اورومو ژبه
اورومو ژبه (په اورومو: Afaan Oromoo) د افریقايي آسیايي ژبو کورنۍ د کوشي څانګې یوه ژبه ده. اورومو په اېتوپیا کې د اورومیا سیمې د وګړو مورنۍ ژبه ده چې ډېروال يې هم په اېتوپيا او کینیا کې ژوند کوي.
| عمومي مالومات | |
|---|---|
| ځانګړې وېشنيزه | |
| سیمييزتوب د | |
| ليکدود | |
| ويونکو شمېر | |
| آيسو ۶۳۹-۱ کوډ |
om[۸] |
| د ژبې کوډ |
om |
| هېواد |
اورومو د اېتوپیا د ۳۳.۸٪ خلکو مورنۍ ژبه ده او په هېواد کې ترټولو ډېره ويل کېدونکې ژبه ده، تر اورومو ژبې وروسته د ۲۹.۳٪ وګړي په امهري ژبه خبرې کوي . [۱۱] اورومو د کوشي کورنۍ تر ټولو پراخه ژبه ده او په افریقا کې له عربي ، هاوسا او سواهيلي وروسته څلورمه لویه ژبه ده. [۱۲] د په اېتوپيا کې ۳۶ ميلیونه وګړي ارومو ژبه د خپلې لومړنۍ ژبې په توګه کاروي[۱۳]، د دې ترڅنګ ۵۰۰۰۰۰ زره تنه نور بيا د کینیا په شمال او ختيځ کې ياده ژبه د خپلې لومړنۍ ژبې په توګه کاروي. [۱۴] همدارنګه، یو شمېر اورومو خبرې کوونکي کډوال په افریقایي هېوادونو لکه سوېلي افریقا ، لیبیا ، مصر او سوډان کې هم ژوند کوي.
اورومو د اورومیا، هریر او دیرداوه ،امارا سیمه، د اورومیا سیمې رسمي ژبه ده.[۱۵] او د دې ترڅنګ د اورومیا، هراري ، دیرداوه ، بینیشنګول-ګوموز او ادیس ابابا، امارا سیمه او د اورومیا سیمه کې د لومړنیو زده کړو ژبه هم ده. دا ژبه د تیګرینیا سره يوځای د فدرال وېبپاڼو کې کارول کېدونکې ژبه ده. [۱۶] [۱۷]
ژبسيمې
سمولد اورومو ژبې ويناوالو کابو ۸۵٪ په اېتوپیا (اکثره د اورومیا سیمه ) کې ژوند کوي. سربېره پردې، په سومالیا کې هم د دې ژبې یو شمېر ویونکيشته. [۱۸] په کینیا کې، د ۷۲۲,۰۰۰ ویونکو توکمیز سیمې د بورانا او اورما ژبو د ويوونکو په توګه اټکل شوي دي، دا دوه ژبې د اېتوپیا د اورومو سره نږدې تړاو لري. [۱۹] اېتوپیا د اورومو ژبې اصلي ویناوالو ترټولو لوی شمېر لري. په افریقا کې، له عربي، سواهیلي او هاوسا وروسته اورومو څلورمه ژبه ده چې د ویونکو ترټولو لوی شمېر لري.
له اورمو وګړو سربېره، د نورو توکمیزو ډلو یو شمېر غړي چې د اورمو وګړو ترمنځ اوسږي، دا ژبه د دویمې ژبې په کاروي، د بېلګې په توګه، په شمال لوېدیځه اورومیا کې د اوموتيژبي بامباسي وګړي او د نیلو سسارايين ژبې کوما خلک ارومو ژبه د دوهمې ژبې په توګه کاروي. [۲۰]
لیکدود
سمولاورومو په یو ډول لاتیني ليکدود چې کوبي (Qubee) نومیږي لیکل کيږي چې دا ليکدود په ۱۹۹۱ زېږديز کې په رسمي ډول د ارومو ژبې لپاره ومنل شو. [۲۱] په تېرو وختونو کې، د لاتیني ليکدود بېلابېلې نسخې د اورومو ژبې ليکلو لپاره کارول شوي. [۲۲] د ارومو ژبې لپاره د کوبي ليکدود د رسمي ليکدود منلو ۱۹۹۱-۱۹۹۷ زېږديز پورې په اورمو ژبه ليکل شوې ليکنې له هغې دمخه سلو کلونو له ليکنو څخه زياتې او ډېرې شوې دي. په کینیا کې، د بورانا او وټا خلک لاتیني ليکدود په بېلابېلو بڼو کاروي، خو د دې ترڅنګ عربي ليکدود هم د اوروموز ژبو مسلمانانو ترمنځ کارول کیږي.
د اورومو الفبا توري په لاندې ډول دي: [۲۳]
| A a | B b | C c | D d | Dh dh | E e | F f | G g |
| H h | I i | J j | K k | L l | M m | N n | Ny ny |
| O o | P p | Ph ph | Q q | R r | S s | Sh sh | T t |
| X x | U u | W w | Y y | Z z |
سرچینې
سمول- ↑ ذکر کېدنه: اېتنولوګ. Publisher: SIL International. اثر ژبه: انګرېزي ژبه. ISSN: 1946-9675.
- ↑ "اېتنولوګ" (in انګرېزي ژبه). SIL International. بياځلي په ۱۰ مې ۲۰۱۹.
{{cite web}}: CS1 errors: dates (link) CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ سرچينې تړی: https://www.ethnologue.com/language/orm.
- ↑ سرچينې تړی: https://iso639-3.sil.org/code/orm.
- ↑ ذکر کېدنه: The Cambridge Encyclopedia of Language. Page(s): 316. Publisher: Cambridge University Press. خپرېدو نېټه: ۱۹۸۷. ليکوال: David Crystal.
- ↑ ذکر کېدنه: Glottolog. Publisher: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ سرچينې تړی: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ethiopia/.
- ↑ "Language".
- ↑ "ScriptSource - Ethiopia". بياځلي په ۲۱ اگسټ ۲۰۲۳.
{{cite web}}: CS1 errors: dates (link) - ↑ "ScriptSource - Kenya". بياځلي په ۲۱ اگسټ ۲۰۲۳.
{{cite web}}: CS1 errors: dates (link) - ↑ "The world factbook". cia.gov. خوندي شوی له the original on ۱۵ دسامبر ۲۰۱۸. بياځلي په ۱۰ دسامبر ۲۰۲۰.
{{cite web}}: CS1 errors: dates (link) - ↑ https://www.bbc.co.uk/programmes/p03jqf43.
{{cite news}}: Missing or empty|title=(help); Unknown parameter|Title=ignored (|title=suggested) (help) - ↑ https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ethiopia/
- ↑ "Archived copy". خوندي شوی له the original on 2016-08-25. بياځلي په 2016-08-22.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ "The world factbook". cia.gov. خوندي شوی له the original on ۱۵ دسامبر ۲۰۱۸. بياځلي په ۱۰ دسامبر ۲۰۲۰.
{{cite web}}: CS1 errors: dates (link) - ↑ "نسخه آرشیو شده". خوندي شوی له the original on 19 نوامبر 2019. بياځلي په 10 دسامبر 2020.
{{cite web}}: CS1 errors: dates (link) - ↑ "ቤት | FMOH". www.moh.gov.et. خوندي شوی له the original on 5 فوریه 2021. بياځلي په 10 دسامبر 2020.
{{cite web}}: CS1 errors: dates (link) - ↑ "Languages of Somalia". ethnologue.com. بياځلي په 15 October 2010.
- ↑ "Languages of Kenya". ethnologue.com. بياځلي په 15 October 2010.
- ↑ Ethnologue (1999-02-19). "Languages of Ethiopia". Ethnologue. بياځلي په 2013-08-10.
- ↑ "Afaan Oromo". دانشگاه پنسیلوانیا، School of African Studies.
- ↑ "Letter from the Oromo Communities in North America to H.E. Mr. Kofi Anan, Secretary-General of the United Nations". April 17, 2000. خوندي شوی له the original on 5 September 2012. بياځلي په 15 October 2010.
- ↑ کينډۍ:یادکرد کتاب
کتابونه
سمولګرامر
سمول- Ali, Mohamed; Zaborski, A. (۱۹۹۰). Handbook of the Oromo Language. Wroclaw, Poland: Polska Akademia Nauk. ISBN 83-04-03316-X.[مړه لينکونه]
- Griefenow-Mewis, Catherine; Tamene Bitima (۱۹۹۴). Lehrbuch des Oromo. Köln: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-927620-05-X.[مړه لينکونه]
- Griefenow-Mewis, Catherine (۲۰۰۱). A Grammatical Sketch of Written Oromo (Language and dialect atlas of Kenya, 4.). Köln, Germany: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-89645-039-5.[مړه لينکونه]
- Heine, Bernd (۱۹۸۱). The Waata Dialect of Oromo: Grammatical Sketch and Vocabulary. Berlin: Dietrich Reimer. ISBN 3-496-00174-7.
- Hodson, Arnold Weinholt (۱۹۲۲). An elementary and practical grammar of the Galla or Oromo language. London: Society for Promoting Christian Knowledge.
- Owens, Jonathan (۱۹۸۵). A Grammar of Harar Oromo. Hamburg: Buske. ISBN 3-87118-717-8.
- Praetorius, Franz (۱۹۷۳). Zur Grammatik der Gallasprache. Hildesheim; New York: G. Olms. ISBN 3-487-06556-8.
- Roba, Taha M. (۲۰۰۴). Modern Afaan Oromo grammar: qaanqee galma Afaan Oromo. Bloomington, IN: Authorhouse. ISBN 1-4184-7480-0.
- Stroomer, Harry (۱۹۸۷). A comparative study of three Southern Oromo dialects in Kenya. Hamburg: Helmut Buske Verlag. ISBN 3-87118-846-8.[مړه لينکونه]
وييپانګې
سمول- Bramly, A. Jennings (۱۹۰۹). English-Oromo-Amharic Vocabulary. [Typescript in Khartoum University Library].
- Foot, Edwin C. (۱۹۶۸). An Oromo-English, English-Oromo dictionary. Cambridge University Press (repr. Farnborough, Gregg). ISBN 0-576-11622-X.
- Gragg, Gene B. et al. (ed. , 1982) Oromo Dictionary. Monograph (Michigan State University. Committee on Northeast African Studies) no. 12. East Lansing, Mich. : African Studies Center, Michigan State Univ.
- Mayer, Johannes (۱۸۷۸). Kurze Wörter-Sammlung in Englisch, Deutsch, Amharisch, Oromonisch, Guragesch, hrsg. von L. Krapf. Basel: Pilgermissions-Buchsdruckerei St. Chrischona.
- Tamene Bitima (۲۰۰۰). A dictionary of Oromo technical terms. Oromo - English. Köln: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-89645-062-X.[مړه لينکونه]
- Stroomer, Harry (۲۰۰۱). A concise vocabulary of Orma Oromo (Kenya): Orma-English, English-Orma. Köln: Rudiger Köppe.
- Tilahun Gamta (۱۹۸۹). Oromo-English dictionary. Addis Ababa: University Printing Press.
بهرنۍ لینک
سمول- آنلاین اورومو - کیوبي قاموس
- د امریکا غږ خبرونه په اورومو کې خپریږي .
- د اورومو فدرالي دیموکراتیک غورځنګ (OFDM) ویب پاڼه په اورومو او آډیو کې لیکل شوي ډیری مقالې لري.
- PanAfriL10n پاڼه په اورومو کې
- هورن مورفو Archived 2011-08-10 at the Wayback Machine. کې بایگانیشده</link> : د مورفولوژیکي تحلیل او د اورومو (او امهاري او تیګرینیا) کلمو نسل لپاره سافټویر
- د 500 کلمو اورومو قاموس
- اورومو - ورځنۍ خبرونه