آدیس آبابا
ادیس ابابا یا ادیسه بابا (په انګلیسي Addis Ababa : /ˌædɪs ˈæbəbə/ ، په امهري ژبه: አዲስ አበባ, چې تحت اللفظي معنا یې نوی ګل دی، همدارنګه د فینیفین په نامه پېژندل کېږي (چې په اورومو ژبه کې یې معنا طبیعي چینه ده). دا ښار د اېتوپیا پلازمېنه او تر ټولو لوی ښار دی. نوموړی ښار همداراز د اورومیا سیمه ییزه پلازمېنه هم ده. د ۲۰۰۷ز کال په سرشمېرنه کې، د دغه ښار نفوس ۲۷۳۹۵۵۱ وګړي اټکل شوی و. ادیس ابابا د اېتوپیا یو خورا پر مختللی او مهم کلتوري، هنري، مالی او اداري مرکز دی.[۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰]
| آدیس آبابا | |
|---|---|
| አዲስ አበባ | |
| (امهاري: አዲስ አበባ) | |
 د آدیس آبابا انځور
| |
| City of Humans[?], Adisaba, Sheger, Finfinne, Adu, Adu Genet | |
.svg) د ایتوپیا په نقشه کې د آدیس آبابا ښار موقیعت
| |
 |
|
| کورډېناټونه: ۹°۳۸′ شمال ۳۸°۴۲′ ختیځ / 9.633°شمال 38.700°ختيځ | |
| بنسټ ایښودنه | ۱۸۸۶ |
| ادارې وېش | |
| هیواد | ایتوپیا |
| حکومت | |
| • ښاروال | کوما دمکسا |
| سیمه | |
| • پلازمینه | ۵۳۰٫۱۴ کلوميټر٢ (۲۰۴٫۶۹ میله مربع) |
| • اليابسة | ۵۳۰٫۱۴ کلوميټر٢ (۲۰۴٫۶۹ میله مربع) |
| لوړوالی | 2355 متر |
| د نفوس شميرنه (۲۰۰۵) | |
| • پلازمینه | ۳٬۳۸۴٬۵۶۹ |
| • د نفوسو کثافت | ۶٬۴۰۰/کلوميټر٢ (۱۷٬۰۰۰/ميله مربع) |
| • مدن كبرى | ۴٬۵۶۷٬۸۵۷ |
| آخر معلومات | |
| وخت زون | East African Time (ه.ن.و۳+) |
| سيمييز د زنګ کوډ | ۰۱۱ ۲۵۱ |
| جيو کوډ | 344979[۱] 444178 |
| أيزو 3166 | ET-AA |
| خورلڼې ښارونه | |
| رسمي ويبپاڼه | www.addisababacity.gov.et |
 |
|
سمول  |
|
ادیسه بابا په ۱۵مه زېږدیزه پېړۍ کې د یو مستحکم شوي ځای "بارارا" په توګه راښکاره شوه. او تر دوهم ډېويټ (Dawit II) پورې د سترواکانو د اوسېدو ځای و. وروسته له هغې چې د نوموړي لښکرې په ۱۵۲۹ز کال کې د اېتوپیا-عدل د جګړې پر مهال د عدالت د جنرال احمد بن ابراهم الغازي له خوا په لومه کې ولوېدې، بارابارا په بشپړه توګه ویجاړه شوه. د ادیسه بابا د تاسیس تاریخچه د ۱۹مې پېړۍ په وروستیو کې په ۱۸۸۶ز کال کې د د شېوا د نجاشي دویم منیلیک له خوا د اېنټوټو غره له موندلو څخه دوه کاله مخکې دورې ته، رسېږي. په هغه وخت کې یاد ښار یو سیاحتي ښارګوټی و؛ پکې د لویو منرالي چینو ډېروالي د سترواکۍ اشراف ځان ته راوکښل تر څو هلته زیات شمېر دایمي استوګنځایونه جوړ کړي. همداراز یې ـــ د صنعت ګرانو، سوداګرو او بهرنیو سیلانیانو په ګډون د کارګرې طبقې ډېر غړي راجذب کړل. دویم منیلیک بیا وروسته په ۱۸۸۷ز کال کې خپله د سترواکۍ ماڼۍ هلته جوړه کړه. ادیسه بابا په ۱۸۸۹ز کال کې د دغې سترواکۍ پلازمېنه شوه او ورپسې نړیوال سفارتونه پرانیستل شول. د ادیسه بابا ښاري پراختیا د شلمې پېړۍ په لومړیو کې له هېڅ ډول مخکې طرح شوو پلانونو څخه پرته پیل شوه.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
ادیسه بابا ښار په ۱۹۲۶ او ۱۹۲۷ز کلونو کې په لویه پیمانه پراختیا وموندله، او د منځنۍ طبقې له خوا له اروپایي فرنېچر څخه د ډکو ډبرینو کورونو په ګډون د ودانیو په شمېر کې زیاتوالی راغی. منځنۍ طبقې همداراز نوي تولید شوي موټرونه راوارد کړل او بانکي ادارو ته یې پراختیا ورکړه. د اېټالیایي نیواک پر مهال، ښاریتوب او عصریتوب د یو ماستر پلان پر بنسټ چې دوی په دې هیله پلی کاوه چې ادیسه بابا به د ډېر وخت لپاره استعماري ښار وي او له استعمار وروسته به هم دا کالوني ادامه لري، په متوازنه بڼه زیات شو. له ۱۹۴۰لسیزې راوروسته د فرانسوي او برتانوي سلاکارانو له لوري هم تعقیبي پلانونه ډیزاین شول چې تمرکز یې په لویو برمناکو وردانیو، اقماري ښارونو او د ښارونو په مرکزونو و. همداشان، ایټالوي-اېتوپیایي ماستر پلان هم په ۱۹۸۶ز کال کې یوازې د ښاري ودانیو او استوګنیزو اسانتیاوو اړوند نقشې طرح کړې، کوم ته چې بیا ورسته د ۲۰۰۳ز کال په ماستر پلان کې ځای ورکړل شو.[۱۴]
ادیسه بابا د اېتوپیا د فدرالي جمهوریت په اساسي قانون کې د دغه ښار د حکومتي منشور د ۱۹۹۷ز کال د ۸۷یمې اعلامیې پر بنسټ د فدرالي طرز درلودونکی یو ښار دی. دې ښار ته د افریقا د لویې وچې لپاره د تاریخي، دېپلوماتیک، او سیاسي اهمیت له امله "د افریقا د پلازمېنې" په سترګه کتل کېږي، ادیسه بابا د لویو نړیوالو سازمانونو لکه افریقايي اتحادیې او د افریقا لپاره د ملګرو ملتونو د اقتصادي کمیسیون (ECA) لپاره د مرکزي دفترونو په توګه په چوپړ کې ده. [۱۶][۱۷]
دغه ښار د ختیځې افریقا له چاود (East African Rift) څخه، کوم چې اېتوپیا د افریقایي تراړې او صومالي تراړې تر منځ په دوو برخو وېشي، څو کیلومتره لوېدیځ ته پروت دی. نوموړی ښار د اورومیا د ځانګړي زون په واسطه محدود او د اېتوپیا د بېلابېلو برخو خلک پکې مېشت دی. د ادیسه بابا پوهنتون په همدې ښار کې واقع دی. دا ښار د بشري ودې یو لوړ شاخص لري او د خپل خوځند کلتور، د سینګار د پیاوړو منظرو، د ځوانانو په لوړې کچې ونډې، ښېرازه هنري مناظرو، او د نړۍ په کچې د تر ټولو ګړندۍ اقتصادې ودې د لرلو لپاره شهرت لري. [۱۸][۱۹]
تاریخسمول
له لیکلي تاریخ نه وړاندېسمول
د نړۍ په بېلابېلو برخو کې له نږدې ۱۰۰۰ کسانو څخه د ډي ان اې(DNA) د شواهدو پر بنسټ یوه مطالعه د دې وړاندیز کوي چې انسانان ۱۰۰۰۰۰ کاله مخکې له اوسنۍ ادیسه بابا سره له یو نږدې ځای څخه خپاره شوي دي. دغې څېړنې یادونه کړې ده چې جنیتیکي تنوع په هغو کسانو کې په متوازنه بڼه راکمېږي چې اجدادو یې له ادیسه بابا څخه ډېر لرې سفرونه کړي دي. [۲۰][۲۱]
منځنۍ پېړۍسمول
د اېنټوټو غر د اوسنۍ ادیسه بابا په شمال خوا کې یوه لوړه بوړه (اواره سیمه) ده چې د منځنیو پېړیو بارابارا نومې سترواکۍ لپاره یو له ګوتو په شمار ممکنه موقعیتونو څخه ګڼل کېږي. دغه د دایمي قلعو په واسطه مستحکم شوی ښار، د ۱۵مې زېږدیزې پېړۍ له لومړیو تر نیمايي پورې تاسیس شوی دی، او د ۱۶مې زېږدیزې پېړۍ تر لومړیو پورې د لبنا دانګل د څو پرله پسې امپراطورانو د اوسېدو اصلي ځای په توګه پاتې شوی دی. یاد ښار د اېټالیوي کارتوګرافر فرا مارو له خوا د ۱۴۵۰ز کال په شاوخوا کې د کښل شوې نقشې پر مخ د زوکولا او مینیګاشا غرونو تر منځ پروت انځور شوی و، او په ۱۵۲۹ز کال کې کله چې د امپراطورۍ پوځ د اواش د سیند په سویل کې تر محاصرې لاندې راغی، دا ښار د احمد ګران له لوري ویجاړ او تالا کړای شو، چې یاده پېښه د یو یمني لیکوال عرب فقیه له خوا مشاهده شوې او دوه کاله وروسته مستنده شوې ده. هغه وړاندوینه چې بارابارا د اېنټوټو په غره کې موقعیت درلود د ادیسه بابا په یو اوچت ځای کې یې د منځنیو پېړیو د یو ښارګوټي د تازه کشف په واسطه ملاتړ شوی دی، چې نوموړی ښارګوټی د هېون کمر او واشا میکاییل او د ډېرې عصري کلیسا اېنټوټو مریم تر منځ چې د ۱۹مې پېړۍ په وروستیو کې تاسیس شوې، موقعیت لري. دا ښارګوټي ته د پنځه ضلعي نوم ورکړل شوی، چې په ۳۰ هکتارو ساحه کې یوه د ۱۲ برجونو او ۲۵۰ مترو په اوږدوالي قلعه پکې ځای پر ځای ده چې جګوالی یې تر پنځو مترو پورې دی.[۲۲][۲۳]
بنسټ اېښودنه یېسمول
لومړنۍ مېشتېدنېسمول
په اېتوپیا کې له دغه ښار نه سملاسي مخکینۍ پلازمېنه اېنټوټو د دویم منیلیک له خوا په ۱۸۸۴ز کال کې تاسیس شوې وه. سربېره پر دې، نوموړي دغه ښار د لښکرکوټ په توګه کارولی و. منیلیک چې په ابتدا کې د شیوا ولایت پاچا و، د اېنټوټو غر یې د خپلې ټولواکۍ په سویل کې د پوځي عملیاتو لپاره د یوې ګټورې قرارګاه په توګه موندلی و، او په ۱۹۷۹ز کال کې یې د منځنیو پېړیو د یو ښارګوټي له کنډوالو او له ډبرو څخه د نابشپړې کلیسا څخه لیدنه وکړه. په دغه ساحه کې د نوموړي لېوالتیا هغه وخت ډېره شوه کله چې د ده مېرمنې تایتو د اېنټوټو په غره کې د یوې کلیسا په ودانولو پیل وکړ، او منیلیک ورپسې په دغه ساحه دویمه کلیسا هم وقف کړه. داسې ویل کېږي چې منیلیک تر یوې پولې د خپلې پخوانۍ سترواکۍ تر اغېز لاندې او د لوی ښار په توګه د چوپړ وړاندې کولو په دلیل په دغه ساحه کې د اوسېدو لپاره پوره دلچسپي درلوده. څه مهال وروسته اېنټوټو د خپلې سړې هوا، د اوبو نشتوالي او د سوَن د لرګي د حاد کمښت له کبله د پلازمېنې په توګه د رضایت وړ نه و.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]
د ادیسه بابا تاسیسسمول
په ۱۸۸۶ز کال کې، د اورومو د اېنټوټو غره سویل لوري ته پراته دغه وادي په فینیفین نومي ځای کې چې معنا یې د تودو چینو شته والي ته اشاره ده، مېشتېدنه پیل شوه. دغه سیمه پخوا د اورومو د بېلابېلو پرګنو له خوا مېشته وه. دغه ځای د امپراطورې (د سترواک مېرمنې) تایتو بتول له خوا غوره کړای شو. دې په پیل کې دې فیلووها ګرمو منرالي چینو ته نږدې یو کور اباد کړ چېرته چې دې او د سترواکۍ د دربار غړو د منرالي حمام کول خوښول. نور اشراف او کارکوونکي او کورنۍ یې دې ځای ته نږدې مېشت شول، او منیلیک د خپلې مېرمنې کور ته په ۱۸۸۷ز کال کې دومره پراختیا ورکړه چې د سترواکۍ په ماڼۍ بدل شو کوم چې تر اوسه په نننۍ ادیسه بابا کې د حکومت د مقر په توګه کارول کېږي. په ۱۸۸۶ز کال کې، د دغه ښار نوم د منیلیک د شيوا د پاچاهۍ پلازمېنې په توګه ادیسه بابا ته واوښت. نوموړی ښار په ۱۸۸۹ز کال کې کله چې منیلیک سترواک شو، د اېتوپیا پلازمېنه شو. دې ښار په ډېره چتکۍ سره وده وکړه. نه یوازې دا چې اشراف، بلکې دغې سیمې د کارګرې طبقې په ترتیب سره: صنعت ګرانو، سوداګرانو، او بهرنيو سیلانیانو پام ځان ته راواړاوه.[۲۸][۲۹][۳۰]
سرچينېسمول
- ↑ پیوستون : 344979 & 444178 — منښتلیک: Creative Commons Attribution 3.0 Unported
- ↑ https://os.dc.gov/sites/default/files/dc/sites/os/publication/attachments/Addis_Ababa_Sister_City_Agreement.pdf — د نشر نېټه: ۱۷ نومبر ۲۰۲۲
- ↑ "ADDIS ABABA English Definition and Meaning". Lexico.com. د لاسرسينېټه ۲۸ فبروري ۲۰۲۲. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ spelled Finfine in official web site of Oromia Supreme Court (http://www.oromiyaa.gov.et/web/supreme-court Archived 15 January 2021 at the Wayback Machine.)
- ↑ Also spelled Finfine (on the website of the Oromia Supreme Court Archived 15 January 2021 at the Wayback Machine.), Finfinnee, and originally Finfinnie.
- ↑ ETHIOPIA IN BRIEF, n.d. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "Oromia Regional State". Ethiopia. د اصلي آرشيف څخه پر ۲۸ جولای ۲۰۱۷ باندې. د لاسرسينېټه ۰۲ جون ۲۰۲۰. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "| Human Development Reports". hdr.undp.org. د لاسرسينېټه ۰۹ نومبر ۲۰۲۱. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "Census 2007 Tables: Addis Abeba" Archived 14 November 2010 at the Wayback Machine., Tables 2.1, 2.5, 3.1, 3.2 and 3.4. For Silt'e, the statistics of reported Shitagne speakers were used, on the assumption that this was a typographical error.
- ↑ "Addis Ababa | national capital, Ethiopia". Encyclopædia Britannica (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسينېټه ۰۹ فبروري ۲۰۱۹. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "City Profile Addis Ababa" (PDF). 2022-02-17. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "Ethiopia's Imperial Palace opened to the public after more than a century". This is africa (په انګلیسي ژبه کي). 2019-10-30. د لاسرسينېټه ۱۲ فبروري ۲۰۲۲. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "Ethiopia opens doors to its Imperial Palace for the first time". Embassy of Ethiopia, London (په انګلیسي ژبه کي). 2019-10-16. د لاسرسينېټه ۱۲ فبروري ۲۰۲۲. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Anacker, Caelen (2010-03-16). "Addis Ababa, Ethiopia (1886– ) •" (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسينېټه ۰۵ جنوري ۲۰۲۲. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Benti, Getahun (2000). "A History of Addis Ababa from Its Foundation in 1886 to 1910 (review)". Northeast African Studies 7 (2): 143–145. doi:10.1353/nas.2004.0013. ISSN 1535-6574. https://muse.jhu.edu/article/173923.
- ↑ "United Nations Economic Commission for Africa". UNECA. مؤرشف من الأصل في ۲۴ اپرېل ۲۰۱۲. د لاسرسينېټه ۰۵ مې ۲۰۱۲. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ FEDERAL NEGARIT GAZETA (په انګرېزي ژبه کي). 2003. د کتاب پاڼې 1. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: لغة غير مدعومة (link) - ↑ James Jeffrey . Addis Ababa: 10 best things to do in Ethiopia's capital.
- ↑ Gizaw, Berhanu. "The origin of high bicarbonate and fluoride concentrations in waters of the Main Ethiopian Rift Valley, East African Rift system." Journal of African Earth Sciences 22.4 (1996): 391–402.
- ↑ (په 22 February 2008 باندې). DNA Studies Trace Migration from Ethiopia. bnd.com. Los Angeles Times
- ↑ (په 22 February 2008 باندې). Genetic Mutations Offer Insights on Human Diversity.
- ↑ Philip Briggs. Ethiopia. Bradt Travel Guides (2015) pp. 49–50
- ↑ Philip Briggs. Ethiopia. Bradt Travel Guides (2015) pp. 131–132
- ↑ "City Profile Addis Ababa" (PDF). 2022-02-17. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "Addis Ababa | History, Population, & Facts | Britannica". www.britannica.com. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Philip Briggs. Ethiopia. Bradt Travel Guides (2015) pp. 131–132
- ↑ Philip Briggs. Ethiopia. Bradt Travel Guides (2015) pp. 49–50
- ↑ Dandena Tufa (2008). "Historical Development of Addis Ababa: Plans and Realities". Journal of Ethiopian Studies XLI (1–2): 30. https://www.jstor.org/stable/41967609. Retrieved 19 July 2021.
- ↑ Roman Adrian Cybriwsky, Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture, ABC-CLIO, USA, 2013, p. 6
- ↑ "Finfinne" – عبر The Free Dictionary. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة)