د "اقتصادي نظام" د بڼو تر مېنځ توپير

'''وټیز غونډال''' یا ''اقتصادي نظام'' د توکو او چوپړتیاوو د تولید او تبادلې او همدارنګههمدارنگه په يوه ټولنه کې د سرچینو د ځانګړولوځانگړولو یا تخصیص غونډال ته ویل کيږی.

اقتصادي نظام د یوه هېواد له مهمو بنستیزو اقتصادي ارکانونو څخه ګنلگنل کېږي، چې د ټولنو په کولتور، معیشت او پرمختګپرمختگ کې رغنده رول لوبوي. د فقر پانګوالۍ،پانگوالۍ، عدالت و بې عدالتۍ او د فردي انګېزېانگېزې ایجاد یا د هغې نه شتون؛ دا ټول د اقتصادي نظام ترر اغیز لاندې او د هغې په چوکاټ کې منځته راځي.

څنګهڅنگه ممکنه ده داسې یو اقتصادي نظام رامنځته شي چې په دایمي ډول د بشر اقتصادي ستونزو ته د حل لار وګرځي؟وگرځي؟

* پانګوالپانگوال اقتصادي نظام یا کاپیټلیزم

==پانګوالپانگوال اقتصادي نظام==

د '''کاپیټلیزم''' {{Lang-en|Capitalism}} کلېمه د لومړي ځل لپاره په کال ۱۸۵۴ز کال، د انګلیسيانگلیسي ژبې په یوه ناول کې د پانګېپانگې د ملکیت په مانا استعمال شوې. د انګلیسيانگلیسي ژبې قاموس یاده کلېمه د Capital څخه اخیستل شوې ګڼيگڼي چې د لاتینې ژبې د Caput اوښتې بڼه ده او د (سر) مانا ورکوي.

کاپیټلیزم د لوېدیځ د لیبرال ډیموکراسۍ اقتصادي مفکوره ده، او د هغه نظام نوم دی چې په هغه کې د یوې ټولنې اقتصادي منابع د عامو وګړووگړو په شخصي ملکیت کې وي او ټول خلک د خپلو شخصي ګټوگټو لپاره کار کوي. حکومت د چا په ملکيت، د سوداګرۍسوداگرۍ په چارو او فعالیتونو کې هيڅ ډول لاسوهنه نه لري. د اقتصادي فعالیتونو اصلي موخه په کې ګټهگټه ترلاسه کول دي.

==منځته راتګراتگ:==

په منځنیو پيړیو کې اروپايي ټولنو په هره مانا ډیر وروسته پاتې او تیاره ژوند درلود، هم له مادي او هم له معنوي اړخه. خلک په کې په دریو ډلو ویشل شوي و. لومړۍ ډله یې اشراف و چې پراخه ځمکې یې درلودې او د عیش و عشرت ژوند یې کاوه. دوهمه طبقه په کې د کلیساوو راهبان و. دوی په ټولنه کې د خلکو د ناپوهیو او جهالت څخه په استفادې په هغوی خپل ناقص افکار چلول او د فیوډالانو د ګټوگټو لپاره به یې کار کاوه. دریمه ډله خلک په کې بزګرانبزگران و چې د ټولنې تر ټولو ټیټه طبقه وه او د ژوند له ټولو مزایاوو بې برخې و. لکه ماشینونه به یې یواځې د اشرافو او راهبانو په چوپړ کې شپې، ورځې تیرولې.

د وخت په تیریدو، د ټولنې ټیټه طبقه خلک (بزګرانبزگران) د دیني راهبانو او اشرافو له ظلمونو او سلطې په تنګتنگ شول؛ په حقونو یې تعرضات کیدل او له ستونو یې مړۍ ویستل کېدې. همدا وخت و چې د دریمې طبقې په منځ کې د شخصي ازادۍ نارې اوچتې شوې، او پانګوالپانگوال اقتصادي نظام رامنځته شو. فردي ازادي چې ددغه نظام فکري بنسټ تشکیلوي د لاندې عواملو په اساس په ډیر ګړنديگړندي ډول پراختیا ومونده:

** د قومي دولتونو منځته راتګراتگ

د کاپیټلیزم اقتصادي نظریه د منځنیو پیړیو له ختمیدو وروسته، له اولسمې پیړۍ راپدېخوا رامنځته شوې چې په اوایلو کې یې د سوداګرۍسوداگرۍ بڼه درلوده، وروسته یې صنعتي شکل خپل کړ او په شلمه پیړۍ کې د پانګوالپانگوال اقتصادي نظام په نامه شهرت ته ورسید.

په دغه نظام کې فردي ملکیت ته مطلقه خپلواکي ورکړل شوې، هر څوک پر خپل شخصي ملکيت، د توليد پر وسايلو او د هغوی په اړه د هر ډول پریکړو پوره واک او اختيار لري. د تقاضا، عرضې، پانګېپانگې اچونې او قیمت ټاکنې په برخه کې افراد مطلقه ازادي لري او د دولت له مداخلې په امان دي. دولت او یا بله کومه مسؤوله اداره په اقتصادي فعالیتونو کې مهم رول نه لري، دندې یې یواځې د امنیت په ساتلو او د قانون څخه د سرغړاوي په مخنیوي پورې محدودې دي.

دا نظام هم د ازاد بازار یو ډول دی؛ مګرمگر دولت په کې د ټولنیزو ګټوگټو او سهولتونو د برابرولو په موخه په ځینو خاصو برخو کې د مداخلې حق لري. د ټولنیز بازار اقتصاد د غربي او شمالي اروپا په ځینو هیوادونو او چاپان کې منل شوی نظام دی.