عثمانې ټولواکمني
| د عثمانې ټولواکمني دولت عالیه عثمانیه  
| |
|---|---|
 | |
| پیدایښت | ۱۲۹۹ |
| پایتخت | بورسا ادرنه استانبول |
| مساخت | ۲۴،۵۰۰،۰۰۰ |
| د نفوس شمېر | ۳۵،۳۵۰،۰۰۰ |
| ژبې | عربي ژبه ترکی ژبه(لسان عثمانى) |
| پیسې | عثمانی لیره |
| دین | اسلام |
| مذهب | سنی |
| قوم (قبیلوي ښاخ) | قایي (قایا) |
عثمانې ټولواکمني (امپراطوري) چي دعثماني خلافت په نامه هم یادیږي په 1299 میلادي کال کي د ارطغرل دزوی عثمان په لاس رامنځ ته سول اوتر شپږ پېړۍ دوام کولو وروسته په 1923 میلادي کال کي له منځه ولاړه .
ددې واکمنی لمړنی پیل دیو کوچني امارت په ډول وسو، ورپسې دعثمان زوی ارخان قانون اومنظم فوځ ورته وټاکه . دارخان ترمرګ وروسته کله چي دهغه زوی مرادخان دعثماني واکمنی مشرتوب په لاس کي واخیست نوره پراختیا یې ورکړه اوپه ختیځه اروپا کي یې دبالکان یوشمېر سیمي فتحه کړې . دمرادخان ترمرګ وروسته بایزید یلدرم واک ته ورسېدی او نوموړي سلطان غوښتل چي داروپا په لویه وچه کي ستر فتوحات وکړي اوخپله واکمني پراخه کړي چي په دې کار کي ترډېره بریالی هم سو خود څورلسمي پېړۍ په پای کي کله چي تیمور پرعثماني سلطنت یرغل وکړ ورسره سم دعثمانیانو فتوحات دڅو کلونو لپاره ودرېدل . دتیمور یرغل پرعثماني واکمنی ډېر بد اغېز واچاوه اوڅوکاله دغه واکمني په کورنیو شخړو کي ښکېله سوه خوکله چي په 1413میلادي کال کي دبایزید یلدرم زوی محمدچلپي واک ته ورسېدی یوځل بیایې عثماني واکمنی پر پښو ودرول او ورپسې دنوموړی زوی دویم مرادخان دخپلي واکمنی په اوږدو کي پرلپسې هڅه وکړه ترڅو واکمني ښه پسي ځواکمنه کړي څوچي هیله یې پوره سول اوعثماني بیرته دخپل زور او ځواک حالت ته ولاړه . دویم مرادخان پخپله واکمنی کي دفتوحاتو ترڅنګ ستر اصلاحات هم راوستل، نوموړی په 1451 میلادي کال کي وفات سو اوپرځاي یې دویم محمد کښېناست کوم چي دسلطان محمدفاتح په نامه سره یاديږي . سلطان محمد فاتح ترتخت ناستي وروسته په عثماني کي دومره ستر اصلاحات راوستل اودومره ځمکه او هیوادونه یې فتحه کړه چي تردغه وخته یې ساری نه وو لیدل سوی اوپه ټوله نړۍ کي عثماني واکمنۍ دیو ځواکمن سلطنت په توګه را څرګنده سوه، نوموړي پخپله دېرش کلنه واکمني کي دبالکان دهیوادونو سربېره دکوچنی اسیا امارتونه هم لمنځه یووړل اوټول یې په عثماني واکمن کي شامل کړه، همدارنګه یې دتور سمندر پرغاړه دطرابزون او کفه سیمي هم ونیولې . سلطان محمد په 1481 میلادي کال کي وفات سو او ترځان وروسته یې دوه زامن پرېښودل چي مشر زوی بایزید اوکشر جم نومېدی . دجم اوبایزید په منځ کي ډیر ژر دواک پرسر اختلاف راغلی خودیو شمېرکسانو اوعثماني فوځ په مرسته بایزید وتوانېدی چي له جم څخه واک ونیسي اوهغه یې له عثماني واکمنی څخه په تیښته مجبوره کړ .
دسلطان بایزید زمانه دفتوحاتو له پلوه چنداني نه وه خوپه علمي اوساینسي ډګرکي دغه سلطان ډېر سترکارونه ترسره کړه . سلطان بایزید په 1512 میلادي کال کي وفات سو اوترځان وروسته یې څو زامن پرېښودل . دپلار له مرګ سره زامن یوبل ته اړم سول اوغوښتل یې چي واک پرخپل نامه کړي خودبایزید یو زوی چي سلیم نومېدی پرخپلو ټولو وروڼو بریالی اوهغوی یې له پښو وغورځول . سلیم چي په سلیم یاوز سره مشهوره ده تر1520 پوري یې واکمني وکړه او دومره ځواکمن سلطان ووچي دایران صفوي سلطنت اودمصر مملوک سلطنت دواړو ته یې ماته ورکړه . دمملوک سلطنت ترماتي وروسته سلیم دمصرڅخه عباسي خلافت استانبول ته انتقال کړ اوله هم هغي ورځي څخه عثماني سلطنت په عثماني خلافت بدل سو . سلیم تردې وروسته غوښتل چي دروډس عیسایي سلطنت هم فتحه کړي خو ژوند وفا ورسره ونکړه اوپرځای یې زوی سلیمان واک ته ورسېد کوم چي دسلیمان قانوني په نامه یادیږی . همدغه په تاریخ کي دعثماني واکمنی تر ټولو ځواکمن خلیفه دی اوپخپل دوران کي یې روډس جزیره، هنګري هیواد اوتر ویانا پوري داروپا ډېره لویه برخه فتحه کړه . سلیمان په 1566 میلادي کال کي وفات سو اود نوموړي دوفات سره دعثماني خلافت زوال پیل سو ځکه ترده وروسته چي څومره عثماني خلیفه ګان راغله هغوی یا دفتوحاتو اوپرمختګ سره مینه نه درلوده اویاکه به یې درلوده دفوځ او نورو کسانو له لوري به دستونزو سره مخ کېدل، همدارنګه په خلافت کي دننه بې دیني، له چاروڅخه بې پروایي، نشه یي توکي کارول او اقتصادي ناتواني اخر ددې سبب وګرځېدل چي عثماني خلافت دپېړیو په تېرېدو سره بې حده کمزوری سي څوچي په 1923 او1924 کلونو کي ترلمړۍ نړیوالي جګړې وروسته په رسمي ډول له منځه ولاړه اوهغه مسلمان هیوادونه چي دوی یې سرپرستي په غاړه درلوده بیرته ازاد اویاهم ځیني دپردیو له لوري اشغال سوه .
سرچینه
Encyclopedia Of Ottoman Empire