د پیلولوتیک عمر
د ډبرې وروستنۍ لرغونې دوره یا د تیږو وروستي دور د پیلولویتیک دور دریمه برخه ده چې شاوخوا 50,000 څخه تر 10,000 کاله دمخه پیښ شوي. د زیبرین د پیلولیتیک پای پای د پلیسټوسین پای او د هولوسین پيل جيولوژيکي سمونونو سره تړاو لري. په دې دوره کې تقریبا د هوښیار سړي د چلند عصري دورې شاملې دي. په دې ډول کې، هوښیار سړی په یوریشیا او آسټرالیا کې خپریږي، او د نیندرتالز له منځه تلل په ورته وخت کې پیښیږي. د دې دورې په پای کې، انسانان امریکا ته ننوځي.
په لرغونپوهنه او لرغونپوهنه کې، دا هغه دوره ده چې نږدې 40,000 کاله وړاندې پیل کیږي، په کوم کې چې ډیر ځانګړي او پیچلي ډبرې او لرګي وسایل جوړ شوي او مختلف کلتورونه رامینځته شوي. [۱] دا دوره شاوخوا 10,000 کاله دمخه د وروستي یخ عمر پای ته رسیدو پورې دوام لري. [۲] د دې دورې کلتوري تکامل په یوریشیا کې د هوښیار سړي خپریدو ته منسوب دی. دا انتروپولوژیکي تکامل د 50,000 څخه تر 40,000 کاله دمخه رامینځته شوی. د هوښیار سړي پراخه خپریدل، په مستقيم يا غير مستقيم ډول د اوږدمهاله نیندرتال کلتور په زوال کې اغېزمن وو. د ایران په زاګروس سیمه کې د هوښیار سړي وضعیت د سوېل لوېديځه اسيا کې د ډبرې منځنۍ لرغونې دورې څخه د ډبرې وروستۍ لرغونې دورې ته د دې لیږد تشریح کولو لپاره د مطالعاتو لپاره خورا مهم دی. [۳]
په افریقا کې، د تیغ شوي وسیلو پراختیا څو ملیونه دمخه پیښ شوي، او د منځني پیلولویتیک او د پای پالیولیتیک تر منځ سرحد روښانه ندی. د پای پاولیتیک دوره، په ځانګړې توګه، په اروپا او تر یوې اندازې پورې لویدیځ آسیا او شمال ختیځ افریقا پورې محدوده ده. د دې پرمختګ په جریان کې، د ډبرې او هډوکي تیغونه (بلیډونه) او د بورین (burins) د Mousterian ډبرو چپس لخوا بدل شوي. وخت هم د منابعو په استخراج او په احتمالي توګه د غوښې د ذخیره کولو په بهیر کې راڅرګند شو. همدارنګه، آرائشی شیان او نقاشی رامینځته شوی، او خام مواد لکه ډبره او عاج په اوږده واټن کې سوداګری کیده، چې د ډیرو پیچلو منظمو ټولنو رامینځته کیدو په ګوته کوي. د مجسمو، نقاشیو، مجسمو او د سمبولونو د جوړولو نورې لارې چارې پیل شوې. د 20,000 کاله دمخه، د دې دورې په پای کې، مایکرولیتیکي وسایلو ته وده ورکړل شوه او د سرچینو تمرکز په کوچنیو ابعادو کې رامینځته شو. [۴]
