
| 8 | تاتي او تالشی ژبه | 400،000 | 0.49 | |
| 9 | نورې ایراني ژبې | نامحدوده | . | |
| ټول | ایراني ژبې | 65،750،000 | 81.45% | |
| غیر ایراني ژبې | ||||
| 1 | اذربایجاني ترکي ژبه | 10،900،000 | 13.57 | |
| 2 | ترکمن ژبه | 790،000 | 0.98 | |
| 3 | خراساني ترکي ژبه | 886،000 | 1.10 | |
| 4 | قشقي ترکي ژبه | 959،000 | 1.19 | |
| 5 | عربي ژبه | 1،320،000 | 1. 64 | |
| 6 | ارمنی ژبه | 100،000 | 0.12 | |
| 7 | اسوری ژبه | 15،000 | . | |
| 8 | نورې غیر ایراني ژبې | نامحدود | . | |
| ټول | غیر ایراني ژبې | 14،970،000 | 18.55% | |
| ټول مجموعه | په ایران کې ټولې عامې ژبې | 80،720،000 | 100% | |
.
سرچينه
سمول- ↑ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". Cia.gov. Archived from the original on 2012-02-03. نه اخيستل شوی 2017-01-17.