سالاري ژبه
سالاري یوه تورکي ژبه ده چې د چین د ګانسو ولایت د سالاري خلکو له خوا ویل کیږي چې د هوانګ سیند په سویلي څنډه کې د لانچو ښار په لوېدیځ کې ژوند کوي. د سالار ترکانو ژوند تر ډېره په کرنه او مالدارۍ ولاړ دی. [۶] د سالار یوه لوېدیځه ژبه د ګولچه په ولسوالۍ کې د قزاقستان پولې ته څېرمه شاوخوا دوه زره خلک خبرې کوي.
| سالاري ژبه | |
|---|---|
| Salırça 撒拉语 | |
| په مورنۍ ژبه | چین |
| سيمه | چینګهای، ګانسو |
شمېر ويناوال | اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۲".e18 |
| لاتین او چینايي | |
| رسمي حالت | |
رسمي ژبه په |  China
|
| ژبکوډونه | |
| آيسو ۶۳۹-۳ | slr |
| ګلیټولوژیست | sala1264[۵] |
سلاري ژبه
سمولدا د اوغوز له څانگې يوه تورکي ژبه ده چې شاوخوا اويا زره ويونکي لري. زياتره سالاران د چين په ګان سو او چينګ های ولايتونو کې ژوند کوي. په تېرو وختونو کې، دا ژبه د اویغور ژبې یوه ژبه ګڼل کېده، په داسې حال کې چې دا ژبه په تاریخي توګه د اوغوز-ترکمنانو د ډلې یوه برخه ده ځکه چې سالاران د سلور قوم (اوغوز ترکمن) څخه وو او په 14مه پېړۍ کې (1370)له ترکستانه چین ته هجرت کړی دی
سالار ژبه په دوو لویو ژبو وېشل شوې ده. دا ویش له دې حقیقت څخه رامینځته شوی چې د ژبو یوه څانګه د تبتی او چینایي ژبو تر اغیزې لاندې وه او بله څانګه یې د ایغور او قزاق ژبو تر اغیز لاندې وه. د سالار د نفوس یوازې دریمه برخه د سالار ژبه خبرې کوي، چې ترکمنانو ته ورته ده. بله برخه تبتي خبرې کوي او ډیری یې په چینایي خبرې کوي. عصري سالار ژبه د ګاونډیو چینایي او تبتی ژبو لخوا خورا اغیزمنه شوې ده. په پاى کې بايد وويل شي چې ژبپوهنه ليکلې بڼه نه لري. له همدې امله، دیکتاتور اویغور ژبه د خپلې لیکلې ژبې په توګه غوره کړه.
د لومړي ځل لپاره د پوتانین (GN Potanin) په نوم یو روسي مسافر د دې ژبې په اړه څیړنه وکړه. په ۱۸۸۳-۱۸۸۶ کې منځنۍ اسیا ته د خپل څېړنیز سفر په ترڅ کې له دې خلکو سره مخامخ شو او د هغوی له ژبې یې معلومات راټول کړل. په 1893 کې، پوټینین د سالار د ژبې په اړه خپل معلومات راټول کړل او د کوچنیو لغتونو سره یې خپاره کړل. [۷] د پوټینین د کار یوه نوې نسخه په 1950 کې خپره شوه؛ خو دا لغتونه په کې شامل نه وو. له پوټانين وروسته يو بل کس چې Rockhill نومېږي، WWRockhill چې څه موده يې د چين د مشرانو په منځ کې تېر کړی و، په ۱۸۹۴ کال کې د چين د مشرانو د ژبې او ژوند په اړه خپلې مشاهدې او شخصي معلومات په يو کتاب کې شامل کړل [۸] . راکهیل د سالار د کلمو په لیکلو کې د پراخه ژباړې سیسټم کارولی و چې په اصل کې د چینایي ژبې د کلمو د ثبتولو لپاره کارول کیده. په هرصورت، د پوټینین قاموس د راکیل په پرتله خورا معتبر دی.
د دې ژبې یوه بیلګه
سمول- سای یَهخی دَرَی؟ (?Sai yehxi derei) يانې: ته څنګه يې؟
- مای یَهخیا اَیرا. (Mai yehxia eira) یانې: زه ښه يم.
په سالار تورکي کې یو شمېر کلمې د مثالونو له مخې چې پوتانین د تاشکول په کلي کې چې د سنګیر سیند په غاړه موقعیت لري یادونه کړې [۶] او د دوی آذربایجان تورکي معادل:
- آخساخ (axax): لنگ، چلاق= آغساق
- آروخ (arux): جوی، نهر= اَرخ
- آگا (aga): آقا= آقا
- آگاش (agaş): درخت= آقاج
- آگی (agı): زهر= آغو
- آگیر (agır): سنگین= آغیر
- آلچی (alçi): عدد شش= آلتی
- آیاخ (ayax): پا= آیاق
- اؤش (üş): عدد سه= اؤچ
- اُخ (ox): تیر، فلش= اُخ
- ایپخ (ipex): ابریشم= ایپَک
- ایدی (idi): عدد هفت= یئددی
- ایشکی (işki): عدد دو= ایکی
- ایلان (ilan): مار= ایلان
- ایلخ (ilex): الک، غربال= الک
- بولوت (bulut): ابر= بولود
- پال (pal): عسل= بال
- پالتا (palta): تبر= بالتا
- پالچیگ (palçig): گِل= پالچیق
- پالیگ (palig): ماهی= بالیق
- پیر (pir): عدد یک= بیر
- تؤرت (tört): چهار= دؤرد
- تُتاخ (totax): لب= دُداق
- تَمیر (temir): آهن= دَمیر
- توز (tuz): نمک= دوز
- تیرناگ (tırnag): ناخن= دیرناق
- چیچین (çiçin): توتون، دود= تؤتؤن
- خاب (xap): ظرف، کاسه، قوطی= قاب
- خاتی (xati): سفت، غلیظ، شدید= قاتی
- خالون (xalun): ضخیم= قالین
- خیسیراخ (xısırax): مادیان= قیسراق
- ساگیر (sagır): کر، ناشنوا= ساغیر
- سکسن (seksen): عدد هشتاد= سَکسَن
- کاز (kaz): غاز= قاز
- کانات (kanat): بال= قانات
- کِگِلیخ (kegelix): کبک= کَکلیک
- کمه (keme): قایق= گَمی
- کوت (kut): گرگ= قوت و قورت
- کؤخ (köx): آسمان، کبود= گؤگ
- کوساخ (kusax): چینهدان، معده= قورساق (؟)
- کولاخ (kulax): گوش= قولاق
- کؤمیش (kümiş): نقره= گؤمؤش
- کوی (koy): گوسفند ماده= قویون
- کویروخ (kuyrux): دم= قویروق
- کیزیل (kızıl): سرخ= قیزیل
- کیشی (kişi): انسان، مرد= کیشی
- کیلیش (kiliş): شمشیر= قیلینج
- گُل (gol): بازو= قُل
- گندیخ (gendix): ناف= گؤبک
- گوری (guri): خشک= قورو
- گؤمیر (gümir): زغال= کؤمؤر
- یاخا (yaxa): یقه= یخه
- یاخین (yaxın): نزدیک= یاخین
- یارواخ (yarvax): برگ= یاپراق (تلفظ دیگر: یارپاق)
- یامان (yaman): بد= یامان
- یاناخ (yanax): گونه (صورت)= یاناق
- یؤز (yüz): عدد صد= یؤز
- یول (yol): راه= یول
- یوم (yum): ماسه= قوم
اړوندې پوښتنې
سمول- سالار قوم
پايليکونه
سمول- ↑ Concise Encyclopedia of Languages of the World. Contributors Keith Brown, Sarah Ogilvie (revised ed.). Elsevier. 2010. p. 1109. ISBN 978-0-08-087775-4. نه اخيستل شوی 24 April 2014.
{{cite book}}: ساتل CS1: نور موارد (link) - ↑ Olson, James Stuart (1998). An Ethnohistorical Dictionary of China. Greenwood Publishing Group. p. 297. ISBN 978-0-313-28853-1. نه اخيستل شوی 24 April 2014.
- ↑ Roos, Marti (1998). "Preaspiration in Western Yugur monosyllables". In جوهانسن, Lars (ed.). The Mainz Meeting: Proceedings of the Seventh International Conference on Turkish Linguistics, August 3–6, 1994. Turcologica Series. Contributor Éva Ágnes Csató. Otto Harrassowitz Verlag. p. 28. ISBN 978-3-447-03864-5. نه اخيستل شوی 24 April 2014.
- ↑ Martí, Fèlix; et al. (2005). Words and worlds: world languages review (illustrated ed.). Multilingual Matters. p. 123. ISBN 978-1-85359-827-2. نه اخيستل شوی 2011-06-03.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Salar". Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ TURK ANSiKLOPEDiSi CiLT XXVIII MiLLi EGiTiM BASIMEVi ANKARA 1980
- ↑ Tangutsko-tibetskaya Okraina Kitaya i Central'naya Mongolia I-II. Sanktpeterburg 1893
- ↑ یادداشتهای سیاحت مغولستان و تبت در سال ۱۸۹۱ و ۱۸۹۲
سرچینې
سمول- د تركيې انسايكلوپيډيا، 28 جلد، د ملي كلتور خپرندويه كورنۍ، انقره، 1980
- د ترکي ژبو او ژبو تاریخ ته یوه کتنه، د جاوید حیات لخوا لیکل شوې، پیکان خپرونه، 371 مخ
- د سالار ژبې جوړښت (Stroj salarskogo âzyka) Tenishev, E. آر.، مسکو، 1976 (اصلي سرلیک:
- د چینایي قاموس - بیوروکراسي - چینایي، لین لیان یون، چینګدو، د خلکو د خپرونو کور، سیچوان، 1992 (اصلي سرلیک:
Lin Lianyun (林莲云): 汉撒拉、撒拉汉词汇 (چینايي-سالار سالار-چینایي لغت. چینګدو، د سیچوان د خلکو مطبوعات. ۱۹۹۲)