پېښور
پېښور یا پېخور (اردو: پشاور؛ هندکو: پشور) د خېبر پښتونخوا ایالت اوسنۍ او د معاصر افغانستان پخوانۍ پلازمېنه، ستر ښار او د قبايلي سيمو د فېډرالي نظام مرکز ګڼل کیږي. د کوشانيانو پاچا کنېشکا په ۲ مه ميلادي پېړۍ کې د پوشکالاوتي Pushkalavati (اوسنۍ چارسده) نه پوروشاپوره (اوسيني پېښور) ته خپله پلازمېنه ولېږدوله. د پېښور اوسنی نوم هم د سانسيکرت ژبي د پوروشاپوره (چي مانا يې "د سړو ښار" دی) څخه اخیستل سوی دی.
پشور (پنجابي)
| پلازمېنه د |
|---|
| عمومي مالومات | |
|---|---|
| وګړو شمېر | |
| وګړنوم |
Peshawari — Peŝavarano — پېښوريان |
| اداري سیمه |
پېښور ولسوالۍ (۱۸۴۹ – ) |
| هېواد |
| د ځای کچه |
۱٬۲۵۷ كيلومتر مربع |
|---|
| وېبپاڼه | |
|---|---|
| پوسټکوډ |
25000 |
| کورډينېشن |
پیښور د خپل لرغونتوب له کبله د پخوانۍ ګندهارا او بودیزم مرکز ګڼل کیږي. دغه ښار د لرغوني اریانا ( اوسني افغانستان ) له جغرافيې سره تړلې هغه سیمه وه چي د تجارتي، اقتصادي او سیاسي موخو لپاره په ستره کچه ترې ګټه اخیستل کېده. د کوشان واکمنۍ پخواني پاچا په لمړۍ زیږدیزه پېړۍ کي پېښور د خپلي پلازمیني په توګه کارول او دغه ځای تر پنځمي زیږدیزي پېړۍ پوري د بودایي راهبانو یو ستر مرکز وو. په 988 زیږدیز کال کي پېښور د اسلامي لښکر له لوري فتحه او خلکو یې اسلام له دین سره اشنا سول. تر اسلامي فتحه وروسته یادي سیمي د بېلابیلو واکمنیو په سیاسي اړ و دوړ کي مهم رول ولوباوه، او ددې ځای افغان قومونه د ختیځو او لویدیځږ واکمنیو ترمنځ د سپر په توګه کارېدل. په هند کي د مغولي دولت پر مهال د پېښور خلکو د پښتونخواه د نورو قبایلو ترڅنګ د خپلواکۍ په مبارزه باندي لاس پوري کړ او لسګونه کلونه یې له مغولو سره په جګړو او نښتو کي تېر کړه، څو چي په افغانستان کي د هوتکیانو او بیا ابدالیانو واکمني منځ ته راغله او د هیواد دغه ستراتیژیکه سیمه یې بیرته د پخوا په ډول پخپل ځان پسي ونښلول.
تر احمد شاه بابا وروسته پېښور د افغانستان د ژمنۍ پلازمیني په توګه کارېدی او ترهغه وخته یې یاده چاره سرته رسول، څو چي د انګرېزانو له لوري په 1849 کال کي اشغال او لاندي سو. انګرېزانو ددې ځای تر نیولو وروسته خپل نفوذ د افغانستان په لوري پراخه کړ او افغانان یې بیا هیڅکله پرېنښودل چي پېښور بیا ځلي خپل کړي. د 19 پېړۍ په وروستیو کي کله چي انګرېزانو پر افغانستان باندي د ډیورنډ نامنلې کرښه په زوره وتپل پېښور هم ددې ناولي تړون یوه برخه وګرځېدی او بریتانیا تر 1947 کال پوري په لاس کي اخیستی وو. تر 1947 کال وروسته پېښور د انګرېزانو له لوري په غیر قانوني او ظالمانه توګه نوي جوړي سوي مستعمرې پاکستان ته وسپارل سو، او د افغانانو له سختو نیوکو سره سره د نوي پاکستان برخه وګرځېدل. پاکستان ددې ځای په اشغال سره نه یوازي د افغانستان قانوني حق لاندي کړ، بلکي په 1979 کال کي د روسانو تر یرغل وروسته دا ځای د افغانستان پر وړاندي د دسیسو لوی مرکز وګرځېدی او د افغان مجاهدینو ترڅنګ د پاکستان، سعودي عربستان، امریکا متحده ایالاتو، غربي هیوادونو او چین استخباراتو پکښي خپلي سیاسي او فوځي موخي سرته رسولې. د 90 لسیزي په وروستیو کي پاکستان داځل د مجاهدینو پر ځای د طالبانو مرسته پیل کړه او پېښور یې د افغانستان د اسلامي جمهوري دولت په وړاندي د یوې سیاسي او استخباراتي موخي لپاره پرله پسې استعمال کړ. د افغانانو د لسګونو کلونو مبارزې سره سره اوس هم نړیوال دې ته نه دي چمتو سوي ترڅو پېښور او ډیورنډ کرښه بیرته افغانستان ته وسپاري او دغه سیمه لاهم د پاکستان په لاس کي ده.
تاریخ
جغرافیه
کلتور
ژبه
څرنګه چي پېښور له آره د اریایانو په پښتني ټبر پوړي لري، پر همدې اساس یې رسمي ژبه پښتو او اکثریت یې پښتانه دي.