د ميندوارۍ روغتیا

د روغتيا نړيوال سازمان (WHO) په چوکاټ کې، روغتیا د بشپړ فزیکي، رواني او ټولنیز هوساینې په توګه تعریف شوی، نه یوازې د ناروغۍ یا ضعف نشتوالی، د زیږون روغتیا، یا جنسي روغتیا ، په ټولو مرحلو کې. ژوند، د زیږون پروسې، دندو او سیسټمونو په ګډون. ^[۱] د ملګرو ملتونو ادارې ادعا کوي چې جنسي او زېږون روغتیا د جنسي روغتیا په مقابل کې فزیکي او هم رواني شامل دي. ^[۲]

د زېږون روغتیا پدې مانا ده چې خلک د مسؤلیت، اطمینان لرونکي او خوندي جنسي ژوند وړتیا لري، او دا چې دوی د بیا زیږون وړتیا او د پریکړه کولو آزادي لري چې کله، کله او څو ځله دا کار وکړي.

د دې یو تفسیر دا معنی لري چې نارینه او ښځې باید د زیږون کنټرول خوندي، اغیزمن، ارزانه او د منلو وړ میتودونو څخه خبر وي او لاسرسی ولري. همدارنګه، د جنس ، تکثیر او د روغتیایی زده کړو د پروګرامونو تطبیق د امیندوارۍ او زیږون په وخت کې د میرمنو د خوندیتوب لپاره د روغتیا او درملنې مناسبو خدماتو ته السرسی کولی شي د سالم ماشوم زیږون لپاره غوره جوړه چمتو کړي.

په لویانو کې روغتیا سمول

په نوځوانو کې د زيان پېښې په هرو زرو کې ۱۰۰۰ ښځې ۱۵–۱۹ کلنې، 2000-2009^[۳]

د ځوانۍ روغتیا په لویانو کې د زیږون روغتیا په پرتله د پام وړ نړیوال بوج رامینځته کوي، پشمول د امیندوارۍ او مور او پالر پرمهال ستونزې، د امیندوارۍ مخنیوي او خوندي سقط ته د لاسرسي ستونزې، روغتیایی پاملرنې ته د لاسرسي نشتوالی، او د HIV او جنسي اړخیزو اغیزو لوړه کچه او دا لري. ډیری ډولونه. د دې هر یو انفیکشن او رواني روغتیا ستونزې په بهر کې د سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو - کلتوري عواملو لخوا اغیزمن کیدی شي. ^[۴] د ډیری وخت دمخه میرمنو لپاره، دوی لا تر اوسه د پراختیا لارې نه دي بشپړې کړي، نو د امیندوارۍ اضافه کول دوی د اختلاطاتو خطر سره مخ کوي.

په دې اختلاطاتو کې د انیمیا، ملاریا، HIV او نورو STIs، د زیږون څخه وروسته خونریزي او د زیږون وروسته نور اختلالات، د رواني روغتیا اختالفونه لکه خپګان، او د ځان وژنې فکرونه یا هڅې شاملې دي. ^[۵] په 2016 کې، د 15-19 کلونو ترمنځ د ځوانانو د زیږون کچه په هرو 1000 کې 45 وه. ^[۶] په 2014 کې، په هرو دریو ځوانانو کې یو تن د جنسي تاوتریخوالی تجربه کړې، او له 1.2 ملیون څخه ډیر مړه شوي. د 15-19 کلونو ترمنځ میرمنو کې د مړینې درې اصلي لاملونه د میندو شرایط 10.1٪، ځان ته زیان 9.6٪ او د سړک شرایط (اسانتیاو ته لاسرسی) 6.1٪ دي. ^[۷]

د میندو روغتیا سمول

په ټوله نړۍ کې د میندو د مړینې کچه په هرو 100,000 ژوندیو زېږونونو کې د میندوارۍ یا د هغې مدیریت پورې اړوند یا د تصادفي لاملونو څخه پرته د میندو مړینې ښودل شوې ده.^[۸]

د میندو د مړینې ۹۹ سلنه په مخ پر ودې هیوادونو کې رامنځ ته کیږي او په تیرو ۲۵ کلونو کې په نړۍ کې د میندو مړینه ۴۴ سلنې ته راټیټه شوې ده. ^[۹] د احصایې له مخې، د یوې میرمنې د زیږون څخه د ژوندي پاتې کیدو احتمال د هغې ټولنیز اقتصادي وضعیت، روغتیایی پاملرنې ته السرسی، چیرته چې هغه په جغرافیه کې ژوند کوي، او کلتوري نورمونو سره نږدې تړاو لري. ^[۱۰] د پرتله کولو لپاره، په پرمختللو هیوادونو کې هره دقیقه یوه ښځه د زیږون پورې اړوند اختلاطاتو له امله مري، چې په پرمختللو هیوادونو کې د ټولو میندو مړینې 1٪ جوړوي.

په مخ پر ودې هیوادونو کې ښځې د کورنۍ د پالن کولو خدماتو ته ډیر لاسرسی نلري، بیلابیل کلتوري کړنې، د معلوماتو نشتوالی، د زیږون ګډون کونکي، د زیږون څخه مخکې پاملرنې، د زیږون کنټرول، د زیږون وروسته پاملرنې، روغتیایی پاملرنې ته د لاسرسي نشتوالی، او معمولا په فقر کې وي. دا ټول لاملونه د میندو د مړینې د تناسب (MMR) د زیاتوالي لامل کیږي.

د حمل مخنیوی سمول

د ميندوارۍ د مخنيوي ګولۍ

د موربو ګالیکو یوه پاڼه (د فرانسې د ناروغۍ په اړه)، د سیفیلس په اړه د ګابریل فالوپیو مقاله. په 1564 کې خپور شوی، دا د کنډوم لومړۍ کارونې تشریح کوي.

مارګریټ سنجر، د زیږون کنټرول مدافع وکیل، او د هغې خور ایتیل بایرن، په بروکلین، نیویارک کې، د جنوري په 8، 1917 کې، د زیږون کنټرول کلینیک پرانیستلو لپاره د دوی د محاکمې په جریان کې. د امیندوارۍ مخنیوی په ځینو کلتورونو کې یوه جنجالي مسله وه او لاهم پاتې ده.

د زیږون روغتیایی خدماتو ته لاسرسی په ډیری هیوادونو کې خورا ضعیف دی. د داسې خدمتونو د شتون په اړه د پوهاوي د نشتوالي او یا د خوځښت د آزادۍ د نشتوالي له امله، ښځې اکثرا د میندو روغتیایی خدماتو ته د نه لاسرسي له امله نشي کولی د میندو روغتیایی خدماتو ته لاسرسی ومومي. ځینې ښځې په زوره امیندواره کیږي او له کوره د وتلو منع کیږي. په ډیری هیوادونو کې، میرمنو ته اجازه نه ورکول کیږي چې د نارینه خپلوان یا میړه پرته له کوره ووځي او له همدې امله طبي خدماتو ته د لاسرسي وړتیا محدوده ده. د زیږون د روغتیا د ښه کولو لپاره د ښځو د خپلواکۍ زیاتوالی اړین دی، مګر دا کار کول ممکن کلتوري بدلون ته اړتیا ولري. د WHO په وینا، "ټولې میرمنې د امیندوارۍ په جریان کې د زیږون دمخه پاملرنې ته اړتیا لري، د زیږون پرمهال مهارت لرونکي پاملرنې، او د زیږون وروسته په اونیو کې پاملرنې او ملاتړ ته اړتیا لري. »

د ماشوم واده او جبري ودونه سمول

د ماشومانه او اجباري ودونو ضد پوسټر

د کم عمره نجونو د جبري کولو دود، چې د نړۍ په ډېرو برخو کې شتون لري، د هغوی د زیږون روغتیا ګواښي. د روغتیا نړیوال سازمان په وینا: ^[۱۱]

"د ماشومانو په ودونو کې جنسي او د زیږون روغتیا له پامه غورځول کیږي، ځکه چې دا نجونې اکثرا د یو زوړ، ډیر جنسي تجربه لرونکي ملګري سره جنسي اړیکو ته اړ کیږي. د یوې میرمنې ملګري اکثرا د خوندي جنسیت او د امیندوارۍ مخنیوي په اړه د خبرو اترو لپاره اړین دریځ او پوهه نلري، د HIV یا نورو جنسي لیږد شوي انتاناتو خطر زیاتوي، او همدارنګه په ځوان عمر کې د میندوارۍ امکان. »

د ماشوم واده یا د ماشومانو واده یو رسمي یا غیر رسمي واده دی چې په هغه کې یو سړی د 18 کلنۍ ته رسیدو دمخه د واده تړون ته داخلیږي. په ډیرو قضایاوو کې د واده لپاره لږترلږه قانوني عمر 18 دی، په ځانګړې توګه د نجونو لپاره؛ او حتی کله ناکله د 18 کلنۍ عمر په دې قانون کې شامل دی. عموما، د " ماشوم واده" اصطلاح د ښځینه ماشومانو په قضیه کې کارول کیږي چې د توکمیزو دودونو یا د کورنۍ د اقتصادي ستونزو په پایله کې د جبر له امله له بالغ نارینه سره واده کوي. اجباري واده یا جبري واده په دې معنی دی چې د یو چا سره واده کولو ته اړ کول یا جبري کول. په بل عبارت، یو ځوان یا ښځه د رواني فشار یا ګواښونو او فزیکي ځورونې له امله واده کولو ته اړ کیږي. اجباري واده د دودیزو واده څخه توپیر لري چې په هغه کې نجلۍ او هلک د ملګرو یا د کورنۍ د غړو لخوا معرفي کیږي، مګر واده د جوړې په رضایت سره ترسره کیږي. ^[۱۲]

اجباري ودونه د بشري حقونو څخه د سرغړونې یوه بیلګه ده او د جنسیتي تاوتریخوالي یوه بیلګه ده. ^[۱۳] د ټولنې نجونې یې اصلي قربانیانې دي. دا پدیده په افغانستان کې ډیره معموله ده، په ځانګړې توګه په کلیوالو سیمو کې چیرته چې دولتی اداره کمه ده. د دې پدیدې قربانیان د 8 کلونو څخه کم عمر لرونکي نجونې دي. معمولا د اجباري ودونو او د ماشوم ودونو ترمنځ نږدې اړیکه شتون لري. ^[۱۴]
</br> په هرصورت، د واده دا بڼه د نړۍ په یوې ځانګړې سیمې پورې ځانګړې نه ده. د مثال په توګه، په انګلستان کې، اټکل کیږي چې هر کال په انګلستان او ویلز کې په زرګونو نجونې او ځوانې میرمنې ودونو ته اړ کیږي، چې ډیری یې د سویلي آسیا هیوادونو لکه پاکستان او هند څخه راځي. له همدې امله، د دوشنبې په ورځ، د 2014 کال د جون په 16، په انګلستان او ویلز کې یو قانون نافذ شو، چې له مخې یې هغه والدین چې خپل ماشومان په زور واده کوي مجرم ګڼل کیږي. ^[۱۵]

د ایران د قوانینو له مخې د نجونو لپاره د واده عمر ۱۳ کاله او د هلکانو لپاره ۱۵ کاله دی، خو قانون د دې اجازه د نجلۍ پلار یا نیکه ته ورکړې ده چې په خپله خوښه او د خپلې خوښې له مخې واده وکړي. ماشوم کولی شي د 13 کلنۍ څخه مخکې واده وکړي. په همدې حال کې د ماشومانو د حقونو د نړیوال کنوانسیون له مخې، چې ایران هم لاسلیک کړی، ټول هغه کسان چې عمرونه یې له ۱۸ کلونو کم دي، ماشومان ګڼل کېږي. دغه نړیوال تړون د ماشومانو ودونه هم منع کوي. د ایران د ملکي ثبت ادارې د تازه شمېرو له مخې، د ۲۰۱۲ کال په لومړیو ۹ میاشتو کې له ۱۵ کلونو کم عمره ۳۱ زره نجونو ودونه ثبت کړي دي. د دې احصایو پر بنسټ، په دې موده کې له دریمې برخې څخه زیات ودونه د 19 کلونو څخه کم عمر لرونکو نجونو پورې اړه لري.
اجباري ودونه په مدني قانون کې ځای نه لري او د قانون له مخې هر ډول ودونه چې د کورنیو له خوا په اجباري توګه ترسره کیږي باطل او نه پیژندل کیږي. ^[۱۶]

اړوندې پوښتنې سمول

جنسي اړیکه
ډیموګرافیک
د نفوس او پراختیا نړیوال کنفرانس (ICPD)
د ګوتماچر انسټیټیوټ
د ملګرو ملتونو د نفوس صندوق

سرچينې سمول

↑ "WHO: Reproductive health". د اصلي آرشيف څخه پر 18 اكتبر 2018 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۹ اگسټ ۲۰۰۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |archive-date= (مساعدة)
↑ International technical guidance on sexuality education: an evidence-informed approach (PDF). Paris: UNESCO. 2018. د کتاب پاڼې 22. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-92-3-100259-5. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر 11 ژانویه 2018 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archivedate= (مساعدة)
↑ Live births by age of mother and sex of child, general and age-specific fertility rates: latest available year, 2000–2009 Archived 26 July 2018^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine. — United Nations Statistics Division – Demographic and Social Statistics
↑ "Adolescent sexual and reproductive health: The global challenges". International Journal of Gynaecology and Obstetrics. 131 Suppl 1: S40–2. October 2015. doi:10.1016/j.ijgo.2015.02.006. PMID 26433504. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
↑ "Maternal, newborn, child and adolescent health". World Health Organization. د اصلي آرشيف څخه پر 28 اكتبر 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (مساعدة)
↑ United Nations Population Division. "Adolescent fertility rate (births per 1,000 women ages 15-19)". د اصلي آرشيف څخه پر 30 مارس 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ مارچ ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |archive-date= (مساعدة)
↑ "Global Strategy for Women's, Children's and Adolescents' Health (2016-2030) Key Statistics" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر 24 اكتبر 2018 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (مساعدة)
↑ Country Comparison: Maternal Mortality Rate Archived 7 November 2016^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine. in اطلاعات‌نامه جهان. Date of Information: 2010
↑ "Maternal mortality". World Health Organization. د اصلي آرشيف څخه پر 26 اكتبر 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۶ اپرېل ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |archive-date= (مساعدة)
↑ "Global, regional, and national levels and trends in maternal mortality between 1990 and 2015, with scenario-based projections to 2030: a systematic analysis by the UN Maternal Mortality Estimation Inter-Agency Group". Lancet. 387 (10017): 462–74. January 2016. doi:10.1016/S0140-6736(15)00838-7. PMID 26584737. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
↑ "Child marriage – a threat to health". 2012-12-20. د اصلي آرشيف څخه پر 27 اكتبر 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (مساعدة)
↑ کينډۍ:یادکرد وب
↑ کينډۍ:یادکرد وب
↑ کينډۍ:یادکرد وب
↑ کينډۍ:یادکرد وب
↑ کينډۍ:یادکرد وب

بهرنۍ لینک سمول

د زیږون روغتیا د CDC څانګه
WHO د زیږون روغتیا او څیړنه
د کورنۍ پلان کولو ارزونه او د زیږون روغتیا شاخصونو ډیټابیس Archived 2019-08-06 at the Wayback Machine. کې بایگانی‌شده

[1] "WHO: Reproductive health". د اصلي آرشيف څخه پر 18 اكتبر 2018 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۹ اگسټ ۲۰۰۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |archive-date= (مساعدة)

[2] International technical guidance on sexuality education: an evidence-informed approach (PDF). Paris: UNESCO. 2018. د کتاب پاڼې 22. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-92-3-100259-5. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر 11 ژانویه 2018 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archivedate= (مساعدة)

[ustats-births-3] Live births by age of mother and sex of child, general and age-specific fertility rates: latest available year, 2000–2009 Archived 26 July 2018^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine. — United Nations Statistics Division – Demographic and Social Statistics

[pmid_26433504-4] "Adolescent sexual and reproductive health: The global challenges". International Journal of Gynaecology and Obstetrics. 131 Suppl 1: S40–2. October 2015. doi:10.1016/j.ijgo.2015.02.006. PMID 26433504. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[5] "Maternal, newborn, child and adolescent health". World Health Organization. د اصلي آرشيف څخه پر 28 اكتبر 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (مساعدة)

[6] United Nations Population Division. "Adolescent fertility rate (births per 1,000 women ages 15-19)". د اصلي آرشيف څخه پر 30 مارس 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ مارچ ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |archive-date= (مساعدة)

[7] "Global Strategy for Women's, Children's and Adolescents' Health (2016-2030) Key Statistics" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر 24 اكتبر 2018 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (مساعدة)

[CIA2010-8] Country Comparison: Maternal Mortality Rate Archived 7 November 2016^{[Date mismatch]} at the Wayback Machine. in اطلاعات‌نامه جهان. Date of Information: 2010

[WHO_Maternal_mortality-9] "Maternal mortality". World Health Organization. د اصلي آرشيف څخه پر 26 اكتبر 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۶ اپرېل ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |archive-date= (مساعدة)

[Alkema_2016-10] "Global, regional, and national levels and trends in maternal mortality between 1990 and 2015, with scenario-based projections to 2030: a systematic analysis by the UN Maternal Mortality Estimation Inter-Agency Group". Lancet. 387 (10017): 462–74. January 2016. doi:10.1016/S0140-6736(15)00838-7. PMID 26584737. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[11] "Child marriage – a threat to health". 2012-12-20. د اصلي آرشيف څخه پر 27 اكتبر 2019 باندې. د لاسرسي‌نېټه 27 اكتبر 2019. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (مساعدة)

[bbc.co.uk2-12] کينډۍ:یادکرد وب

[europarl.europa.eu2-13] کينډۍ:یادکرد وب

[europarl.europa.eu-14] کينډۍ:یادکرد وب

[15] کينډۍ:یادکرد وب

[16] کينډۍ:یادکرد وب

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]