د "هبل تشیال لروین" د بڼو تر مېنځ توپير

د بابا ادم له پیدا کېدو څخه بیا تر کابو ۴۰۰ کاله مخکې پورې چې موږ د پینۍ (کاینات) په اړه څومره مالومات ترلاسه کړي، دا ټول د هغو کتنو پایلې وې چې انسانانو په لغړو سترګوسترگو (naked eye) کولې. ګالیلیوگالیلیو (Galileo) لومړنی کس وو چې په ۱۶۱۰ کې یې خپل لروین (ټلسکوپ) اسمان ته سیده کړ. د همدې لروین له برکته، د څېړلو لپاره یو نوی کاینات پیدا شو. موږ په دې وپوهېدو چې زحل اووه کړیانې لرلې. مشتري ډېرې سپوږمیانې لرلې. د اسمان په منځ کې لوګيلوگي (دود) ته ورته سیمه چې پخوانیو پښتنو به اسمانلار (Milky Way) بلل، نه کومه لاره او نه هم کومه وریځ وه، بلکې دا د بې‌شمېره ستورو یوه مجموعه را وختل. په یو څو کلونو کې، د کاینات په اړه زموږ نظر بدل شو؛ او په ساینس او ستورپوهنې دواړو کې یو ستر انقلاب را منځته شو.

له هغې وروسته پېړیو کې، لروینونو (ټلسکوپونو) نور پرمختګپرمختگ وکړ. هم د ځانګړتیا،ځانگړتیا، هم د ځواک او هم د کچ (size) له مخې. دا لروینونه د ښارونو له رڼا څخه لیرې او د هواوېجې (اټموسفیر) له خوپ څخه د شونتیا (امکان) تر بریده لوړ نصب شول. په دې کې یو کس ایډوین هبل (Edwin Hubble) نومېدی چې په ۱۹۲۰مو کلونو کې یې د هغه مهال تر ټولو لوی لروین په کلیفورنیا کې نصب کړی وو؛ او غوښتل یې چې زموږ له کهکشانه دباندې د نورو کهکشانونو په اړه څېړنې ترسره کړي.

هبل تشیال لروین (Hubble Space Telescope, HST) په ۱۹۹۰ کې د ځمکې ټیټ چورلېځ (low Earth orbit) ته ولېږل شو؛ او تر اوسه لا کار ځنې اخیستل کېږي. د ګالیلیوگالیلیو د لروین راهیسې، تشیال (فضا) ته د هبل لېږل په ستورپوهنه کې تر ټولو ستر پرمختګپرمختگ بلل کېږي. هبل یو له ډېرو لویو او تر ټولو مهمو لروینونو څخه دی چې ستورپوهان د یوې ډېرې ګټورېگټورې څېړنیزې الې کار ځنې اخلي.

د هبل (Hubble) د نېغولو سموالی (pointing accuracy) ۰،۰۰۷ قوسي ثانیو (arc second) ته رسېږي. دا داسې مانا لري لکه یو څوک چې د اوسپنې پر یوه پنجي له ۳۲۱ کیلو مټره واټن څخه د لېزر وړانګهوړانگه وځلوي.

که زموږ د اټموسفیر خوپ نه وي، نو هبل (Hubble) کولای شي چې هغه ستورپوهنیز توکي (astronomical objects) هم وویني چې ګوټنگوټن کچ (angular size) یې ۰،۰۵ قوسي ثانیو (arc second) ته رسېږي. دا داسې مانا لري لکه یو څوک چې له کابل څخه په نیو یارک کې مچان ويني چې الوزي.

هبل (Hubble) د لېږلو پر مهال ۱۱۱۱۰ کیلو ګرامهگرامه وزن درلود؛ او په ۲۰۰۹ کې د سرویس کولو تر وروستي ماموریت وروسته نن سبا ۱۲۲۴۷ کیلو ګرامهگرامه وزن لري --- یانې د دوو افریقايي پیلانو وزن لري.