د ياکوتيا جمهوريت
  د یاکوتیا جمهوریت (په روسي ژبه : رسپوبلیکا ساخا (یاکوتیا))Республика Саха (Якутия)) ) (نور نومونه: Yakut, Yakutia, Sakha ) د روسیې یو له جمهوریتونو څخه دی چې په لرې ختیځ فدرالي ولسوالۍ کې موقعیت لري او مرکز یې د یاکوتسک ښار دی. د یاقوتستان جمهوریت د ۱۹۲۲ کال د اپریل په ۲۷ تاسيس شوی او په روسیه کې د ترکي نژاد له لسو خپلواکو جمهوریتونو څخه یو دی، چې خلک یې ترک نژاده دي. دغه جمهوریت چې د ۳،۰۸۳،۵۲۳ مربع کیلومتره مساحت په لرلو سره د ختیځ د فدرالي ولسوالۍ نیمه برخه په واک کې لري، د مساحت له پلوه د نړۍ د ټولو هېوادونو په منځ کې د هېواد په وېش کې تر ټولو لوی هېواد دی. یاقوتستان د خپلې سختې او سړې هوا له امله پیژندل کیږي. په شمالي نیمه کره کې تر ټولو ټیټه تودوخه په ورخویانسک او اویمیاکون کې ده، چې دواړه په یاکوتستان کې موقعیت لري. د سیمې د سختې وچې له امله، د هغې اوړي ډیر ګرم دي. تاریخ سمولانسان په پخوانیو وختونو کې د یاقوتستان په عصري ځمکه کې میشته شو. لرغونپوهان په دې باور دي چې انسانان د پیلولویتیک دورې په جریان کې په دې ځمکه کې میشت شوي. په دې سيمه کې کشف شوي لومړني لرغوني اثار له درې مليونو څخه تر درې زره کاله مخکې اټکل شوي دي. دې سیمې ته د سخا د ترکانو راتګ د نهمې پېړۍ او د شپاړسمې پېړۍ تر منځ ګڼل کېږي. سخا د بوریت مغول د فشار له امله دغو شمالي سیمو ته کډه شوي وو. [۵] سخا د بایکال جهيل له شمال څخه د لینا سیند منځنیو سیمو ته مهاجرت وکړ. د منځني لینا سیند په اوږدو کې له خپل نوي مرکز څخه، دوی په تدریجي ډول شمال ختیځ او لویدیز د لینا بیسن هاخوا د ارکټیک بحر ته خپریږي. دغو سیمو ته له ننوتلو وروسته سخا د سیمې پخواني اوسیدونکي چې شمیر یې کم وو او د ریندو د څارویو او ښکار کولو له لارې یې ژوند کاوه او د منځنۍ اسیا د ایلیریا او څړځایونو اقتصاد یې له ځانه سره دې سیمو ته یووړل. د سایبریا د پخوانیو اوسیدونکو ډیری نفوس چې د تونګسیک نسل څخه وو، تر 17 پیړۍ پورې په سخا کې بدل شوي. [۶] د سخا نوم ترکي دی او معنی یې لرګی او کلب دی. د یاقوت یا یاقوت کلمه هغه نوم دی چې ایونکي خلک سخا ته اشاره کوي. روسانو هم دا نوم له اونکیانو څخه اخیستی او د سخا لپاره یې کارولی دی. [۷] د یاکوتیا جمهوریت سیاست سمولولسمشر سمولد یاکوتیا د ولسمشرۍ دنده د ولسمشر په غاړه ده، چې د پنځو کلونو لپاره د اجرائیوي څانګې د مشر په توګه هم ټاکل کیږي. پارلمان سمولد یاکوتیا جمهوریت لوړ استازي، څارونکي او مقننه ارګانونه د دولتي شورا یا د جمهوریت د پارلمان لخوا اداره کیږي. د دې شورا سیمه ایز نوم د ال تومین په نوم یادیږي. د سخا جمهوریت پارلمان ۷۰ استازي لري او د پنځو کلونو لپاره ټاکل کېږي. اوس مهال، د یاکوتیا جمهوریت د پارلمان رییس ښاغلی باسی ګیسوف دی (د مارچ له 20، 2008 راهیسې). د یاقوتستان جمهوریت په دغه جمهوریت کې حکومت اجرایوي ځواک ګڼل کېږي. د دولت ودانۍ او برخې د ولسمشر او دولتي بورډ لخوا ټاکل کیږي. اوس مهال، د یاکوتیا جمهوریت حکومت یو لومړی وزیر، دوه مرستیالان، پنځه مرستیالان، اوولس وزیران او د دولتي کمیټې درې استازي لري. ښاغلی بوریسوف د ۲۰۰۳ کال د فبرورۍ له میاشتې راهیسې د دغه جمهوریت لومړی وزیر دی او د ۲۰۰۷ کال د فبرورۍ په ۱۴ نېټه بیا دغه مقام ته وټاکل شو. جغرافيه سمولد یاکوتیا جمهوریت د سایبریا په شمال ختیځ کې موقعیت لري. یاکوتیا د روسیې فدراسیون لاندې ترټولو لویه سیمه ده او همدارنګه په نړۍ کې ترټولو لوی سیمه ایز واحد دی. د دې جمهوریت دننه د بوستخ او لابینکیر لوی جهيلونه موقعیت لري. د نړیوال وخت زون سمولد یاقوتستان جمهوریت دننه درې وخت زونونه (میریډین) شتون لري چې دا دي:
اقتصاد سمولصنعت سمولد دغه جمهوریت صنعتونه د خامو موادو د استخراج او بډایه کولو په لور روان دي. دا بډایه طبیعي سرچینې لري. یاقوتستان د یورانیمو د استخراج تر ټولو لوی کان لري، چې د اکتشاف څخه وروسته یې ذخیرې ۳۴۴۰۰۰ ټنه اټکل شوې دي.
د یاکوتیا جمهوریت وګړي سمول یاکوتيا (50٪)، روسیان (37.7٪) او اوکراینيان (7٪) د دې ځمکې اصلي نفوس ګروپونه دي. په رسمي ژبو کې د یاقوت ژبه د ترکي ژبو له فرعي سیټ څخه (په سیمه کې د 60٪ خلکو لخوا ویل کیږي) او روسي ژبه شامله ده. جشنونه سمولپه روسیه کې د عامه او رسمي رخصتیو سربیره، د یاکوتیا په جمهوریت کې، نورې ورځې د رخصتیو په توګه ثبت شوي، چې دا دي:
سرچینې سمول
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
