مستنصر بالله

ابو تمیم معد المستنصربالله د فاطمی دورې اتم خليفه او له ۴۲۷ هـ ق نه تر ۴۸۷ هـ ق پورې د اسماعيلي سلطنت اتلسمه امام و.

اميرالمومنين
مستنصر بالله المستنصر بالله الفاطمي
دوره	13 جون 1036ز– 10 جنوري 1094ز
د شخص مالومات
اصلي نوم	بلننوم: ابو تمیم ورکړل شوی نوم: معد بلنوم: المستنصر بالله
پيدايښت	قاهره
مړینه	10 جنوري 1094 (عمر 64 کاله) مصر
تابعیت	P27
مذهب	شيعه
مور	?
ځايناستی	المستعلي الماجد
آخري معلومات
کار/مسلک
کاروونکې ژبه	عربي ژبه

مستنصر په ۷۲۴ هجري قمري کال کې په ډیر کم عمر کې امام شو، یعنی په اوه کلنۍ کې خلیفه شو. هغه د بنو فاطمیون په منځ کې دا امتیاز لري چې د هغه واکمني د فاطمیون له ټولو خلیفه ګانو څخه ډیره اوږده وه، یعنې یو کال او څلور میاشتې. د مستنصر د واکمنۍ پر مهال په سوريه، صقليه او بلاد مغرب کې د فاطمي واکمني پای ته رسېدلې وه. په دې موده کې ناصر خسرو مصر ته سفر وکړ. هغه د فاطمیون د دربار د عظمت او شتمنۍ روښانه حسابونه لیکلي دي.

لومړنۍ ژمنې

د مستنصر د بې کفایتۍ له امله د حکومت واک د هغه د وزیر علي بن احمد جار جرای په لاس کې پاتې شو. دا هغه وو چې د خلکو څخه یې بیعت واخیست. د هغه واکمنۍ د سولې او سوکالۍ وخت و. په ۴۲۹ هجري کې د قسطنطنیې د بنو فاطمې او قیصر تر منځ د سولې له امله حلب او د سوریې نور ښارونه وژغورل شول.

د مستنصر د مور اثر

په ۴۳۶ هجري کې د جرجري له مړینې وروسته حسن بن علي له مشهور ابن الانباري وروسته وزیر شو. د ظاهر مور د حبشي غلامه نجلۍ وه. چې له یوه یهودي سوداګر ابو سعد ابراهیم څخه اخیستل شوی و. ابن الانباري له ابو سعید ابراهیم سره څه شخړه درلوده. یهودي سوداګر د مستنصر د مور له خوا له کاره ګوښه شو او وزارت یې یو یهودي خیریه موسسې صدقه بن یوسف فلاحي ته ورکړ. یهودي سوداگر د ړنگیدو نه وروسته هم د ابن الانباري په انتظار کې پاتې شو. بالاخره په خپله دسیسه کې بریالی شو او ابن الانباري په ۴۴۰ هجري کې ووژل شو او شتمني یې ضبط شوه.

صدقه تل د سوداګر تر فشار لاندې وه او د سوداګر له فشاره ستړې شوې وه. نوموړي دغه سوداګر او د هغه ورور ابو نصر د ځينو ترکي عسکرو په لاس ووژل. د دوی دواړو په غچ کې د مستنصر مور صدقه په خپلو لاسونو ووژله.

له صدقې وروسته ابو البرکات صفی الدین حسین بن محمد جرجري وزیر شو. هغه د ترکانو او حبشیانو د توازن لپاره حبشیان استخدام کړل. خو ړنګ شو. د هغه مرستیال ابوالفضل قایم بن مسعود وزیر شو او درې میاشتې وروسته له دندې ګوښه شو.

له صدقې وروسته ابو البرکات صفی الدین حسین بن محمد جرجري وزیر شو. هغه د ترکانو او حبشیانو د توازن لپاره حبشیان استخدام کړل. خو ړنګ شو. د هغه مرستیال ابوالفضل قایم بن مسعود وزیر شو او درې میاشتې وروسته له دندې ګوښه شو.

له هغه وروسته په ۴۴۳ هـ ق کې یزوري د وزیر په توګه وټاکل شو. د هغه اته کلن وزارت (۴۴۳ هـ تر ۴۵۰ هـ ق) ډېر بریالی و.

د یزوري او بدر الجمالي ترمنځ وزیر

یزوري په ۴۵۰ هجري کې د زهرو له امله مړ شو. له هغه وروسته ډېر وزیران وټاکل شول او له دندو ګوښه شول. تر بدر جمالي پورې څلویښت وزیران وټاکل شول. د قاضيانو هم همداسې ده، د هغوی شمېر دوه څلوېښت دی. ځینې وزیران او قاضیان دوه، درې یا درې ځلې وټاکل شول. د دې لامل د خلیفه ضعف او د دربار د پوځ اختلاف دی. مستنصر د متوسط خلکو لخوا نیول شوی و او اجازه یې نه ورکوله چې له تجربه لرونکو خلکو سره وویني. د ناصر خسرو په څیر یو غوښتونکی د مستنصر د لیدو لپاره دولس کاله انتظار وکړ.

د بازنتين سره شخړه

د یزوري په دوره کې، بزګرانو د غلو بیه ډیره لوړه کړه. یازوري له دولتي ګدامونو څخه ذخیره شوي غله په ټیټه بیه پلورل. دا کړنه د دولت د عوایدو د ضایع کیدو لامل شوه. له بده مرغه په ۴۴۶ هجري کال کې قحطي راغله. مستنصر د قیصر تیوډور څخه غله وغوښتل. تيوډور شرط وښود چې غله به په دې شرط ورکول کېږي چې د دښمن د بريد په صورت کې به له موږ سره مرسته وشي. مستنصر دا شرط ونه منل. تیوډور غله بنده کړه. مستنصر مکان الدوله حسن بن ملحم لزاخیه ته د روم سره د جګړې لپاره واستاوه. عفقیه ته نږدې یو څو نښتې وشوې او حسن د رومي کښتیو لخوا ونیول شو. مستنصر قاضي ابو عبدالله قدايي د سولې د خبرو لپاره قسطنطنیه ته ولېږه. په همدې وخت کې طغرل باک له قیصر څخه هیله وکړه چې د قسطنطنیې په جومات کې د عباسي خلیفه (قائم بامرالله) خطبه دې ورکړل شي. روميانو د بنو عباس سره سوله کول د فاطميانو په پرتله غوره ګڼل. نو مستنصر د کنسیا قامه ټوله خزانه ضبط کړه، چې له قسطنطنیه سره یې د فاطمیانو اړیکې نورې هم خرابې کړې او رومیانو د سوریې ساحلي ښارونه د فاطمیانو تر ولکې لاندې ونیول. د تیوډرا د غلو بندیدل ډیر زیان ونه رسوي، راتلونکی کال په نیل کې کافي اوبه شتون درلود او قحط لیرې شو.

د شام زوال

د صالح بن مدراس زوی ناصر (شبل الدوله) په ۴۲۰ هجري کې حلب ونیوله. مستنصر د هغه د ځپلو لپاره انوشګین وټاکه. حما ته نژدې په یوه جګړه کې شبل الدوله ووژل شو او ورور یې ووژل شو او ابو الوان ( معاذ الدوله ) شمال ته وتښتید .

له ۴۳۳ هجري قمري کال څخه انوشتاګین د سوریې والي و. هغه په عدل او انصاف سره د سوریې حالات سم کړل. مستنصر هم ورته درناوی کاوه، بازنطینیان هم ترې وېرېدل. جرجري خبر ترلاسه کړ چې د انوشګین سکرتر غواړي انوشګین له بنو فاطمې څخه ګوښه کړي. جرجري انوشګین ته امر وکړ چې منشي له دندې ګوښه کړي. انوشګین د دې حکم اطاعت ونه کړ. جرجري د انوشګین ملګري وهڅول چې د هغه مخالفت وکړي. د انوشګین ځینو سرتیرو د نه ورکړې له امله هغه پریښود. له همدې امله دغو ټولو کسانو په ګډه د انوشګین په ماڼۍ برید وکړ. انوشګین له خپلو څو ملګرو سره بعلبک او حما ته ولاړ. خو هلته خلکو هغه ته د ننوتو اجازه ورنکړه. له هغه وروسته حلب ته ولاړ او هلته مړ شو.

د انوشګین پر ځای جرجرای ناصرالدوله حسین بن حمدان د هغه پر ځای وټاکه. خو په سوریه کې حالات نور هم خراب شول او عربانو پاڅون وکړ. حسن بن مفرج طاعی پر فلسطین یرغل وکړ او معاذ الدوله بن صالح کلابی پر حلب برید وکړ. مستنصر په ۴۴۰ هجري کې حلب ته لښکر ولېږه خو ناکام شو.

معاذ الدوله د بني کلاب له خوا ډېر ځورول شوی و، ماتې يې وخوړه او په ۴۴۸ هجري کې يې له مستنصر سره سوله وکړه او د حلب پر ځای يې د بيروت، اکا او جليل والي شو. حسن بن علي مکین الدوله د حلب د والي په توګه وټاکه. بني کلاب د معاذ الدوله وراره محمود وهڅاوه چې پر حلب برید وکړي. مکین الدوله باید وتښتي. له هغې وروسته حلب ونه شو کړای چې بنو فاطمه ونیسي او د سوریې نور ښارونه په تدریجي ډول د دوی له کنټروله ووتل.

لويديځ سقوط

د مغرب د ولایت والي معاذ بن بولیس وو. هغه خپلواک و او د هغه او د وزیر یاوري تر منځ یو څه ناخوښه لیکنه وه. په دې اړه معاذ بن بویس په ۴۴۰ هجري کې د عباسي خلیفه په نوم خطبه ویل پیل کړه. مستنصر امين الدوله له مصر څخه غرب ته ولېږه. پر دې سربېره يې د بنو هلال عربان هم ولېږل. د هغه او معاذ بن بولیس تر منځ ډیرې جګړې وشوې. خو معاذ بن بولیس په مهدیه کې خپله خپلواکي ساتلې وه. په ۴۴۳ هجري کې د لوېدیځ ټول ښارونه د فاطمیون له واکه ووتل.

د صقيله يا سيسلي سقوط

د مستنصر په زمانه کې د ثقله د مسلمانانو حالت خراب شو. په هغه وخت کې د مسلمانانو دوه ډلې وې چې یو له بل سره په جګړه بوختې وې. فرنګیانو له دې کورنۍ جګړې ګټه پورته کړه او په ۴۵۳ هجري کې یې صقيله ونیوله.

بنو فاطمه په حجاز، یمن او عراق کې حاکمه ده

په حجاز او يمن کې د اسماعيلي دعوت بريالۍ شوه او د بنو فاطمې خطبه دلته تر شلو کلونو پورې روانه وه. په عراق کې الپ ارسلان بصیري یو کال د بنو فاطمیه خطبه وکړه.

د ترکانو او حبشیانو جګړه

په ۴۵۳ هجري کې د ترکي او حبشي لښکرو تر منځ يوه وړه جګړه وشوه. د مستنصر مور په حجاب کې ګڼ شمېر حبشيان بلل او له حبشيانو سره يې په پيسو او وسلو مرسته کوله. دا خبر تركانو ته ورسېد، دوى د ناصر الدوله په مشرۍ سره راټول شول او له حبشيانو سره يې جګړه وكړه او له ډېرو جګړو وروسته په ۲۴۰ هجري كال كې د حبشيانو شاته په بشپړه توګه ماتې وخوړه او له دې امله د تركانو نفوذ ډېر شو.

د ناصرالدوله استبداد

ترکي سالار ناصرالدوله له مستنصر څخه د پوځ د معاش د زياتولو ترڅنګ نورې غوښتنې هم پيل کړې. د خپلو غوښتنو د پوره کولو لپاره، مستنصر اړ شو چې ارزښتناکه زېرمه د پیسو په بدل کې وپلوري. کله چې ناصرالدوله غوښتل دا شتمني پخپله هضم کړي، د ملګرو په منځ کې تفرقه رامنځته شوه او مستنصر پخپله د جګړې لپاره میدان ته راووت، په ۴۶۲ هجري کې ناصرالدوله ته ماتې ورکړه او بجرې ته ولاړ. . د همدغو جګړو له امله د هېواد حالت خراب شو او د مصر حالت ورځ په ورځ خراب شو.

په ۴۶۳ هـ ق کې مستنصر د ناصر الدوله پر وړاندې د جګړې لپاره لښکر واستاوه، له بده مرغه دغه لښکر له ماتې سره مخ شو او د لښکر ټوله شتمني د ناصرالدوله په واک کې شوه. له دې امله هغه ډېر ځواکمن شو او اکثره په ساحلي ځايونو لکه اسکندريه او دميتا وغيره کې يې د اسماعيلي خطبه وځنډوله او د عباسي خليفه خطبه يې صادره کړه. سربیره پردې، هغه غله بند کړل چې مصر ته روان وو. مصريان په دوه مخي کې وو، مصر پخوا په جنګونو اخته و او اوس غله هم بنده شوه. مصر د قحطۍ سره مخ شو او په زرګونو خلک مړه شول. کله چې د مصر پوځ ته پیسې ورنکړل شوې، شاهي ماڼۍ یې لوټ کړه. په دې توګه د مستنصر ټول واک لاړ. نو مستنصر اړ شو چې له ناصر الدوله سره سوله وکړي. سوله په دې شرط وشوه چې نصیرالدالله په باجیره کې پاتې شي او یو ټاکلی رقم ورته ورکړل شي. هغه مصر ته غله راوړل. خو یوه میاشت نه وه تېره شوې چې ناصره لدالله بیا قاهره محاصره کړه، دا ځل د مستنصر لښکر ناصر الدوله له واکه وغورځاوه. بیا بیرته باجیره ته لاړ او د عباسي خلیفه خطبه یې ورکړه. د مستنصر حالت خراب شو او ماڼۍ یې لوټ شوه. مستنصر اړ شو چې په ماڼۍ کې پناه واخلي. د فاطمیون ټول شان او شوکت له منځه ولاړل، دومره پیسې یې نه درلودې چې شخصي ژوند وکړي. په داسې دنیا کې د یوه شتمن لور هره ورځ دوه ډوډۍ ورلېږله. کله چې ناصرالدوله خپل استازی له مستنصر څخه د پیسو د راټولولو لپاره ولېږه، نو ویې لیدل چې مستنصر په یوه چټۍ باندې بې وسه ناست دی او په ماڼۍ کې له دریو نوکرانو پرته بل څوک نه و. کله چې سفیر د مستنصر حالت خبر کړ، ناصر الله د ده لپاره وظیفه ټاکلې او مستنصر یې زنداني کړ او د مصر حکومت یې په خپل لاس کې واخیست. خو څه موده وروسته ناصرالدوله ووژل شو.

په سوریه کې د سلجوق اشغال

په ۴۶۱ هجري کې سلجوقيانو سوريه ونيوله او په ۴۶۷ هجري کې يې بيت المقدس ونيول. په هغه وخت کې د فاطمیون خلافت حالت دومره خراب و چې که سلجوقیانو همت کړی وای، نو د فاطمیون امپراتورۍ به سل کاله مخکې ختمه شوې وای.

مصر ته د بدر الجمالي راتګ

د خلافت حالت دومره خراب شو چې په مصر کې هیڅوک د خلافت د حالت د سمولو توان نه درلود. نو مستنصر بدر جمالي له شام څخه مصر ته واستاوه چې د شام والي و. بدر جمالي په ۴۶۶ هجري کې مصر ته راغی او د مصر حکومت یې په لاس کې واخیست او ډېر لوی فتنې یې ووژل. بدرالجمالي په هیواد کې سوله او نظم ټینګ کړ او د فاطمي امپراتورۍ بنسټ د یوې مودې لپاره ټینګ شو.

فرقه پالنه

حسن بن صباح په ۴۶۲ هجري کې مصر ته ورسېد. له حسن بن صباح څخه روایت دی چې هغه له مستنصر څخه پوښتنه وکړه چې له ده وروسته به څوک امام وي؟ په دې اړه مستنصر وويل چې نثار. په داسې حال کې چې بدر الجمالي غوښتل چې مستولي امامت ترلاسه کړي. له همدې امله يې له مستنصر سره د ملاقات مخه ونيوله او په زور يې سوريې ته ولېږه.

مرګ

متنصر په ۴۸۷ سپوږميز کال له يو کال او څلور مياشتې واکمنۍ ورسته مړ شو.

نور وګوره

• د مصر د واکمنانو لست
• الجامع الجوشی
• بدر الجمالي