اېسپرانتو ژبه

  اېسپرانتو ژبه (په اېسپرانتو: Esperanto) د نړیوال منځګړیتوب تر ټولو مشهوره مصنوعي ژبه ده ، چې په نړۍ کې د موجوده مصنوعي ژبو په منځ کې تر ټولو زیات ویوونکي لري. هغه څوک چې اسپرانټو خبرې کوي یا کاروي د اسپرانتو په نوم یادیږي.

اېسپرانتو ژبه

Esperanto (اېسپرانتو)

اړوند

په نوم د	Doktoro Esperanto (en)
اغېزمن شوی له	يوناني ژبه — لاتيني ژبه — انګرېزي ژبه — پولينډي ژبه — ييديشي ژبه — روسي — جرمني ژبه — فرانسوي ژبه

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	ډيزاين شوې ژبه نړيوال منځګړيتوب ژبه a posteriori language (en) جوړه شوې ژبه ژوندۍ ژبه
ټاټوبی هېواد	روسي سترواکي
ليکدود	لاتين ليکدود
ويونکو شمېر	۲٬۰۰۰٬۰۰۰ (۲۰۱۵) ۲٬۰۰۰ ۱۰۰٬۰۰۰ (۲۰۰۶) ۶۰٬۰۰۰ (۲۰۱۷)
د توکمپوهنې ژبې حالت	۳ پراخه اړيکه
آيسو ۶۳۹-۱ کوډ	eo
د ژبې کوډ	eo
هېواد	کينډۍ:د هېواد مالومات اېسپرانتويو
کارول	second language (en) lingua franca (en)

اړين مالومات

مهمې پېښې	World Esperanto Congress 1905 (en) World Esperanto Congress 1987 (en)

جوړښت

د معماري سټایل	Esperanto movement (en)

Proto-Esperanto ^(en)

اېسپرانتو
نړيواله ژبه
Esperanto
border|140x140px د اېسپرانټو بيرغ
جوړوونکی	لودويک زامنوف
نېټه	۱۸۸۷
تنظيم او کارول	د نړيوال منځګړیتوب ژبه
کاروونکي	مورنۍ ژبه: له زرو څخه تر څو زرو پورې اټکل کیږي. (۲۰۱۶) دویمه ژبه: له ۶۳ زرو څخه تر ۲ میلیونو پورې نفوس اټکل شوی دی.
موخه	پرمختللې ژبه اېسپرانتو
لومړی ډول	پروتو-اېسپرانتو اېسپیرینټو
ليکدود	لاتين الفبا ( اېسپرانتو الفبا) برېل اېسپرانتو
د حوالې ډولونه	نښه
سرچينې	د رومي او الماني ژبو لغتونه، د سلاویکي ژبو ګرامر
رسميتيوب په
سمون	د اېسپرانتو اکاډمۍ
ژبنيز کوډونه
ایزو ۱–۶۳۹	eo
ایزو ۲–۶۳۹	epo
ایزو ۳–۶۳۹	epo
د ژبپوهانو نوملړ	epo
ګلیټولوژیست	espe1235
ژبپېژندنه	551-AAB-da
اېسپرانټو: په نړۍ کې 120 هېوادونه. هغه هېوادونه چېرې چې د اېسپرانټو ملي ټولنه شتون لري.

د دې ژبې نوم د لودویک زامین هوف (اسپرانتو) له مستعار نوم څخه اخیستل شوی ، چې د دې نړیوالې ژبې جوړوونکی دی. هغه لومړنی کتاب خپور کړ چې د اسپرانتو معرفي کولو او زده کولو لپاره یې لیکلی و، د "اسپرانتو" ∗ لقب لاندې، چې مانا یې "امید" دی؛ ځکه هغه هيله څرګنده کړه چې د دې ژبې په کارولو سره به د نړيوالې منځګړې ژبې په توګه په نړۍ کې د سولې او دوستۍ په رامنځته کولو کې مرسته وکړي. د دې کتاب سرلیک دی "Internatsia Linguo" (په اېسپرانتو:Internacia Lingvo) کې د "نړیوالې ژبې" په مانا ده چې وروسته د "لومړي کتاب" یا Onova Libre ∗ تر سرلیک لاندې په اونواليبرو مشهور شو. د Zamenhof موخه، چې یونیسکو هم په 1987 کې د اسپرانتو ژبې د سلیزې په مناسبت د "زامینهوف کال" نومولی، د یوې بې طرفه او سوله يیزې ژبې رامینځته کول وو، چې زده کول یې اسانه وي او په نړۍ کې د خلکو سره د مختلفو کلتورونو په مینځ کې د یو بل په پوهېدو کې مرسته وکړي.

د اسپرانتو الفبا ځانګړې ځانګړتیا دا ده چې دا 100٪ فونیټیک (غږيز)دي؛ دا په دې مانا ده چې په اسپرانتو کې هر توری او کلمه یوازې په یوه طریقه تلفظ یا لیکل کېدی شي؛ نو د دې له زده کولو وروسته به د ژبې زده کوونکي ته د کلمو په تلفظ او لیکلو کې کومه ستونزه نه وي. د اسپرانتو الفبا د لاتیني الفبا څخه ۲۸ توري لري، څلور توري Q ، W ، X ، Y په دې الفبا کې شتون نه لري، او پر ځای یې شپږ تکراري توري لري، چې پنځه یې د هش نښه لري، چې د بل توری دپاسه هش نښه لري. د دوی غږ بدلولو لپاره نښه کړئ : Ĉ, Ĝ, Ĥ, Ĵ, Ŝ, Ŭ .

تاریخ

لودویګ زامین هوف

د اېسپرانتو نړیواله ژبه په ۱۸۸۷ میلادي کال (۱۲۶۶) کې د پولنډي لودویک لازارس زامین هوف له خوا رامنځته شوه. اسپرانتو د خپل علمي او اسانه جوړښت له امله د مختلفو قومونو د مفکرانو او ساینس پوهانو پام ځانته اړولی دی او د خپلو ځانګړو ځانګړتیاوو له امله د ملګرو ملتونو علمي، کلتوري او تعلیمي سازمان ( یونسکو ) په متفقه توګه په ۱۹۵۴ میلادي کال کې په یوه پریکړه لیک کې تصویب کړ. ) د یوې نړیوالې او بې طرفه ژبې په توګه وپیژندل شو او ټولو غړو هیوادونو ته یې د اسپرانتو د تدریس سپارښتنه وکړه. همدارنګه په ۱۹۸۶ ( ۱۳۶۵ ) کال کې د اسپرانتو د خپرېدو د سلمې کلیزې د هرکلي په ترڅ کې یونسکو پر خپلې پخوانۍ پرېکړې د ټینګار ترڅنګ په ټوله نړۍ کې د اسپرانټو د نړیوالې ژبې د زده کړې او پراختیا لپاره خپل ملاتړ څرګند کړ.

ځینې بیا د پروین اعتصامي پلار یوسف اعتصامي (اعتصام الملک) لومړی کس ګڼي چې ایرانیان یې د خپلې خپرونې بهار له لارې اسپرانټو ته معرفي کړل. احمد کسروي هم یو له هغو کسانو څخه و چې د اسپرانتو نړیوالې ژبې د زده کړې پرمهال، لکه څنګه چې هغه د " پاکه ژبه " په نوم خپل کار کې ویلي، د هغې ساینسي او منطقي جوړښت او همدارنګه د هغې د نښلولو یا د کلمو د جوړښت سیسټم څخه الهام اخیستی و. د پارسي ژبي پياوړي او تدوين يې کړي او په عين وخت کي يې په ايران کي د اسپرانتو ژبي په خپراوي کي ډېره مرسته کړې ده. په ۱۳۱۳ کال کې د تهران پوهنتون د پرانستلو په وخت کې اسپرانتو ژبه د دغه پوهنتون له تدریسي موادو څخه وه.

د ایران وړاندیز په 1921 کې

په 1920 لسیزه کې او د ملګرو ملتونو د لیګ د لومړۍ غونډې په جوړولو کې، ایراني استازو وړاندیز وکړ چې اېسپرانټو د نړیوالو اړیکو د ژبې په توګه وټاکل شي. سلوان زافت چې د اسپرانتو په اړه په انګلیسي کې څو کتابونه لري، په ۲۰۰۳ کال کې د اېسپرانتو، د نړیوال کلي ګډه ژبه په خپل یو مشهور کتاب کې په دې اړه ليکي  : شانسی بزرگ برای اسپرانتو پدیدار شد، هنگامی که در دههٔ ۱۹۲۰ میلادی، نمایندگان ایران در جامعه ملل پیشنهاد دادند تا اسپرانتو به عنوان زبان ارتباطات بین‌المللی پذیرفته شود. در بین این مبحث حمله‌های شدیدی به اسپرانتو شد. مخصوصاً هیئت فرانسوی هیاهوی بسیاری ضد این طرح راه انداخت. از نگاه فرانسویان، زبان فرانسه باید زبان بین‌المللی می‌شد. پیشنهاد ایران شکست خورد.

”

د اسپرانتو لپاره یو لوی چانس هغه وخت راڅرګند شو کله چې په 1920 لسیزه کې، د ملتونو په لیګ کې ایراني استازو وړاندیز وکړ چې اسپرانټو د نړیوالو اړیکو د ژبې په توګه ومنل شي. د دې موضوع په منځ کې، په اسپرانتو سخت بریدونه وو. په ځانګړې توګه د فرانسې پلاوي د دغه پلان پر ضد ډېر شور اوچت کړ. د فرانسې له نظره، فرانسوي ژبه باید یوه نړیواله ژبه شي. د ایران وړاندیز ناکام شو.

“

په وروستیو لسیزو کې په ایران کې د اېسپرانتو پرمختګ

په وروستیو لسیزو کې، په تېره بیا په ایران کې د اېسپرانتو د لومړۍ رسمي ادارې له جوړېدو وروسته، د سبزاندیشان انسټیټیوټ (د ایران د اېسپرانتو ټولنه) چې په ۱۳۷۵ کال کې د ۹۰۸۵ شمېرې له مخې ثبت شوه او د پیام سبزاندېشن درې میاشتنۍ خپرونه د ۱۳۸۱ کال له مني څخه تر اوسه پورې دوام لري. او په ۲۰۰۴ کال کې د اسپرانتو نړیوال سازمان ( د ملګرو ملتونو او یونیسکو سره د رسمي اړیکو سره) سره د ایران د اسپرانتو ټولنې رسمي یوځای کیدل، په ایران کې د اسپرانتو ژبې د لا پراختیا لپاره یوه نوې دوره پیل شوه چې د په مختلفو کلتوري مرکزونو، پوهنتونونو او ښوونځیو کې د لیکچرونو، سیمینارونو او ټولګیو جوړول، په مختلفو مجلو او ورځپاڼو کې د مختلفو مقالو خپرول، او همدارنګه د اسپرانتو نړیوالې ژبې په اړه د نویو کتابونو لیکل، ژباړه او خپرول، سره شوي او دي.

د پیام سبزندشان درې میاشتنۍ خپرونه چې په پارسي او اسپرانتو ژبو خپریږي، د اسپرانټو نړیواله ژبه پارسي ویونکو ته معرفي کوي او د نړۍ په ګوټ ګوټ کې د اسپرانتو پوهانو ته د ایراني ادب او کلتور معرفي کوي.

د اېسپرانتو بې طرفي، د هغې د بریالیتوب راز

په اېسپرانتو کې د نړۍ نقشه.

همدارنګه، د اېسپرانتو پدیده: د نړیوالې ژبې ستونزې ته د حل کتاب، چې د ویلیم اولډ لخوا د اسپرانتو فینومینون بشپړ متن ژباړلو سربیره (چې څو ځله د ادبیاتو لپاره د نوبل جایزې لپاره نومول شوی و) خپور شو. )، 14 مختلف ضمیمې لري، چې موخه یې د اسپرانتو ژبې بشپړ انځور او بې طرفۍ وړاندې کول دي، دا په دې کتاب کې اضافه شوي، د نورو په منځ کې، ضمیمه نمبر 1: د مشترکه نړیوالې ژبې او اسپرانتو په اړه د نړۍ د لویانو نظرونه، په 173 پاڼه کې، د بیلګې په توګه، د اسپرانتو ژبې په اړه د نړۍ د 15 مهمو او مشهورو خلکو نظرونه لکه مهاتما ګاندي ، لیو تولستوی ، رومین رولانډ ، امبرټو ایکو ، روډولف ډیزل ، جولس ویرن ، هیلن کیلر ، رابیندر ناتھ ټاګور ., ماکسیم ګورکي, ناظم حکمت, جي. آر. آر. تولکین ( د لارډ آف دی رینګز لیکوال) لوسین ، ... ورکړل شوی دی. د دې ژانرانو نظرونه، چې د نړۍ له مختلفو برخو څخه دي او د نړۍ د مختلفو نظریاتو، مذهبونو او مسلو سره، د اسپرانتو ژبې د بې طرفۍ د ښودلو لپاره ذکر شوي او دا چې دا د مختلفو سیاسي تمایلاتو، مسلو سره د مشرانو لخوا ملاتړ او سپارښتنه کیږي. مذهبونه او مختلف نظریات. د پایلې په توګه، لوستونکی په روښانه توګه پوهیږي چې د اسپرانتو ژبه په بشپړه توګه بې طرفه ده او د کومې ځانګړې ډلې، نژاد، قومیت یا مذهب سره تړاو نلري. په دې کار کې ویلیم ایلډ د نورو اختراع شویو ژبو په پرتله د اسپرانتو د مصنوعي ژبې د بریالیتوب یو مهم لامل په پام کې نیسي (چې له څو زرو څخه ډیر ډیزاین شوي او خپاره شوي)، د هغې بې طرفي او حقیقت چې Zamenhof په په 1905 کې د بولونا په ښار کې د اسپرانتو لومړی نړیوال کنفرانس ، سور میر ، فرانسې ، دا ټول بشریت ته ډالۍ کړ او د ځان لپاره یې هیڅ ډول حقوق - مادي یا معنوي - په پام کې ونه نیول. د دې کتاب په 136 مخ کې، ویلیم ایلډ د "بې طرفۍ او عصري کولو، د اېسپرانتو د بریالیتوب راز" تر سرلیک لاندې یوه برخه لري چې په کې هغه وايي:

”

د دې دورې په جریان کې، بې طرفه اسپرانتو غورځنګ په بریالیتوب سره د سازماني بحرانونو څخه تیر شو. د دغو کړکیچونو اوج په 1937 (1315 هجري لمریز کال) کې هغه وخت و چې په دې غورځنګ کې ویشل شو او د نړیوال اسپرانتو اتحادیې رامینځته کیدو لامل شو چې د هیواد د اتحادیو اکثریت - او یقینا ترټولو فعاله - سره یوځای شوه. په هرصورت، ورک شوی یووالی د دویمې نړیوالې جګړې وروسته د Ivo Lapna د ځواکمن تنظیم کولو ځواک له امله بیرته ترلاسه شو. د دې دورې په جریان کې، هغه د [[شنه ستوري] زرغون ستورو]] (د اسپرانتو سمبول)، او دې ته ورته نورو "عجیب شیانو" په وړاندې منظم کمپاینونه هم پیل کړل: د دې حرکت بنسټ دا و چې اسپرانتوډیان ځانونه د دې څخه آزاد کړي. د "یو کوچني عجیب کلتور" بڼه (د شاعر کلمان کلوچای په وینا) او عادي نړۍ ته ننوتل. لپنا ټینګار وکړ چې د اسپرانتو زده کونکي په ریښتینې نړۍ کې شامل دي او د خپلو اهدافو د ترلاسه کولو لپاره د دې اسانتیاو څخه کار اخلي. هغه په ​​اسپرانتو غورځنګ کې د هدف د احساس د رامنځته کولو لپاره ډیری کړنې ترسره کړې، او غورځنګ یې په عصري ستراتیژۍ سمبال کړ. څرګنده دی وی چی د لیپنا دغه باقاعده اعلان کامیاب شوی دی. نن ورځ، دا حرکت په عمومي توګه په خپلو هیلو او هیلو کې خورا عصري دی او د عامه غونډو په اړه نورمال بڼه لري.

“

در طول همین دوران، نهضت بی‌طرف اسپرانتو، از میان بحران‌هایی که مربوط به سازمان‌دهی بود، به سلامت گذشت. اوج این بحران‌ها در سال ۱۹۳۷ (۱۳۱۵ هـ. ش) بود که انفکاکی در این نهضت به‌وجود آمد و باعث پیدایش اتحادیهٔ بین‌المللی اسپرانتو شد که اکثریت - و به‌طور قطع، فعال‌ترین – انجمن‌های کشوری به آن پیوست. با وجود این، پس از جنگ جهانیِ دوم به‌خاطر قدرت سازمان‌دهیِ با انرژیِ ایوو لاپنا یگانگی از دست‌رفته، دوباره به‌دست آمد. وی هم‌چنین در طولِ همین مدت، مبتکر تبلیغات منظمی علیه فراوانیِ بیش از حد ستاره‌های سبز (نمادِ اسپرانتو)، و «چیزهای عجیب و غریب» مشابه دیگر گشت: اساس این حرکت، این بود که اسپرانتودان‌ها، خود را از ظاهر «یک فرقهٔ عجیب کوچک» (به تعبیر کالوچای شاعر)، رها ساخته و به دنیای عادی پای گذارند. لاپنا اصرار داشت که اسپرانتودانان به دنیای واقعی پیوسته و از امکانات آن، برای رسیدن به اهداف خود بهره جویند. وی اقدامات بسیاری را به‌منظور ایجاد احساسِ هدف‌مندی در نهضت اسپرانتو، به انجام رساند و نهضت را با استراتژی روز و مدرن، تجهیز کرد.

روشن است که این تبلیغات منظم لاپنا، موفق بوده‌است. امروزه، این نهضت عموماً، در آمال و آرزوهای خود، مدرن‌تر و هنگامِ مطرح شدن در مجامع عمومی، دارای ظاهری عادی‌تر است. د زامین هوف د بې طرفۍ او د هغه د ژوند په اړه، د اسپرانتو نړیواله ژبه، د دې کتاب په ۲۹۷ مخ کې راغلي:کينډۍ:اقتباس دیگر از دریافت‌های صحیح و سریع زامنهوف این نکتهٔ بسیار با اهمیت بود که زبان تنها یک وسیله یا ابزار ارتباطی بین انسان‌ها است و نباید با مرام یا مسلکی خاص پیوند یابد (بی‌طرفیِ سیاسی، مذهبی، نژادی و ملیتیِ اسپرانتو). به‌همین سبب، شخصِ زامنهوف بیانیهٔ ۱۹۰۵ را نگاشت و آن را در نخستین کنگرهٔ جهانیِ اسپرانتو (۱۹۰۵) به تصویب رساند که در واقع تا به امروز نیز بنیاد دوم اسپرانتو – و به‌عنوانِ اساسی مستحکم برای پیشبرد نهضت اسپرانتو در دنیا - محسوب می‌گردد.

”

د Zamenhof یو بل سم او چټک پوهاوی خورا مهم ټکی و چې ژبه یوازې د خلکو ترمنځ د اړیکو وسیله ده او باید په یوه ځانګړي عقیده یا مسلک (د اېسپرانتو سیاسي، مذهبي، نژادي او ملي بې طرفۍ) پورې تړاو ونلري. له همدې امله، Zamenhof د 1905 اعالمیه ولیکه او د د اېسپرانتو د لومړۍ نړۍ کانګرس (1905) کې یې تصویب کړه، کوم چې په حقیقت کې تر نن ورځې د اېسپرانتو دوهم بنسټ دی - او د یوې په توګه. قوي بنسټ په نړۍ کې د اېسپرانتو غورځنګ د پرمختګ لپاره ګڼل کیږي.

“

او همدارنګه د دې کتاب په 221 مخ کې، دا د ماریو پی ، د مشهور ایټالوی-امریکایی ژبپوه او ژبپوه څخه نقل شوی دی، چې:

”

او په نهایت کې ، د نړیوال لید له امله چې اېسپرانټو خپلو زده کونکو ته چمتو کوي ، دا ژبه د نړۍ د کلتور په جوړولو کې د بلې ملي ژبې په پرتله ډیر رول لوبولی شي ، ځکه چې هره ملي ژبه یوازې د دې وړتیا لري چې د ملت یا قومونو کلتور وپیژني. اړونده ژبه د هغې پورې اړه لري، زده کونکي ته یې چمتو کوي او په ورته وخت کې، په ملي ژبو کې دا تمایل هم شتون لري چې زده کونکي د نورو کلتورونو څخه جلا کړي. زه باور لرم چې نړۍ یوې ګډې ژبې ته اړتیا لري - اوس ډېر او حتی په راتلونکي کې هم - د هغې په مرسته ټول انسانان کولی شي له یو بل سره په آزاده توګه او پرته له کوم غلط فهمۍ خبرې وکړي. له دې سره سره د دې موخې لپاره د ملي ژبې د کارولو ټولې هڅې ناکامې شوې دي. په دې برخه کې، یوه ډیره پرمختللې ژبه چې ګټې لري لکه بشپړ بې طرفي، اسانه زده کړه، 100٪ ژباړې، او هراړخیز قانونیت به ډیر احتمال وګټي - هغه سیمه چې ملي ژبې پکې پاتې راغلي.

“

و بالأخره، به دلیل دورنمای جهانی‌ای که اسپرانتو در اختیار فراگیرنده‌اش می‌گذارد، این زبان بیش از هر زبان ملیِ دیگری می‌تواند در جهت شکل‌دهی به فرهنگ جهانی نقش داشته باشد، چراکه هریک از زبان‌های ملی، تنها قادر است شناختی از فرهنگ ملت یا مللی را که زبان مربوط متعلق به آن است، در دسترس فراگیرندهٔ خود قرار دهد، و در عین حال، این تمایل نیز در زبان‌های ملی وجود دارد که شخصِ فراگیرنده را از فرهنگ‌های دیگر جدا سازد. من اعتقاد دارم که جهان – در حال حاضر به مقدار بسیار زیاد و در آینده به‌مراتب نیز بیشتر – به یک زبان مشترک احتیاج دارد که تمامیِ انسان‌ها بتوانند به‌یاریِ آن آزادانه و به دور از هرگونه سوءتفاهمی، با یک‌دیگر ارتباط برقرار سازند. با وصف این، تاکنون همهٔ کوشش‌های انجام شده برای به‌کارگیریِ یک زبان ملی به این منظور، با شکست روبرو شده‌است. در این عرصه، زبانی فراساخته که در بطن خویش از امتیازاتی مانند بی‌طرفیِ کامل، فراگیریِ آسان، آوانگاریِ صددرصد و قانون‌مندیِ جامع، برخوردار است، به احتمال قوی پیروز خواهد گشت - عرصه‌ای که زبان‌های ملی، در آن با شکست روبرو شده‌است. {نورې ضمیمې چې په نړۍ کې د اسپرانټو ژبې او بې طرفه غورځنګ د بریالیتوبونو د ښودلو لپاره په دې کتاب کې اضافه شوي، په لاندې ډول دي:

• ۲ ضمیمه: د نوښتګرو ژبو ارتقا، ۲۲۹ مخ
• ضمیمه نمبر 3: د Volapük ژبې سره اشنا کول (د ایسپرانټو څخه مخکې د تخلیقي ژبو یوه بیلګه)، 263 مخ
• 4 ضمیمه: د لوګلان ژبې پوهیدل (د اسپرانټو وروسته د تخلیقی ژبو بیلګه)، 277 پاڼه
• 5 ضمیمه: د اسپرانتو ژبې د جوړونکي زامین هوف لنډ ژوندلیک، 289 مخ
• 6 ضمیمه: د اسپرانتو نړیوال کانګرس کې د زامین هوف تاریخي وینا، 301 پاڼه
• ضمیمه نمبر 7: ایران، د ملتونو په لیګ کې د اسپرانتو لومړی وړاندیز کوونکی، 311 مخ
• ۸ ضمیمه: په کمپیوټر او انټرنیټ کې اسپرانټو، ۳۲۱ مخ
• ۹ ضمیمه: د اسپرانتو ګرامر لنډیز، ۳۳۷ مخ
• ضمیمه شمیره 10: ایسپرانتو کوګنیټس ، 351 پاڼه
• ضمیمه شمیره 11: د اسپرانتو نمونې شعرونه، 355 مخ
• ضمیمه شمیره 12: د اسپرانتو ادبیاتو مطالعې لیست، 377 پاڼه
• ضمیمه شمیره 13: د اسپرانتو راډیو خپرونې ، 381 مخ
• ۱۴ ضمیمه: په نړۍ کې د اسپرانتو مرکزونه او خپرونې، ۳۸۵ مخ

اېسپرانتو، یوه ژوندۍ ژبه

د ژوندي ژبې د تعریف له مخې، اېسپرانتو یوه ژوندۍ ژبه ده چې حتی د خورا محافظه کارو اټکلونو له مخې، هره ورځ د نړۍ په ګوټ ګوټ کې د ملیونونو خلکو له خوا له یوې پېړۍ راهیسې په مختلفو شرایطو کې پرې خبرې کیږي. .په دې کې په سلګونو مجلې او اخبارونه خپاره شوي او په زرګونو کتابونه ( د نړۍ له بېلابېلو ژبو او کلتورونو څخه اصلي او ژباړل شوي ) خپاره شوي دي . او د دې لپاره په ملیونونو سایټونه او ویب پا pagesې شتون لري ، پشمول په دې ژبه کې ډیری راډیوګانې او تلویزیونونه.

په دې توګه، اسپرانتو په نړۍ کې یوازینۍ ژوندۍ اختراع شوې ژبه ده، د زرګونو مصنوعي ژبو څخه چې تر اوسه پورې منځ ته راغلي دي (اکثره په تیرو 5 پیړیو کې)، لکه بالابالان ، ولاپوک ، سیل -ریسل، انټرلینګوا، لیګلان ، لیجبان ، او کلینګون ، دا د پراختیا په حال کې ګڼل کیږي.

په الفا-3 کوډ سیسټم کې د دې ژوندۍ ژبې کوډ epo دی او په الفا-2 کوډ سیسټم کې یې کوډ eo دی.

اېسپرانتو د ساینس په نړۍ کې

په نړۍ کې لومړني بنسټونه چې د اسپرانتو نړیوالې ژبې ته یې ښه راغلاست ووایه په مختلفو هیوادونو کې اکاډمۍ یا ساینسي اکاډمۍ وې. ښایي د دې اصلي لامل د اسپرانتو ژبې ساینسي ماهیت یا ساینسي ډیزاین د دې جوړونکي، Zamenhof لخوا و. د بېلګې په توګه، د ۱۹۲۶ کال د جون په لومړۍ نېټه، د فرانسې د علومو اکاډمۍ ۴۲ غړو (چې د ۱۷مې پېړۍ پورې اړه لري او د فرانسې د انستیتوت له پنځو اکاډمیو څخه یوه ده) د اسپرانتو په اړه دا اعلامیه لاسلیک کړه:

”

د دې لاسلیکونو راهیسې، د "د علومو اکاډمۍ" غړي په دې باور دي چې په نړیوالو اړیکو کې د اسپرانټو مرستندویه او نړیوالې ژبې کارول: دا به د پرمختګ ساینس او ​​​​د هغې پلي کولو له نظره عالي پایلې ولري؛ او دا به په بهر کې د فرانسوي علومو پراخه جریان فعال کړي او په پایله کې به زموږ د هیواد فکري (فکري) نفوذ [په نورو هیوادونو] ممکن کړي. دوی خپله هیله په لاندې ډول څرګندوي: د دې ژبې تدريس چې د منطق او سادګۍ يوه شاهکاره ده، بايد د ټولو تعليمي موسسو د ساينسي ټولګيو په رسمي پروګرامونو کې لږ تر لږه په اختياري توګه شامله شي. د نړیوالو کنفرانسونو په جریان کې، اسپرانتو به رسمي ژبه وي (د ملي ژبو په څیر ورته حقونو سره)، تر هغه وخته پورې چې تجربه تایید کړي چې اسپرانټو د یوازینۍ رسمي ژبې (نړیوال کنفرانسونو) کیدو لپاره مناسبه ده. د ساینسي او تخنیکي خپرونو مدیران باید هغه فشار ته پام وکړي چې د اسپرانټو کارول دوی ته د هغه شیانو په تړاو راوړي چې دوی یې بهر ته د لیږلو لپاره خپروي؛ له اوس څخه، ساینس پوهان او ټیکنالوژي د خپلو بهرنیو همکارانو سره په اړیکو کې د اسپرانتو کارولو لپاره ځانونه چمتو کوي او بیا دوی ته خبر ورکوي چې دوی د اسپرانتو کارولو ته چمتو دي. په اسپرانتو کې د بنسټیزو علومو ځانګړي لغتونو چمتو کولو او پراختیا لپاره باید یو کمیسیون جوړ شي، او تخنیکي اتحادیې باید [د دې هدف لپاره] راوبلل شي.

“

از آن‌جا که این امضاکنندگان، اعضای «آکادمی علوم»، معتقدند که به‌کارگیری زبان کمکی و بین‌المللی اسپرانتو در ارتباطات بین‌المللی:

• دارای ثمرات بسیار بزرگی از دیدگاه پیش‌برد علم و کاربرد آن خواهد بود؛
• و جریان یافتن وسیع علم فرانسه را به خارج میسر خواهد ساخت و در نتیجه، تأثیر عقلاییِ (اَنتلِکتوئِلیِ) کشور ما را [بر روی کشورهای دیگر] ممکن خواهد کرد. خواستهٔ خود را چنین بیان می‌کنند که:

1. آموزش این زبان، که شاه‌کار منطقی بودن و ساده بودن است، دستِ‌کم به‌صورت اختیاری، در برنامه‌های رسمی کلاس‌های علوم تمامیِ نهادهای آموزشی وارد گردد؛
2. در طول همایش‌های بین‌المللی، اسپرانتو زبانِ رسمی (دقیقاً با همان حقوق زبان‌های ملی) باشد، تا لحظه‌ای که تجربیات تأیید کرد که اسپرانتو برای تبدیل‌شدن به تنها زبانِ رسمی (همایش‌های بین‌المللی) مناسب است.
3. مدیران انتشارات علمی و فنی به کششی که به‌کارگیری زبان اسپرانتو در رابطه با چیزهایی که به منظور ارسال به خارج منتشر می‌سازند، برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد، توجه کنند؛
4. از هم‌اکنون، دانشمندان و فناوران خود را برای به‌کارگیری از اسپرانتو در ارتباطات خود با همکاران خارجی خویش آماده سازند و سپس به آنان اطلاع دهند که ایشان آمادهٔ استفاده کردن از اسپرانتو هستند.
5. کمیسیونی برای تهیه و توسعهٔ واژه‌نامه‌های تخصصیِ علوم پایه به اسپرانتو تشکیل گردد و از انجمن‌های فنی [برای این منظور] دعوت به‌عمل آید.

لکه څنګه چې یادونه وشوه، د نورو هیوادونو د ساینسي بنسټونو او ساینس پوهانو لخوا ورته بیانونه خپاره شوي؛ د مثال په توګه، په 1950 کې 85 جاپاني ساینس پوهان، په 1951 کې 20 چینایي پوهان، او نور. مګر په زړه پورې ټکي چې د اسپرانټو د دې ساینسي استقبال او پایلو په اړه ویل کیدی شي (لکه څنګه چې په پورتني بیان کې ویل شوي) دا دي چې له نېکه مرغه اوس:

1. (اختیاري) د اسپرانتو روزنه د نړۍ په ډیری تعلیمي موسسو کې شتون لري.
2. په اوسط ډول، هر څو ورځې د نړۍ په ګوټ ګوټ کې د اسپرانټو ژبې په اړه ملي، سیمه ایز یا نړیوال کنفرانس جوړیږي، چې ډیری یې ساینسي او تخصصي دي.
3. په نړۍ کې د علمي او تخصصي کتابونو او مجلو په خپرولو کې د پام وړ کچه شتون لري.
4. ډیری ساینس پوهان د خپلو ساینسي موندنو خپرولو یا د خپلو بهرنیو همکارانو سره د خبرو اترو لپاره اسپرانټو کاروي.
5. په اسپرانتو ژبه او په مختلفو برخو کې بې شمیره عمومي او ځانګړي لغتونه لیکل شوي او خپاره شوي دي.

د ساینس پوهانو له خوا د اېسپرانتو ژبې کارول

د ساینس او ټیکنالوژۍ په ډګر کې د بې شمیره اسپرانتو کتابونو، مجلو، کنفرانسونو او ویب پاڼو شتون د ساینسي مفکورو په بیانولو کې د دې ژبې وړتیا او ځواک څرګندوي؛ خو ښايي د اسپرانتو د نړيوالې ژبې د وړتياوو په اړه د دقيقو علمي مسايلو د بيانولو او د دې هدف د لغتونو او ځانګړو کلمو د بډايتوب په اړه، د نوبل د جايزې ګټونکي پوهانو ته اشاره کول کافي وي چې يا په اسپرانتو ژبه پوهيږي او دا د دې لپاره وکاروئ چې دوی د ساینسي توکو او کتابونو له لیکلو او خپرولو څخه ګټه پورته کړې وي او یا یې په دې برخه کې د اسپرانټو د وړتیا او ځواک په اړه خپله خوله خلاصه کړې وي او سپارښتنه یې کړې وه چې دا ژبه د ساینس او ټکنالوژۍ په نړۍ کې د یوې ګډې ژبې په توګه وکارول شي. په نړۍ کې د دوی پرمختګ ګړندی کړئ. د مثال په توګه، د اقتصاد په برخه کې د 1994 نوبل جایزې ګټونکي جرمن ریین هارډ زیلټین (-1930)، د کوچني عمر څخه اسپرانتو زده کړه او خپل لومړی کتاب یې په اسپرانتو کې د "ګیم تیوري" په اړه ولیکه.

ریین هارډ زیلټن، د لوبې تیورۍ جوړوونکی، او د دې تیورۍ د وړاندې کولو لپاره په 1994 کې د نوبل جایزې ګټونکی، د دې تیورۍ په اړه خپل لومړی کتاب په اېسپرانتو کې لیکلی دی. 

د اسپرانتو او اسپرانتو زده کونکو لپاره د نوبل جایزې

په داسې حال کې چې د نړۍ ګڼو ملي ژبو د خپل زرګونه کلن تاریخ سره سره لا تر اوسه داسې لیکوالان نه دي وړاندې کړي چې د ادبیاتو د نوبل جایزې ته نومول شوي وي، اسپرانتو ژبې څو ځله دومره ستر ویاړ ګټلی دی. د مثال په توګه، په 1999، 2000 او 2005 کې، ویلیم اولډ ، یو تکړه سکاټلینډي لیکوال، د اسپرانتو په نړیواله ژبه د پنځوسو څخه د زیاتو کتابونو د لیکلو لپاره د ادبیاتو نوبل جایزې لپاره نومول شوی و. په ۱۸۸۷ کال کې د اسپرانتو ژبې له خپرېدو څخه یوازې ۱۱۴ کاله تېر شوي وو چې په نړۍ کې د دغې سترې او بې ساري ژبنۍ او ادبي پېښې تر رامنځته کېدو پورې. دا یوازې د اسپرانتو ژبې په جوړولو کې د زامین هوف لوی استعداد خبرې کوي؛ ځکه چې د اسپرانتو له ظهور نه مخکې او وروسته هم ډېرې نوښتې ژبې وې، چې هېڅوک يې د اکثرو نومونه هم نه یادوي. په 2007 کې، بالدور راګنارسن (-1930)، یو ایسلنډي اسپرانتو شاعر، د اسپرانتو لیکوالو ټولنې لخوا د ادب لپاره د نوبل جایزې لپاره نومول شوی و.

د اسپرانتو نړیوال سازمان (UEA) چې په نړۍ کې د اسپرانتو ژبې اړوند تر ټولو مهم او لوی بنسټ دی، د ملګرو ملتونو او یونیسکو سره رسمي اړیکې لري او د دې ژبې په وده کې د نه منلو وړ رول لري. د اسپرانتو ژبه او په نړۍ کې د سولې او ملګرتیا. هغه څو ځله د نوبل د سولې جایزې لپاره نومول شوی او د یونیسکو او نورو نړیوالو سازمانونو لخوا د اسپرانتو ژبې د درناوي او ودې لپاره تصویب شوي پریکړه لیکونه تر ډیره حده د UEA د فعالیتونو له امله دي. . مرکزي دفتر یا مرکزي دفتر (به کې دا د هالنډ په روتردام ښار کې دی .

د اسپرانټو ساینس پوهانو په مینځ کې چې د نوبل د سولې یا ساینس جایزه یې ګټلې ده ، یو څوک کولی شي د آلمان ریین هارډ زیلټین (په 1994 کې د نوبل اقتصاد) یادونه وکړي ، چا چې خپل لومړی کتاب په اسپرانتو کې د "د لوبې تیوري " په اړه لیکلی. هغه د نوبل په ویب پاڼه کې په خپل ژوندلیک کې لیکلي:

”

په 1959 کې ما له الیزابیت لینګرینر سره واده وکړ، چا چې ما سره مرسته وکړه چې زه نن ورځ د دې ټولو کلونو په اوږدو کې یم. موږ غواړو چې ماشومان ولرو، مګر موږ هیڅ نه لرو. موږ دواړه د اسپرانتو غورځنګ سره تړاو لرو او موږ د دې له لارې یو بل پیژنو. د اسپرانتو نړیواله ژبه لاهم زموږ په ژوند کې خورا لوی تاثیر لري.

“

در سال ۱۹۵۹ با الیزابت لانگ‌رِینِر ازدواج کردم که در طول تمامی این سال‌ها به من برای تبدیل شدن به کسی که هم‌اکنون هستم، کمک کرده‌است. ما دوست داشتیم بچه داشته باشیم ولی هیچ بچه‌ای نداریم. هردوی ما به نهضت اسپرانتو تعلق داریم و توسط همان نیز با یکدیگر آشنا شدیم. زبان بین‌المللی اسپرانتو هنوز هم تأثیر بسزائی بر زندگی ما دارد.

په لسګونو نور د نوبل جایزې ګټونکي هم شتون لري چې یا یې د زیلټین په څیر اسپرانتو زده کړې او په خپلو لیکنو کې یې کارولې دي. لکه جوزف تومسن (په 1906 کې د فزیک د نوبل ګټونکی)، ډینیل بایټ (په 1957 کې د طب نوبل)، اسحاق بیشویس سندرغاړی (په 1978 کې د ادبیاتو نوبل)؛ یا اسپرانتو زده کړې او خپلې ژبې یې په ستاینه او سپارښتنې خلاصې کړې؛ لکه ویلهیم اوستوالډ (په ۱۹۰۹ کې د کیمیا نوبل)، رابیندر ناتھ ټاګور (په ۱۹۱۳ کې د ادبیاتو نوبل)، او لینس پاولینګ (په ۱۹۵۴ کې د کیمیا نوبل او په ۱۹۶۲ کې د سولې نوبل)؛ یا دوی د اسپرانتو سره اشنا وو او د نړۍ خلکو ته یې د هغې کارولو سپارښتنه کوله؛ لکه: ویلیم رامسای (په 1904 کې د نوبل کیمیا)، برته وان سټنر (په 1905 کې د سولې نوبل)، سیلما لیګرلوف (په 1909 کې د ادب نوبل)، هنري لافونټین (په 1913 کې د سولې نوبل)، رومین رولانډ (په 1913 کې د سولې نوبل), Fritijof Nansen (په 1922 کې د سولې نوبل)، Hideki Yukawa (په 1949 کې د فزیک په برخه کې نوبل)، Bertrand Russell (په 1950 کې د ادبیاتو نوبل)، یاروسلاو هیروفسکي (په 1959 کې په کیمیا کې نوبل)، الفریډ کوسټلر (په 1959 کې په فزیک کې نوبل) ویلی برانډټ (په ۱۹۷۱ کال کې د سولې نوبل)، او...

د اېسپرانټو کارول مخ په ډېرېدو دي

د مثال په توګه، په هنګري کې د ترسره شوې سرشمېرنې له مخې، په دې ېواد کې په 1941 کې 942 اسپرانټوډان ، او په 1990 کې 2083 اسپرانتودان، په 2001 کې او په 2011 کې 8397 وو. د دغو 985 اسپرانتو زده کونکو لپاره، اسپرانتو مورنۍ ژبه ده او په کورنۍ کې ویل کیږي. په بل عبارت، دوی طبیعي اېسپرانتو زده کونکي ګڼل کیږي.

په 1960 لسیزه کې، د نړۍ د اسپرانتو ټولنې د کال کتاب (Jarlibro) د دې شمیرو سره د "پیدا شوي اسپرانتو پوهانو" نوم ورکړ: 58 (1961)، 67 (1962) او 83 (1965). په 1996 کې، شاوخوا 350 کورنۍ وې چې په کور کې اسپرانتو خبرې کولې.

اوس مهال په شلو افریقايي هیوادونو کې اسپرانتو ټولنې شتون لري؛ نږدې ټول یې د 1960 وروسته تاسیس شوي. د Pasporta Servo د پاسپورت خدماتو کې د افریقایي اېسپرانتو پتې شمېر په 1988-1989 کې له 18 څخه په 2005 کې 59 ته لوړ شوی.

په شپیته لسیزه کې په اسپرانتو کې د موسیقۍ څلور نوي البومونه خپاره شول؛ په اویایمه لسیزه کې 17 البومونه، په اتیایمه لسیزه کې 58 البومونه، په نولسمه لسیزه کې 75 البومونه او د نوي زریزې په لومړۍ لسیزه کې تر سلو ډیر نوي البومونه. اوس مهال په اسپرانتو کې له 3,000 څخه ډیر سندرې شتون لري.

په آلمان کې د اسپرانتو په کنفرانسونو کې د ګډون کوونکو شمیر، چې یوه اونۍ یا ډیر وخت نیسي، د 1970 په لومړیو کې له 100 څخه په 2008 کې شاوخوا 800 ته لوړ شوی.

د اسپرانتو ويکيپېډيا اوس مهال (جولای 2021) له 298,000 څخه زياتې مقالې لري. په دې معتبر نړیوال حواله کې هره میاشت شاوخوا 1000 نوي مقالې وړاندې کیږي. دا ارقام د سلواکیا (شاوخوا 237,000 مقالو)، بلغاریا (273,000) او ډنمارکي (267,000) ویکیپیډیا سره ورته دي. په 2001 کې د اسپرانتو ویکیپیډیا له تاسیس دمخه، په انټرنیټ کې په اسپرانتو ژبه کې د پوهې عامه پوهنځی شتون نه درلود. Enciklopedio de Esperanto (د اسپرانتو د غورځنګ په اړه مستند حواله) په 1934 کې خپره شوه او له هغه وخت راهیسې یوازې بیا چاپ شوې، مګر هیڅکله بیا نه ده چاپ شوې. اوس مهال، اسپرانتو ويکيپېډيا هم د خپل تازه نسخه رول لوبوي.

د 1906 او 1971 ترمنځ، شاوخوا 28 د پوهنتون مقالې په اسپرانتو او انټرلینګویسټیک / انټرلینګویستیکو کې لیکل شوي: په هرو دوه یا دریو کلونو کې یو. دا شمیر د پام وړ زیات شوی دی: د 1975 او 1987 ترمنځ، شاوخوا 95 مقالې لیکل شوي؛ او د 1975 څخه وروسته په اوسط ډول په کال کې اوه مقالې.

د هېواد د رسمي ژبې په توګه

اېسپرانتو د هیڅ هېواد ملي ژبه نه ده او د هغې په تدریس سره د هیڅ هیواد کلتوري غرور ته زیان نه رسوي او دوی ته سپکاوی نه کوي او پر همدې اساس ورځ په ورځ په بیلابیلو نړیوالو ډګرونو کې د هرکلي او کارول کیږي. . د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې هر کال په سلګونو کانګریسونه ، کنفرانسونه ، سیمینارونه او غونډې په بېلابېلو برخو کې په اسپرانټو ژبه جوړېږي، چې یو له مهمو هغو څخه د اسپرانټو نړیوال کانګریس (انګلستان) دی، چې هر کال د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې د اسپرانتو په ګډون جوړېږي. د مختلفو هیوادونو او براعظمونو څخه په زرګونو اسپرانتو زده کونکي. د دې ځانګړې غونډې تنظیم کونکی (چې پرته له کومې ژباړې ترسره کیږي او د ګډون کونکو شمیر په پام کې نیولو سره په دومره لویه کچه) د اسپرانټو نړیواله ټولنه (UEA) ده. د اسپرانتو 100م نړیوال کانګریس په 2015 کې د فرانسې په لیل کې د 2,698 اسپرانتو په ګډون سره ترسره شو. د اسپرانتو لومړنی نړیوال کنفرانس په ۱۹۰۵ کال کې د فرانسې په بولون-سور-میر کې د ۶۰۰ څخه د زیاتو اسپرانتیانو په ګډون جوړ شو.

د اسپرانتو نور مشهور کنفرانسونه د اسپرانتو د ځوانانو نړیوال کانګرس (IJK)، د اسپرانتو ډاکټرانو نړیوال کانګرس (IMEK)، او نور شامل دي.

د اسپرانټو نړیوال کانګرس

(به کنفرانس ، کوم چې هر کال د " نړیوال اسپرانتو سازمان " لخوا (به کې ( د ملګرو ملتونو او یونیسکو سره د رسمي اړیکو سره) د نړۍ په مختلفو هیوادونو کې ترسره کیږي، دا په نړۍ کې د اسپرانتو ترټولو لویه غونډه ګڼل کیږي. دغه بې ساري نړيوال کنفرانس چې پکې کوم ترجمان نشته، د بېلګې په توګه په ۲۰۰۳ کال کې د سويډن د ګوتنبرګ په ښار کې د ۶۲ هېوادونو د ۱۸۰۰ تنو په ګډون، په ۲۰۰۴ کال کې د چين په بېجينګ ښار کې د ۵۱ هېوادونو د ۲۰۳۱ تنو په ګډون او په 2005 کې د ویلینیس په ښار کې، لیتوانیا د 2344 اسپرانتیسټانو سره او په 2006 کې د ایټالیا په فلورنس کې د 2209 اسپرانتیسټانو سره تاسیس شو. د اسپرانتو ژبې د جوړیدو په سل کلن کال کې، یعنې په ۱۹۸۷ کې، د اسپرانتو ۷۲م نړیوال کنفرانس د دې لیکوال زامین هوف د زیږون ځای په پولنډ کې جوړ شو او د نړۍ له ګوټ ګوټ څخه ۵۹۴۶ اسپرانتو زده کوونکو په کې ګډون کړی و. . د اسپرانتو د 100 نړیوال کنفرانس د برخه والو شمیر چې په 2015 کې د فرانسې په لیل کې جوړ شوی و، 2,698 وو (د اسپرانتو لومړی نړیوال کنفرانس په 1905 کې په بولون-سور-میر کې جوړ شوی و).

په ایران کې د اېسپرانټو نړیواله کنګره

د اسپرانتو، د افکارو او ایډیالونو ژبه، د اسپرانتو ژبه د ایران لومړنی نړیوال کنفرانس د ۲۰۱۳ کال د اپریل په میاشت کې د تهران په شهر هوټل کې د څه دپاسه سلو ایرانی او بهرنیو اسپرانتو محصلینو په ګډون جوړ شو.

د ایران د اسپرانتو دوهم نړیوال کنفرانس د «اسپرانتو، د ګیتي په نړۍ کې خبرې اترې» تر عنوان لاندې د ۲۰۱۴ کال د سپټمبر په میاشت کې د تهران په ۲۲ مه ناحیه کې د شهید باقري په تالار کې جوړ شو.

فورمونه

د اسپرانتو نړیواله ټولنه (UEA) د ملګرو ملتونو او یونیسکو د رسمي مشاور په توګه د بې طرفه نړیوالو سازمانونو څخه ده، او د نړۍ له 100 څخه زیاتو هیوادونو کې د 2000 څخه زیاتو غړو سره د هغې نمایندګۍ شبکه (Delegita Reto) د معلوماتو اړتیاو ته ځواب ووایی. په مختلفو برخو کې د اسپرانتو زده کونکي. .

د پاسپورت خدماتو شبکه (Pasporta Servo) یو له هغو ځانګړو خدماتو څخه دی چې د اسپرانتو په نړۍ کې شتون لري، پدې معنی چې د اسپرانتو زده کونکي چې نورو هیوادونو ته سفر کوي د هغو کسانو لخوا هرکلۍ کیږي چې ځانونه چمتو کوي د میلمنو ترلاسه کولو لپاره په یوه کتابچه کې چې هر کال خپریږي. (او اوس یو آنلاین نسخه). دا هم فعاله ده)، راجستر شوي، ځای پر ځای شوي او په دې توګه په ګران هوټلونو کې د پاتې کیدو لګښتونه نه اخلي؛ اوس مهال، دا شبکه له 90 څخه زیاتو هیوادونو کې فعاله ده.

د اسپرانټو مختلفې او نړیوالې ټولنې خلکو ته اجازه ورکوي چې په لنډ ممکن وخت کې د دوی د معلوماتو اړتیاوې پوره کړي. د اسپرانتو ډاکټرانو نړیواله ټولنه (UMEA)، د اسپرانتو ښوونکو نړیواله ټولنه (ILEI)، د اسپرانتو ساینسي ټولنه (ISAE)، د اسپرانتو د ژورنالیستانو نړیواله ټولنه (TEĴA)، د اسپرانتو له لارې د ژباړې نړیواله شبکه (ITRE)، د اسپرانتو لیکوالو ټولنه (EVA)، د نړیوالو مطالعاتو ټولنه مذهب او الهیات (ASISTI) او ... د هغو مرکزونو څخه دي چې علاقه لرونکو ته ځانګړي معلومات چمتو کوي او په ټوله نړۍ کې په اسپرانتو کې خپلې تخصصي خپرونې خپروي.

اېسپرانتو ورځپاڼي، کتابونه او راډیوګانې

په اسپرانتو کې د سلګونو ورځپاڼو ، مجلو ، میاشتنیو ، درې میاشتنیو ، کلنو کتابونو ، مجلو او په زرګونو علمي، تخنیکي، فرهنګي، هنري او ادبي کتابونو خپرېدل په اوسني نړیوال سیستم کې د معلوماتو د لېږد تبعیضي جریان کې انقلاب راوستی دی او ټولو خلکو ته یې د معلوماتو د لېږدولو زمینه برابره کړې ده. د زده کړې فرصت د اسپرانتو بې طرفه ژبه ګړندي او ماسټر کولو لپاره ، په مساوي شرایطو کې د ساینسي او تخنیکي لاسته راوړنو کارولو لپاره. د نړۍ د ډیری هیوادونو څخه د نړیوالې راډیو لیږدونکي لکه: چین ، برازیل ، کیوبا ، اتریش ، او داسې نور، هره ورځ او اونۍ په اسپرانتو کې خپرونې خپروي.

د اسپرانټو لغتونه

په اسپرانټو کې، کلمې دوه عمومي ډولونه دي: اصطلاحي کلمې او مونوسیلیبیک کلمې:

1. اصطلاحي کلمې په انفرادي ډول له اصطلاحاتو پرته نشي کارول کیدی ځکه چې په اسپرانټو کې د کلمو ریښې هیڅ ځانګړي ګرامري هویت نلري (لکه اسمونه، صفتونه، فعلونه، او نور). . . ) نه دي، او یوازې د ټرمینل په اضافه کولو سره د دوی ګرامري هویت ټاکل کیږي. د ټرمینل سره یوه کلمه د کلمې له ریښې او د مخفف ، مخفف او ترمینل څخه جوړه کیدی شي.
2. واحد کلمې لکه مخففات ، صفتونه، عددونه ، جمع، اسمونه ، او نور، پرته له پای څخه کارول کیدی شي، مګر د پایونو او حتی مختلف مخففونو او ضوابطو په اضافه کولو سره، له دوی څخه نوي کلمې رامینځته کیدی شي.

ترمینلونه

په اسپرانتو کې د اصطلاحي کلمو ګرامري هویت د دوی د پایونو په واسطه پیژندل کیږي، لکه o، کوم چې د اسم پای دی، لکه پترو، چې د پلار معنی لري، او الف، چې د صفت پای دی، لکه د پاترا، معنی د پلرونو یا پلرونو یا د پلار پورې اړوند / اړوند؛ یا ای، کوم چې د فعل پای دی، لکه بیل، چې د ښکلا معنی لري، او لکه څنګه چې د اوسني دور فعل پای دی، لکه بیلاس، چې معنی یې ښکلا ده.

د اسپرانتو ترمینلونه

ترمینل	رول	مثال او معنی	په جمله کې مثال
―a	ریښه په صفت بدله کړئ	بونا = ښه، ښه	Tiu libro estas bona fonto. = دا کتاب ښه سرچینه ده.
―o	د اسمونو لپاره ترمینل	اوریلو = غوږ	Ne kredu al orelo, kredu al okulo. په بدن باور مه کوئ، په سترګو باور وکړئ.
―j	لپاره جمع نښه </br> اسمونه او صفتونه	Homoj انسانان	Se la mondon paco regus, homoj havus pli bonan vivon. که سوله په نړۍ حاکمه وای، خلکو به ښه ژوند درلود.
―e	فعلي اصطلاح	هډوکی = ښه	Li povis kompreni poemojn de Hafez tre bone. هغه د حافظ په شعرونو ښه پوهېدل.
―i	فعل infinitive	مورتی = مړ کیدل	Morti pro la patrujo estas agrable. د وطن لپاره مړینه خوندوره ده.
―is	د تېرې زمانې فعل	estus = وه	Sadio estis kapabla poeto. = سعدي یو تکړه شاعر و.
―as	موجوده زمانه فعل	بیلس = ښکلی دی	L' aŭtuna akvofalo belas. = د مني آبشار ښکلی دی.
―os	د راتلونکي دور فعل	belos = دا به ښکلی وي	Kaj morgaŭ la suno belos او سبا به لمر ښکلی وي. ∗
―u	لازمي فعل </br> (مستقیم او غیر مستقیم او مهال ویش)	brilu = چمک	Suno brilu! Gajo pluvu! پریږده چې لمر روښانه شي! خوشحالي راوړه!
―us	شرطي فعل </br> یا د غوښتنې څرګندونه	estus = که دا وي	Se mi estus kolombo, mi ĉiam flugus super la maroj. که زه مرغۍ وای، زه به تل په سمندرونو الوتم.
―n	اعتراض </br> اندازه </br> هدف	هومون = انسان </br> 3 متره = 3 متره </br> domon = (د کور په لور).	. . .

وروستاړي

په اسپرانتو کې لایفونه د ریښې (s) څخه وروسته او د ترمینل (s) څخه مخکې ځای په ځای شوي او دوه عمومي ډولونه پکې شامل دي: ګرامیکي لایحې او سیمانټیک لایفونه . ګراماتیک ضمیمې په فعالو او غیر فعالو نښو وېشل شوي دي.

ګرامري وروستاړي

د اسپرانتو ګرامري ضمیمې چې په شمیر کې اته دي، د موضوع یا غیر فعال، مشروط یا نه، او همدارنګه د دوی د زمانې له مخې د ریښې یا کلمې ګرامري رول یا پیژندنه ټاکي، او له همدې امله د جملې معنی بدلوي. لکه د ګرامري ضمیمه مڼۍ په څیر، چې یو غیر فعال غږ لري او زمان شتون لري: لیګی (لوستلو لپاره)، لیګنټو (سندرغاړی). یا دا لایحه، چې غیر فعاله ده او پخوانۍ زمانه لري: legito (لوستل).

مانايي وروستاړي

په اسپرانټو کې ډیری سیمانټیک لایفونه شتون لري، او د دوی دنده یوازې د ریښې یا اړوند کلمې معنی بدلول دي. لکه in, کوم چې د مونث ضمیمه ده، لکه: پترو معنی پلار، پیټرینو معنی مور؛ یا id چې د زیږون ضمیمه ده، لکه د کوکو معنی مرغ، کوکیډو معنی کاکریل.

مختاړي

د اسپرانتو مختګونه چې د ریښې یا اړوند کلمې څخه مخکې راځي یوازې د پوښتنې کې د ریښې یا کلمې معنی بدلوي. لاندې جدول د اسپرانټو مخکیني ځینې مثالونه ښیې:

اسپرانتو مختګونه

په اېسپرانتو کې	مانا	بېلګه	پښتو مانا
بو-	لامل نسب	بوپاترینو	خسر (د سړي په حالت کې)، خواښې (د ښځې په قضیه کې)
بې	جلا کول او جلا کول، ویشل	ډیسیمي	د تخمونو خپرول، د تخمونو کرل
ek-	پیل، بیړنۍ	اکیري	بندول
پخوانی	پخوا	Exprezidento	پخوانی ولسمشر
fi-	خندا، خندا وړ	فیمینسا	یو ناپاک ذهن لرونکی
. . .

د اېسپرانتو لغتونو اصل

د اسپرانټو ډیری کلمې د لاتیني (رومن) ژبو څخه اخیستل شوي لکه فرانسوي، ایټالوي او هسپانوي، او بیا د آلماني ژبو لکه آلمان، هالنډي او انګلیسي څخه اخیستل شوي. لرغونې یوناني ژبه په ځانګړي ډول د ساینسي اصطلاحاتو لپاره کارول شوې او لږ مقدار د سلاویک ژبو لکه پولنډي او روسی له ریښو څخه پور اخیستل شوی. ښکاره خبره ده چې په دې ژبه کې هم د ډېرو موجوده ژبو په څېر کلمات او د کلتورونو ځانګړي اظهارات د همدې کلتور د ژبې له ريښو څخه اخيستل کېږي.

د ایران اېسپرانتو درې میاشتنۍ زده کړې

پیام سبزندستان یوه دوه ژبنۍ درې میاشتنۍ (په فارسي او اسپرانتو کې) ده چې له څو کلونو راهیسې خپریږي. د دې مجلې هره ګڼه په ۵۶ مخونو کې خپرېږي چې نیمايي یې په فارسي او نیمه برخه یې په اسپرانټو ژبه ده. د دې مجلې د ټولو ګڼو بشپړ متن د دې ویب پاڼې په ګډون د خلکو لپاره وړیا شتون لري .

د ایران د اسپرانتو مرکزونه

• د ایران د اسپرانتو ځوانانو سازمان په ۱۳۷۲ کال کې تاسیس شو. په ۱۳۷۵ کال کې د سبزنډشان انستیتوت ثبت شو، چې د دې موسسې د فعالیتونو لپاره یو حقوقي بنسټ و.
• په ۱۳۸۳ کال کې د ایران د اسپرانتو ټولنې په رسمي ډول خپل شتون اعلان کړ او له ۱۳۸۴ کال راهیسې په ایران کې د اسپرانتو د نړیوالې ټولنې ( د ملګرو ملتونو او یونیسکو سره د رسمي اړیکو په درلودلو سره) د ملي څانګې په توګه په رسمي توګه ومنل شو او دوه اړخیزې همکارۍ لري.

د اسپرانټو زده کړې لپاره وړیا آنلاین سرچینې

• Doulingo.com ویب پاڼه او غوښتنلیک د Android او iOS لپاره شتون لري

د اسپرانتو ژبې د زده کړې نړیوال او وړیا سایټ (په 40 ژبو کې، په شمول د فارسي، عربي، انګلیسي، فرانسوي، او نور)

• د اسپرانټو زده کړې لپاره وړیا ډاونلوډ وړ سافټویر (په 30 ژبو کې، په شمول د فارسي، عربي، انګلیسي، فرانسوي، او نور)
• خودآموز قابل دانلود رایگان اسپرانتو (همراه با واژه‌نامهٔ فارسی-اسپرانتو). "فارسي برخه" (PDF) .

اړوندې پوښتنې

• Corso de Esperanto (د اسپرانتو ژبې د زده کړې وړیا سافټویر)
• اسپرانتو - هغه څوک چې اسپرانټو خبرې کوي یا د اسپرانتو ژبه کاروي.
• نړیواله ژبه
• پرمختللې ژبه
• د اسپرانتو ابتدايي زده کړې ارزښت (د نورو ژبو د زده کړې اسانتیا او ګړندۍ کولو لپاره د اسپرانتو تعلیمي رول)
• د بابل برج
• فونیټیک الفبا
• Volapük د اسپرانتو څخه مخکې یوه پرمختللې ژبه ده
• لیګلان له اسپرانتو وروسته پرمختللې ژبه ده
• اسپرانتو ګرامر
• اسپرانتو ادبیات
• اسپرانتو الفبا
• لوړ

تړنې

• Learnu.net ایسپرانټو آنلاین روزنه
• د اسپرانتو نړیوالې ژبې په اړه د CNN راپور
• د نړۍ مشهور خلک د اسپرانټو په اړه څه وايي؟
• ویلیام الد ( ویلیام الد ( ویلیام الد ("د اسپرانتو پدیده" (PDF) . ارویژ

پايڅوړ

• ^  به اسپرانتو: Unua Libro که به معنی «کتاب یکم» است.
• ^  به اسپرانتو: Doktoro Esperanto.
• ^  متن فارسی بخشی از ترجمهٔ احمد شاملو از سرود انترناسیونال است. متن اصلی فرانسوی:
  
  Et demain L'Internationale sera le genre humain

سرچینې

• د اسپرانتو ژبه ويکيپېډيا د شاوخوا 206,000 ننوتونو سره
• د سبزنندیشان انستیتوت ویب پاڼه
• د ویلیم ایلډ لخوا لیکل شوی کتاب " اسپرانتو فینومینون "، ژباړل شوی او اضافه شوی: انجینر احمدرضا ممدوح