د کالاش وګړي

 

د کالاشي ښځو دودیزه جامې

د کالاش په کلي کې یو کور

کالاش یوه هندۍ -ایراني قبیله ده چې په هندوکش کې ژوند کوي. دوی د پاکستان په شمال ختیځ کې د خيبر پښتونخوا ايالت په چترال ولسوالۍ کې ژوند کوي او په کالاش ژبه خبرې کوي، چې د هند - ایراني ژبو څخه یوه ده. کالاش وروستۍ ټولنه ده چې لرغونی آریايي مذهب یې ژوندی ساتلی دی، او د دوی نفوس شاوخوا 6000 تنه اټکل کیږي.

د کالاش خلکو کلتور خورا ځانګړی او د دوی د ګاونډیو قومونو څخه په بشپړ ډول توپیر لري، او له همدې امله، دې قبیلې ته د خلک پېژندونکو لخوا ډېره پاملرنه شوې ده. دوی مشرک دي او طبیعت د دوی په ژوند کې مهم روحاني رول لوبوي. قرباني کول او د فطرت د نعمتونو لمانځل د دې خلکو د مذهبي مراسمو برخه ده. که څه هم د کالاش او د لرغونو یونانیانو د افسانو او فولکلورونو ترمنځ ورته والی شتون لري، د کالاش ورته والی د لرغونو هندي-ایراني عقایدو سره، د بېلګې په توګه د ویدیک او د زرتشتیانو څخه مخکې، د یونانیانو په پرتله خورا لوی دی.

نورستانیان چې د کالاش ختیځ ګاونډیان دي او د افغانستان په نورستان ولایت کې ژوند کوي، هم پخوا د کالاش په شان مذهب درلود. خو د ۱۹مې پېړۍ په پای کې دغه سیمه چې تر هغه وخته پورې کافرستان بلل کېده، د افغان حکومت له خوا ونیول شوه او د هغوی دین په اسلام بدل شو. له هغه وروسته د نورستان په سیمه کې د څو کلونو پرله پسې جګړو د نورستان د ګڼو قومونو د وژل کېدو او له ګاونډیو سیمو څخه دې سیمې ته د خلکو د کډوالۍ لامل شوې او نورستانیان یې له نورو قومونو سره یو ځای کړي دي. خو د چترال کالاش اوس هم خپل کلتوري دودونه ساتلي دي او د بهرنۍ نړۍ څخه ډېر لږ اغېزمن شوي دي.

ځینې کالاشیان ځانونه د سکندر اعظم د پوځ اولاده ګڼي خو جنیټیکي مطالعاتو د دې ادعا ثبوت نه دی موندلی، خو ښودلې ده، چې کلاشیان یو ډېر ځانګړی جینیکي جوړښت لري، چې له نورو توکمونو سره ډېر لږ ګډ شوی دی.

تاریخ

د کالاش په دره کې د 284 مېلادي کال د لرګیو مجسمه موندل شوې

کلاشۍ نجلۍ

د پسرلي موسم په پیل کې د جوشي مراسم

په جنیټیکي څېړنه کې، خلک د جینیاتي تنوع پر بنسټ په اوو کلسترونو ویشل شوي. ډېری کلاشونه په یوه کلستر کې ځای پر ځای شوي چې په ندرت سره په نورو توکمونو (ژېړ) کې لیدل کیږي. د کالاش لږ شمېر په منځني ختیځ او اروپا پورې اړوند کلسترونو کې ځای په ځای شوي وو (نیلي) او هند (سور) ځای لري.

د کالاش کوم لیکل شوی تاریخ نشته. د دې خلکو تاريخ په شفاهي توګه نسل په نسل روایت شوی چې په ۳۷۷ ق م کې د سکندر د لښکرو یوه ډله په دې سیمه کې میشت وه.

تاریخ پوهان د سکندر قوماندانانو ته د دوی د نزول په اړه د کالاش د ادعا په صداقت شک لري. خو د کالاش او یونانیانو د کلتورونو تر منځ د ډېرو نورو ورته والو لپاره، لکه عام خدایان، موسیقي او د معمارۍ توضیحات، د دوی ادعا تاییدوي.

د کالاش په وړاندې ګواښونه

د کالاش خلکو د خپلو مسلمانو ګاونډیانو د پرله پسې فشارونو په وړاندې مقاومت وکړ چې د تاریخ په اوږدو کې یې کافران بللي او اسلام یې نه دی منلی.

کالاش له اتلسمې پیړۍ راهیسې د چترال د مهتر حکومت تر څارنې لاندې وو او د چترال له نورو قومونو سره یې ښې اړیکې درلودې. چترال تر ۱۸۹۵ کال پورې یوه خپلواکه پاچاهي وه او په همدې کال کې د برتانوي هند د حکومت یوه محافظه کاره سيمه شوه. د چترال څو نسلي او څو مذهبي ټولنې چې په کې د سني او اسماعیلي توکمونو بېلابېلې ډلې شاملې دي، کالاش ته ډاډ ورکړ چې دوی کولی شي په سوله او امنیت کې ژوند وکړي او د خپل دین او کلتور ساتنه وکړي. د نورستانیانو ، د کالاش ګاونډیان، تر 1890 پورې ورته حالت درلود. دوی هم د چترال د حکومت تابع وو او هغه ته یې خراج ورکاوه، مګر د برتانوي هند حکومت او افغان پاچا تر منځ د ډیورنډ تړون سره، نورستان (هغه وخت کافرستان) په افغانستان پورې اړوند شو او نورستانیانو د خپل ځان په قيمت د اسلام قبول کړ.

کالاش د شلمې پېړۍ تر پیل پورې ډیر نفوس درلود، خو وروسته د دوی شمېر په سیمه کې د نورو غیر مسلم توکمونو په څېر ورو ورو کم شو. سیف الله جان(البته نوم ته کتو بايد دا ونه ګڼل شي چې مسلمان دی )، د کالاش یو مشر، اعلان وکړ: "که یو کالاش اسلام قبول کړي، هغه زموږ په منځ کې ژوند نشي کولی. موږ باید خپل هویت وساتو. »

اوس مهال، مسلمان کالاشیان، چې د شیخانو په نوم یادیږي، د کالاش نفوس نیمایي برخه جوړوي. ډېری یې په ګاونډیو کلیو کې ژوند کوي او خپله ژبه او ډېری ځانګړي کلتوري دودونه یې ساتلي دي.

کالاش په سختۍ سره خپل هویت ساتلی دی. په یوه ډېره سخته مسلمانه سیمه کې د یو ډیر کوچني اقلیت په توګه، دوی په دوامداره توګه د مسلمانو ملېشو له خوا ګواښل کیږي. په ۱۹۵۰ لسیزه کې د کالاش څو کلي په زوره په اسلام مشرف شول او دې کار د کالاش او د هغوی د ګاونډیو مسلمانانو ترمنځ دښمني زیاته کړه. په ۱۹۷۰ لسیزه کې د سیمې اصلي مسلمانانو او سیمه ییزو ملېشو په کالاش کې د خلکو ځورونه او شکنجه پیل کړه او له هغه وروسته طالبانو څو څو ځله پر دغه سیمه بریدونه وکړل چې له امله یې ډېر کالاش ووژل شول. دغو بریدونو د کالاش نفوس دوه زره کسانو ته راکم کړ، خو په وروستیو کلونو کې د پاکستان حکومت په دې بریالی شوی چې دغه بریدونه کم کړي او د دغو تاوتریخوالو په مخنیوي سره د کالاش خلکو ته د لږ تر لږه امنیت ضمانت ورکړي. په تېرو دوو لسيزو کې د روغتيايي وضعيت له ښه کېدو سره د ماشومانو د مړينې کچه ډېره راټيټه شوې او د کالاش نفوس ډېر شوی دی.

په هرصورت، طالبان د سیمې کالاش او اسماعیلیانو - چې په چترال کې یو لوی اقلیت دی - د مرګ ګواښونو ته دوام ورکوي. دې ګواښونو په ټول پاکستان کې غوسه او احتجاجونه راپارولي او د پاکستان پوځ په ځواب کې د کالاش کلیو شاوخوا امنیتي کمربندونه جوړ کړي دي. د پاکستان سترې محکمې په اساسي قانون او د اسلامي شرعي جزا په قانون کې د توکميزو لږکيو په منځ کې کالاش هم شامل کړی، چې له مخې يې مسلمانان د شخصي عقيدې له امله د نورو مذهبونو پر پيروانو بريدونه منع کوي او پر هغوی يې د طالبانو بريدونه د اسلامي لارښوونو سره ضد و نقيض ګڼلي دي.

دین

کالاش وروستۍ ټولنه ده چې لا تر اوسه د خپلو هندو آریایي پلرونو مذهب ساتي. دوی د نړۍ په یو خالق باور لري چې نوم یې د ژزو ḍezáw دی (د هندي - اروپایي ريشې له مخې dheig'h د رامنځته کولو په مانا دی) او په ویدونو کې د یما سره ورته والی لري (د پخوانیو هنديانو مقدس متن). دیزاو ته په پښتو ژبه "خدای" هم ویل کیږي. د هغه سره نور افسانوي اتلان، ډیمیګوډونه او شیطانان دي.

بل مهم دیوتا اندرا یا ویریندر دی، چې د اندرا کرکټر ته ډېر ورته دی. لکه څنګه چې په ویدا کې یادونه شوې، باران د هغه په نوم دی او د تندر غږ د اندرا د پولو لوبه ده. دا کرکټر په مختلفو مخونو کې څرګندیږي او هر مخ یې په بېلابېلو نومونو پېژندل کیږي لکه سجیګور، ویرین یا شورا ویرین.

بالویمین، چې په دې وروستیو کې مشهور شوی، یو اتل دی چې د اندرا ځینې ځانګړتیاوې هم په غاړه لري؛ هغه د بهرنۍ نړۍ څخه په آس باندې راغلی او دوی ته یې د ژمي میلې (چاوموز) ښوولې.

انډر د جسستان په نوم یو بد ملګری لري چې د سپي په شکل کې ښکاري. هغه خدایان چې د کالاش په ژبه کې د دیالوګ په نوم یادیږي، هغه د تیږو په غورځولو سره له ځمکې څخه لیرې کوي (آسماني کاڼي يا شهاب ثاقب ).

ډیزلیک د ډیزاو خور او د روغتیا خدای دی چې د ماشومانو او مېرمنو پاملرنه کوي. کالاش هم په پرېښتو باور لري، چې "پري" ورته وايي.

جغرافیه او اقلیم

کالاش وګړي د بمبوریت، رمبور او بیریر په دریوو غرونو کې ژوند کوي. د کالاش کلي له ۱۹۰۰ تر ۲۰۰ مترو په لوړوالي کې موقعیت لري. هغه سیندونه چې په دې دریوو درو کې بهیږي د کونړ سیند ته بهیږي چې د چترال سویل ته په 20 کیلومترۍ کې موقعیت لري. هغه لاره چې بمبوریت او رومبور سره نښلوي، هغه لارې چې د کالاش دره د نورستان ولایت سره نښلوي د بحر له سطحې څخه شاوخوا 4500 متره لوړوالی کې موقعیت لري.

د دې ځای خاوره ډېره حاصلخېزه ده او د غرونو لمنې یې د بلوط په ځنګلونو پوښلي دي. دا حاصلخېزه خاوره د بېلابېلو فصلونو پراخه کښت ته اجازه ورکوي. هغه ځواکمن او خطرناک سیندونه چې د د درو په اوږدو کې بهیږي د اوبيز ژرندو چلولو او کروندو . غنم ، جوار ، انګور ، مڼې ، زردالو او غوزان د کالاش له خوا کرل شوي خورا مهم خوراکي محصولات دي.

د دې سیمې اقلیم د نورو لوړو غرنیو سیمو سره ورته دي چې د هوا د تودوخې اعتدال لپاره د اوبو لوی ساحه نه لري، پدې مانا چې معتدل اوړي او ډېر سړه او سخت ژمي وي . اوړي معتدل او د منلو وړ دي او اعظمي تودوخه په اوسط ډول 23-27 درجو ته رسي، مګر ژمی ډیر سړه وي او منځنۍ منځنۍ تودوخه یوازې 1-2 درجې سانتي ګراد وي. اوسط کلنی باران د 700 څخه تر 800 ملي میترو پورې دی.

دودونه

د دې حقیقت برعکس چې د تاریخ په اوږدو کې کالاش په کفر تورن شوي او کافران بلل شوي، کالاش د خدای عبادت کوونکي دي او په یو خالق باندې باور لري چې دوی یې خدای خپل رب بولي او له هغه وروسته دوی د خپل ځان ساتلو لپاره په نورو خدایانو هم باور لري. کورنۍ او کاري ژوند.

د کالاش ټولنې له جوړېدو راهیسې د دوی په ژوند کې ډېر بدلون نه دی راغلی. فطرت د کالاش خلکو په ورځني ژوند کې مهم روحاني رول لوبوي، او دوی د خپلو شنو وادونو د بډایه سرچینو څخه د مننې څرګندولو لپاره مختلف جشنونه او قربانۍ ترسره کوي.

د کالاش میرمنو جامې یو اوږد تور کالی دی چې رنګین ګنډل شوي کنډکونه لري، له همدې امله دوی د "تور پوښاک کافر" په نوم پیژندل کیږي. د کالاش په منځ کې، د نورو توکمونو په څیر چې په پاکستان کې ژوند کوي، د جنس جلا کول عام نه دي او د نارینه او ښځینه اړیکه منع نه ده، مګر ښځې د حیض په وخت کې ناپاک ګڼل کیږي او د " بشلاني " په نوم کلي ته ځي. د ښځو کلي چې ماشومان پکې زیږیږي. د زیږون وروسته، د مور د سمبولیک پاکولو مراسم هم ترسره کیږي، په کوم کې چې میړه مهم رول لوبوي.

د تېښتې له لارې ودونه ډیر پیښیږي او حتی واده شوې میرمنې پکې شاملې دي. دا کیدای شي د کورنۍ دښمنۍ لامل شي، چې معمولا د نورو په منځګړیتوب پای ته رسیږي. د نجونو د واده عمر معمولا ټیټ وي او طلاق هم عام دی. د دې لپاره چې له خپل میړه څخه جلا شي او له بل سړي سره واده وکړي، ښځه باید هغه ته په یوه لیک کې ولیکي چې د هغې میړه د هغې سره د واده کولو لپاره پیسې ورکړي. دا ځکه چې سړی باید د ښځې مخکینی میړه ته د هغې سره د واده کولو لپاره دوه چنده پیسې ورکړي.

جشنونه

د جوشي جشن

دا د می په وروستیو او د جون په پیل کې ترسره کیږي. د جوشي د جشن په لومړۍ ورځ خلک لس ورځنۍ شیدې څښي.

د اوچا جشن

دا به په مني کې ترسره شي.

چویموس

د کالاش خلک د کال پای او د حاصلاتو فصل د ژمي په پیل کې لمانځي او په ورته وخت کې د ایراني یلدا په څیر د دوه اونیو لپاره د دوی ترټولو مهم کلني جشن، چوموس. د دې جشن مراسم د ایراني نوروز مراسمو ته ورته دي. نڅا ، موسیقي ، وزې چې د "بالیمان" لپاره قرباني کیږي؛ هغه خدای چې د میلې په ورځو کې د دوی له افسانوي ځمکې څخه کالاش وادۍ ته راغلی او هغه خواړه چې په زیارتونو کې د دوی د نیکونو روحونو ته وړاندې کیږي د دې جشن اصلي څرګندونه دي. [۱]

د بودلک (څادر سلطان) مراسم هم په چویموس کې ترسره کیږي. یو غښتلی ځوان غرونو ته د اوړي د تېرولو لپاره له څو وزو سره ځي، دا خلک باور لري چې د وزې شیدې به هغه قوي کړي. د جشن په ورځ، هغه ته اجازه ورکول کیږي چې یوازې د 24 ساعتونو لپاره کلي ته راستانه شي او دا وخت د کلي له یوې میرمنې سره تیر کړي. هغه کولی شي هره ښځه غوره کړي حتی که هغه میړه یا ماشوم ولري. که چیرې یو ماشوم د دې جنسي اړیکو څخه زیږیدلی وي، دا مقدس ګڼل کیږي. البته، دوی اعلان کړی چې دوی دا مراسم لغوه کړي دي.

نژادي اصل

د Quintana-Morsi et al. (2004) د mitochondrial DNA په اړه د یوې جینیاتی مطالعې له مخې (چې د مور څخه تیریږي او د مور نسب ښیي) کالاش 100٪ لویدیځ یوریشیایي نسب لري او د سویلي آسیا یا ختیځ آسیا نسب نلري. دا څیړونکي دې نتیجې ته رسیدلي چې د کالاش اصل لږ تر لږه د میندو د نسل له مخې لویدیځ یوریشیا ته رسیږي.

د روزنبرګ او نورو (2006) څیړنې وښودله چې کالاش د نړۍ له ټولو ټولنو څخه جلا ټولنه ده چې خورا لږ توکمیز لاسوهنه لري. د کلستر په تحلیل کې چې د نړۍ ټول خلک په اوو کلسترونو ویشل شوي، کالاش له دې اوو کلسترونو څخه یوه جوړه کړه، او نور شپږ کلسترونه افریقایان، اروپایان، سویلي آسیا (هند او شاوخوا سیمې)، ختیځ آسیایان، میلانیزیان ، او. اصلي امریکایان

د Lee et al.'s (2008) مطالعه، چې د انسان د جینیاتي تنوع د 650,000 انفرادي نیوکلیوټایډ پولیمورفیزم نمونو په کارولو سره ترسره شوې، دا معلومه کړه چې په کالاش کې ژورې ریښې لري دوی له نورو څخه توپیر کوي، مګر د کلستر تحلیل کې، کالاش یو جوړښت ندی جوړ کړی. خپلواک کلستر او دوی د مرکزي آسیا او سویلي آسیا د اصلي نفوس سره په اوومه کلستر کې ځای په ځای شوي. دې څیړنې ښودلې چې کالاش له اروپایانو څخه جلا ډله ده ځکه چې د دوی جینیاتیک ورته والی د اروپایانو په پرتله د مرکزي آسیا او سویلي آسیا د اصلي خلکو سره ډیر دی.

د یوناني اصل فرضیه

ویل کیږي چې د کالاش نسل د سکندر د لوی لښکر یوناني سرتیرو ته رسیږي، مګر څیړونکو په دې قضیه کې کومه ثابته نښه نه ده موندلې.

Kramer et al.'s (2002) د کالاش ایګ کروموزوم په اړه څیړنه (کوم چې له پلار څخه زوی ته لیږدول کیږي او د پلار نسل ته اشاره کوي) "که څه هم د کالاش د پلرني نسب یوناني اصل ملاتړ نه کوي" مګر د یوناني Igg کروموزوم ترکیب په کې کالاش کولای شي له 20 څخه تر 40 سلنې پورې رسي

Thomas Kiwisield et al. (2003) د یوناني مخلوط په اړه د کریمر فرضیه رد کړه، استدلال یې وکړ چې "د مخلوط ځینې موجوده ماډلونه د مختلفو نفوسو ترمنځ د جین جریان لپاره شواهد چمتو کولو کې پاتې راغلي. . . په ځانګړي توګه په هغه حالتونو کې چې کارول شوي مارکرونه د سرچینې نفوس ټاکلو لپاره کافي محدود ځواک نلري. . . یا کله چې د دوو پلرونو څخه ډیر نفوس ولري. په دې حالت کې، یو ساده ماډل چې یوازې د دوو والدینو نفوس کاروي کولی شي د اختلاط په اړه مبالغه پایله ولري". یا په ساده ډول ووایو، د کالاش او یونان د کروموزومونو جنیټیک ورته والی نشي کولی د کلاشیس د یوناني نسل احتمال لوړ کړي.

د Frost et al. (2006) لخوا یوه څیړنه دا هم وښودله چې کلاشیس په یونان کې عام هاپلو ګروپونه نلري، لکه د هاپلو ګروپ 21 (E-M35). خو د کالاش د DNA په اړه د هیلنتال او نورو (2014) څیړنې د اروپا یا مینځني ختیځ څخه د جین جریان شواهد موندلي (څیړنه نشي کولی دقیق جغرافیایی موقعیت مشخص کړي) چې د 990 او 210 BC ترمینځ پیښ شوي ، او دا وخت حد د لښکرګاه دوره ده، په دې کې سکندر هم شامل دی.