ابن مسكويه
ابو علي خازن احمد بن محمد يعقوب چې په مسكويه سره مشهور ؤ، د صفرې په نهمه نيټه، ۲۴۱هـ كال مړ شوې.
| زېږونځای | |
|---|---|
| ښاروندتوب | |
| زېږون نېټه | |
| مړينې نېټه | |
| مړينې ځای | |
| ژبې | |
| اغېزمن شوی له | |
| دنده | |
| بلننوم |
|
| عمومي مالومات | |
|---|---|
| دین |
د پيداېښت سم مالومات يې په هېڅ كتاب كې نشته، مگر د عام اټكل له مخې ابن مسكويه په ۹۳۲ز كال ته نږدې، د بنو يويه يانې د رېلمينون د واكمنۍ پر وخت په (رې) د نني افغانستان د هرات په ولاتي كې زېږېدلې دى.
او د فرورۍ په شپاړسمه نيټه، كال ۱۰۳۰ز په اصفهان ښار كې ومړ. ابن مسكويه چې كله بالغ شو، نو د نوهلابي وزير سره نوكر شو. كه چېرې دده عمر اټكلا ۲۰ كاله ونيسو، نو ويلاى شو، چې دې په ۳۳۰هـ كال مړ شوې دى. دې پخپله په خپل كتاب (تجريب الكسف) كې ليكي، چې: دې د احمد بن كامل (۳۵۰هـ مړ) زده كوونكې ؤ.
زوكړه
احمد بن محمد مسكويه (۹۳۲ز-۱۰۳۰هجری سپوږمیز)، (پښتو: ابن مسكوويه) چې د ابن مسکویه په نامه هم پېژندل کېږي د اسلام له لومړنیو فیلسوفانو، ساینسپوهانو، اسلامي شاعرانو او لومړنیو تاریخپوهانو څخه و.
داسې انگېرنې کېږي، چې دده قلمي کتاب (الفوز الاصغر) د چارلس داروین په تفکر او ... کې اصلي رول لرلې و، چې دا نظریه یې د بشر په مدا نومي کتاب کې له ورایه ښکاری.
د ابن مسکویه اغیز د اسلامي فلسفې په اخلاقي اړخ کې لیدل کېږي. دې د اخلاقو د فلسفې لومړنې لیکوال گڼل کېږي، چې په دې لړ کې یې مشهور کتاب (تادیب الاخلاق) نومېږي. دا کتاب د عملي اخلاقو، د ځان اداره کونې او د کرکټرنو په تزکیه او پاکوالي رڼا اچوي.
بشپړتيا (تكامل)
ابن مسكويه لومړې فيلسوف او پوه اندې ؤ، چې د بشپړتيا (تكامل) نظريه يې وشاربله. ډاكټر محمد حميدالله د ابن خلدون الفوز الاصغر څېړنې څخه دې پايلې ته رسېدلې چې د بشپړتيا نظريه د لومړي ځل لپاره همده (ابن مسكويه) وړاندې كړې ده.
as follows:
"[These books] state that God first created matter and invested it with energy for development. Matter, therefore, adopted the form of vapour which assumed the shape of water in due time. The next stage of development was mineral life. Different kinds of stones developed in course of time. Their highest form being mirjan (coral). It is a stone which has in it branches like those of a tree. After mineral life evolves vegetation. The evolution of vegetation culminates with a tree which bears the qualities of an animal. This is the date-palm. It has male and female genders. It does not wither if all its branches are chopped but it dies when the head is cut off. The date-palm is therefore considered the highest among the trees and resembles the lowest among animals. Then is born the lowest of animals. It evolves into an ape. This is not the statement of Darwin. This is what Ibn Maskawayh states and this is precisely what is written in the Epistles of Ikhwan al-Safa. The Muslim thinkers state that ape then evolved into a lower kind of a barbarian man. He then became a superior human being. Man becomes a saint, a prophet. He evolves into a higher stage and becomes an angel. The one higher to angels is indeed none but God. Everything begins from Him and everything returns to Him."[۱۱]
Arabic manuscripts of the al-Fawz al-Asghar were available in European universities by the 19th century. This work is believed to have been studied by Charles Darwin, who was a student of Arabic, and it is thought to have had an influence on his inception of Darwinism.[۱۱]
لومړنۍ او لوړې زده كړې
د ابن مسكويه ليكلي اثار
د يو عالم او پوه د نظرياتو او افكارو باندې پوهېدو لپاره دا اړينه ده، چې د هغه د مړينې څخه وروسته د هغه ليكلو اثارو ته نظر واچوو.
ابن مسكويه په ټولو مروجه علومو او فنونو لكه: رنځپوهنه، شمېرپوهنه، فزيك، منطق، الهيات او كېميا كې ډېر شې كتابونه ليكلي. لدې پوهو څخه پرته د فن او ادب او تاريخ باندې هم ليكنې كړي، چې پدې ليكنو كې په ځانگړي توگه له ارستو څخه اغيزمن شوې دى، او د اپلاتون او جالينوس له ښوونو څخه يې هم گټه پورته كړې.
د ابن مسكويه ليكلي اثار په لاندې ډول دي:
- الفوز الكبير
- الفوز الكبير
- تجارب الاحم
- انس الفريد
- ترتيب السعادات
- المستوفي
- جاودان خرد
- الجامع
- السير
د ابن مسكويه فكر او فلسفي نظريات
مابعد الطبيعيات
ابن مسكويه د مابعد الطبيعياتو كې د څښتن او د هغه د صفات په عقلي دلايلو ثابتولو كوښښ كړې دى. دې وايي چې هېڅ جسم بې خوځښته ندې. له خوځښت څخه موخه يواځې له يو ځاى څخه بل ځاى ته لېږدېدنه نده، بلكه د اجسامو بدلون هم پدې كې شامل دى.
د يو جسم لوېدل او كمېدل، او ډول، ډول شكلونه غوره كول دا ټول د جسماني بدلونو نوم دى. كله چې موږ وايو چې ټول جسمونه په خوځښت كې دي، نو زموږ موخه دا ده چې ټول جسمونه په دايمي خوځښت كې دي. او دا خبره ښه روښانه ده، چې دايمي حركت لرونكي اجسامو لپاره د يو غير جسماني خوځوونكي شتون اړين برېښي، چې دا خوځوونكې خپله نه خوځېدونكې وي. ځكه چې د خوځنده اجسامو خوځېدنه ذاتي يا بې خوځوونكي نه وي، ځكه چې خوځنده اجسامو خوځېدنه ځاني يا بې خوځوونكي نه وي.
د نبوت زبات
ابن مسكويه د موجوداتو له ارتقايي ترتيب څخه نبوت په زبات رسولې دى.
د ژوند اثار له ټولو څخه مخكې په ونو بوټو كې په نظر راځي، چې پدې كې له ټولو څخه اعلى ډول د خرما دى. ځكه چې دا ونه نر او ښځه لري.
ساپوهنه
اخلاقپوهنه
د ډي بویر د وینا له مخې ابن مسکویه یو ماهر رنځپوه، فیلسوف، او تاریخپوه په توگه د اسلام په فلسفه کې یو ځانگړې ځای لري، بلکه د یو فلسفي اخلاقي نظام په جوړولو سره نور هم د اهمیت وړ شوې دی. (۱۱)
دلته به موږ د ابن مسکویه د فلسفې ټول اړخونو په څېر اخلاقي اړخ لږ څېړنې لاندې نیسو.
د اخلاقو بنسټ نفسیات دي. او نفس یا اروا یو غیر مادي جوهر دی. نو پدې توگه جسم د نفس تابعدار دی.
نفس درې قوتونه لري:
- ناطقه قوت، یانې د فکر او تمیز قوت
- غضبیه قوت، یانې د غصې او طیش قوت
- شهویه قوت، یانې د ټولو بدني غوښتنو قوت
دا هم وگورۍ
باندنۍ تړنې
سرچينې
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ "Encyclopædia Iranica" (په انګرېزي ژبه). کولمبيا پوهنتون. ۱۹۸۲.
{{cite web}}: سرچينه ساتل:ناپېژانده ژبه (link) - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ذکر کېدنه: SNAC. SNAC ARK ID: w6gn288c. Subject named as: Ebn Meskavayh. Retrieved: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷. اثر ژبه: انګرېزي ژبه.
- ↑ ذکر کېدنه: Internet Philosophy Ontology project. InPhO ID: thinker/3281. Subject named as: Ibn Miskawayh. Retrieved: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷. اثر ژبه: انګرېزي ژبه.
- ↑ ذکر کېدنه: AlKindi. Diamond Catalog ID for persons and organisations: 41888. Subject named as: Aḥmad ibn Muḥammad Miskawayh.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Bibliothèque nationale de France. "BnF authorities" (په فرانسوي ژبه). نه اخيستل شوی 10 October 2015.
{{cite web}}: سرچينه ساتل:ناپېژانده ژبه (link) - ↑ ذکر کېدنه: Encyclopædia Britannica Online. د برېتانيکا انلاين پوهنغونډ پېژند: biography/Ibn-Miskawayh. Subject named as: Ibn Miskawayh. Retrieved: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷. اثر ژبه: انګرېزي ژبه.
- ↑ Bibliothèque nationale de France. "BnF authorities" (په فرانسوي ژبه). نه اخيستل شوی 10 October 2015.
{{cite web}}: سرچينه ساتل:ناپېژانده ژبه (link) - ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ذکر کېدنه: Encyclopædia Iranica. Publisher: کولمبيا پوهنتون. اثر ژبه: انګرېزي ژبه. خپرېدو نېټه: ۱۹۸۲. ISSN: 2330-4804.
- ↑ سرچينې تړی: https://www.lescahiersdelislam.fr/Ibn-Miskawayh-932-1030-une-philosophie-de-l-ethique-du-bonheur-et-de-l-education_a544.html.
- ↑ Al-Sayyed Mohsen al-Amin. "اعیان الشیعه" (په عربي ژبه). p. 159.
{{cite web}}: سرچينه ساتل:ناپېژانده ژبه (link) سرچينه ساتل:څونوميز:ليکوالانو نوملړ (link) - ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Muhammad Hamidullah and Afzal Iqbal (1993), The Emergence of Islam: Lectures on the Development of Islamic World-view, Intellectual Tradition and Polity, p. 143-144. Islamic Research Institute, Islamabad.
