ويکيپېډيا

د روسیې او اوکراین جګړه

د روسیې او اوکراین تر منځ (له روسي پلوه جلاغوښتونکو ځواکونو سره) یوه تل روانه جګړه ده. د ۲۰۱۴ کال په فبرورۍ کې د اورکراین د حیثیت/ پېژندګلوۍ  تر انقلاب وروسته پیل شوه چې په لومړیو کې ېي د دونباس پر ځینو برخو او د کریميې پر ایالتونو تمرکز درلود چې په نړیواله کچه د اوکراین د خاورې په توګه پېژندل شوي وو. د نښتو په لومړیو اتو کلونو کې له روسیې سره د کریمیې یوځای کېدل (۲۰۱۴ز کلونه) او په دونباس کې د اوکراین او د روسیې له ملاتړ سره مل جلاغوښتونکو تر منځ  جګړه (۲۰۱۴ - لا تراوسه) او همدارنګه سمندري پېښې، سایبیري جګړه او سیاسي ترينګلتيا شامل وو. د ۲۰۲۱ کال په وروستیو کې د روسیې او اوکراین پر پوله د روسیي د پوځي ځواک د رامنځته کولو په دوام کله چې روسیې د ۲۰۲۲ ز کال د فبرورۍ په ۲۴ مه د اوکراین پر بشپړ یرغل لاس پورې کړ، نښته د پام وړ پراخه شوه.[۵]

د روسیې او اوکراین جګړه
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
جګړه[۱][۲][۳]
international conflict (en) ژباړل
intervention (en) ژباړل
undeclared war (en) ژباړل
تاريخي پېر
war of aggression (en) ژباړل[۴] ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
پېښې نېټه
القرن 21 ( القرن 21) ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
ځای
هېواد
 اوکراين
 روسیه
 بېلاروس
کينډۍ:د هېواد مالومات د ډونيټسک د خلکو جمهوريت
کينډۍ:د هېواد مالومات د لوهانسک د خلکو جمهوریت ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
اړين مالومات
مهمې پېښې
نور اړين مالومات
برخې
2014 Russian invasion of Crimea (en) ژباړل
په دونباس کې جګړه
Kerch Strait incident (en) ژباړل
پر اوکراين باندې د روسيې د ۲۰۲۲ز کال يرغل پېژندګلوي
پر اوکراین د روسیې د ۲۰۲۲ ز کال یرغل
2022 annexation referendums in Russian-occupied Ukraine (en) ژباړل
Russian annexation of Donetsk, Kherson, Luhansk and Zaporizhzhia oblasts (en) ژباړل
warfare in the Russo-Ukrainian War (en) ژباړل ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
برخه د
پيل موده
۲۰ فبروري ۲۰۱۴ ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
ګډونوال
روسي وسله وال ځواکونه
Armed Forces of Ukraine (en) ژباړل
International Legion of Territorial Defense of Ukraine (en) ژباړل
Georgian Legion (en) ژباړل
DPR People's Militia (en) ژباړل
LPR People's Militia (en) ژباړل
د ډونيټسک د خلکو جمهوريت ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
لامل
historical background of the 2014 pro-Russian unrest in Ukraine (en) ژباړل
Euromaidan (en) ژباړل ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

د یورومېډان تر لاریونونو او هغه انقلاب وروسته چې د ۲۰۱۴ ز کال په فبرورۍ کې د روسي پلوه ولسمشر یونکوویچ د لرې کېدلو لامل شو، روسي پلوه نارامۍ د اوکراین په ځینو برخو کې پیل شوې. روسي  سرتېرو له ملي نښان پرته په کریمیه کې د اوکراین تر قلمرو لاندې د ستراتیژیکو موقعیتونو او بېخبیناوو کنترول په لاس کې واخیست او د کریمیې پارلمان یې ونیو.  روسیي له پراخي نیوکې سره یوه ټول پوښتنه ترتیب کړه چې په پایله کې یې کریمیه له روسیې سره یو ځای شوه، چې وروسته یې کریمیه د خپلې خاورې ضمیمه کړه. د ۲۰۱۴ ز کال په اپرېل کې د اوکراین په دونباس سیمه کې د روسي پلوه ډلو لاریونونه د اوکرایني پوځ او د روسي له ملاتړ سره مل جلاغوښتونکو تر منځ چې د لوهانسک او ډونستېک د خپلو جمهوریتونو غوښتونکي وو په جګړې بدل شو.

د ۲۰۱۴ ز کال په اګست کې د روسیې بې نښې پوځي وسایط له پولې څخه ډونېتسک جمهوریت ته تېر شول. له یوې خوا د اوکرایني ځواکونو تر منځ یوه نا اعلام شوې جګړه پیل شوه او په بل لور کې جلاغوښتونکي له روسي ځواکونو سره ګډ شول، که څه هم روسیې د خپلې ښکېلتیا د پټولو هڅه وکړه. جګړه د اوربند لپاره د پرله پسې ناکامو هڅو سره پر یوې ولاړې نښتې بدله شوه. په ۲۰۱۵ ز کال کې د روسیې او اوکراین تر منځ د مېنسک دوه تړون لاسلیک شو، خو  ځینې  اختلافونو د هغه د بشپړ پلي کېدلو مخه ډپ کړه. تر ۲۰۱۹م کال پورې د اوکراین د خاورې ۷ سلنه برخه د اوکراین د دولت  له خوا د لنډمهالې اشغال شوې سیمې په توګه طبقه بندي شوې وه، حال دا چې د روسیې دولت په غیر مستقیم ډول په اوکراین کې د خپلو پوځیانو موجودیت تایید کړی و.

د ۲۰۲۱ او د ۲۰۲۲ ز کال په لومړیو کې په لویه کچه روسي پوځیان د اوکراین پر پولو ځای پرځای شول. ناټو روسیه د برید د طرحې پر جوړولو تورنه کړه چې روسیې رد کړه. د روسیې ولسمشر ولادي میر پوتین د ناټو له پراخېدو څخه د خپل هېواد لپاره د ګواښ په  توګه نیوکه وکړه او له دغه ائتلاف سره یې د اوکراین د یو ځای کېدو د مخنیوي غوښتنه وکړه. هغه د روسیي د بېرته ولکه کولو نظریې هم وړاندې کړې او د اوکراین موجودیت یې تر پوښتنې لاندې راووړ او ویې ویل چې: اوکراین په تېروتنې سره د شوري روسیې له خوا رامنځته شوی. د ۲۰۲۲ ز کال د فبرورۍ په ۲۱ مه روسیې په دونباس کې د خپل جمهوریت دوه جلاغوښتونکي هېوادونه په رسمي ډول په رسمیت وپېژندل او په څرګند ډول یې خپل پوځیان یادو سیمو ته واستول. روسیې درې ورځې وروسته پر اوکراین یرغل وکړ. د نړیوالې ټولنې ډېری غړو تر انقلاب وروسته په اوکراین کې د روسیې د اقداماتو له امله پر روسیه نیوکه وکړه او روسیه يې د نړیوالو قوانینو او د اوکراین د حاکمیت  په تر پښو لاندې کولو تورنه کړه. ډېری هېوادونو په ځانګړي ډول د ۲۰۲۲ ز کال تر یرغل وروسته پر روسیه، روسي وګړو او شرکتونو اقتصادي بندیزونه ولګول.[۶]

مخینه

سمول

نارنجي انقلاب او تر شوروي وروسته اوضاع

سمول

په ۱۹۹۱ ز کال کې د شوروي اتحاد له منځه تللو څخه وروسته، اوکراین او روسیې خپلې نږدې اړیکې خوندي کړې. په ۱۹۹۴ ز کال کې اوکراین د اتومي وسلې د نه لرونکي هېواد په توګه د اتومي وسلو له خپرولو څخه د مخنیوي له تړون سره یو ځای شو. په اوکراین کې د پخواني شوروي اتومي وسلې راټولې او روسیې ته ولېږدول شوې. په بدل کې روسیې، بریتانیا (UK) او متحده ایالاتو (US) توافق وکړ چې د امنیتي تضمینونو په اړه د اوکراین له سیاسي خپلواکۍ او ځمکنۍ بشپړتیا څخه د بوداپست یادښتونو له لارې ملاتړ وکړي. روسیه په ۱۹۹۹ ز کال کې د اروپا د امنیت د منشور له لاسلیک کوونکو څخه وه، چې د خپلواکۍ یا د خپلو امنیتي ترتیباتو د بدلون لپاره يې د هر یو ګډون کوونکي هېواد ذاتي حق د تکامل پر مهال تایید کړ، چې د اتحاد تړونونه په کې شامل وو. د شوروي اتحاد تر انحلال وروسته تر یوې کچې د سیمه‌ییزو امنیتي ګواښونو په ځواب کې، لکه په روسیه کې په ۱۹۹۳ ز کال کې د روسیې د اساسي قانون کړکېچ، په ابخازیا جګړه (۱۹۹۲-۱۹۹۳ ز) او د چیچن لومړۍ جګړه (۱۹۹۴-۱۹۹۶) چې روسیه په کې ښکېله وه، د پخواني ختیځ بلوک څو هېوادونه له ناټو سره یوځای شول. روسي چارواکو دا پراخېدل د ختيځ لور ته د ناټو د نه خپرېدو په اړه د لویدیځو ځواکونو د غیر رسمي تضمینونو تر پښو لاندې کول وبلل.      [۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]

په ۲۰۰۴ ز کال کې د اوکراین ولسمشریزې ټاکنې بحث پاروونکې وې. د ټاکنیزو مبارزو په بهیر کې مخالف نوماند وېکتور یوشچنکو له تترا کلورو هېګزیدين دای اوکسین TCDD)) سره مسموم شو، هغه وروسته دعوه وکړه چې روسیه په دې کار کې لا س لري. په نومبر کې لومړی وزیر ویکتور یانو کوويچ د ټاکنو د ناظرانو له خوا په رایو کې له درغلۍ سره سره  ګټونکی اعلام شو. د یوې دوه میاشتینۍ دورې په بهیر کې چې د نارنجي انقلاب په نوم پېژندل کېږي، لویو سوله‌ییزو لاریونونو په بریالیتوب سره پايلې له ګواښ سره مخامخ کړې. وروسته له دې چې د اوکراین سترې محکمې په ټاکنو کې د پراخې درغلۍ له امله ټاکنې باطلې اعلام کړې، بیاځلي د ټاکنو دویم پړاو ترسره شو چې یوشچنکو د ولسمشر او یولیا تیموشنکو د لومړي وزیر په توګه واک ته ورسېدل او یانو کووېچ په اپوزسیون کې پاتې شو.  د یووېشتمې پېړۍ په لومړیو کې نارنجي انقلاب تر ډېره د ګڼو نورو اعتراضي غورځنګونوسره په ځانګړې توګه د پخواني شوري اتحاد سره په یو ګروپ کې راځي چې د رنګین انقلاب په نوم پېژندل کېږي. د انتوني کوردزمن په وینا: د روسي پوځ افسرانو به دا ډول انقلابونه د ګاونډیو هېوادونو د بې ثباته کولو او د روسیې د ملي امنیت د کمزوري کولو لپاره د متحده ایالاتو او اورپايي هېوادونو له خوا یوه هڅه بلله. د روسیې ولسمشر ولادي میر پوتین د ۲۰۱۱ ـ ۲۰۱۳ ز کلونو د لاریونونو تنظیموونکي د یوشچنکو پخواني سلاکارانو یاد کړل او دا لاریونونه یې روسیې ته د نارنجي انقلاب د لېږد هڅه وبلله. په دې دوره کې د پوتین په ګټه لاریونونه «د نارنجي ضد لاریونونو» په نوم یادېږي. [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

په ۲۰۰۸ز کال کې د بوکارېسټ په ناسته کې اوکراین او ګرجستان له ناټو سره د یو ځای کېدلو په لټه کې وو. ځواب د ناټو غړو تر منځ ووېشل شو. اروپايي هېوادونو له روسیې سره د دښمنۍ د مخنیوي په موخه د غړیتوب د اقدام پلان (MAP) له وړاندې کولو سره مخالفت وکړ، حال دا چې د متحده ایالاتو ولسمشر جورج ډبلیو بوش یې د منلو لپاره ټینګار کاوه. په پای کې ناټو د اوکراین او ګرجستان د غړیتوب د اقدام پلانونه رد کړل، خو موافقه یې وکړه چې «دا هېوادونه باید د ناټو غړیتوب ترلاسه کړي». پوتین د ناټو د غړیتوب لپاره د اوکراین او ګرجستان له غوښتنلیک سره سخت مخالفت څرګند کړ. د ۲۰۲۲ ز کال تر جنوري پورې له ناټو سره د اوکراین د يوځای کېدلو امکان ډېر لرې پاتې شو. [۲۱][۲۲][۲۳]

سرچينې

سمول
  1. ↑ "Biden Accurately Pegs Putin as a Killer".
  2. ↑ "World News: Conflict Brewing in Eastern Europe".
  3. ↑ "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War".
  4. ↑ ذکر کېدنه: انټرنېټ ادارې دوتنه. دوتنې ټوليزه پېژندنه: 106969780X. Retrieved: ۱ فبروري ۲۰۲۴. Quotation: Beispiel für: Angriffskrieg. اثر ژبه: جرمني ژبه. ليکوال: جرمن ملي کتابتون.
  5. ↑ Snyder, Timothy (2018). The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America. New York: Tim Duggan Books. p. 197. ISBN 978-0-525-57447-7. Almost everyone lost the Russo-Ukrainian war: Russia, Ukraine, the EU, the United States. The only winner was China.; Mulford, Joshua P. (2016). "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War". Connections. 15 (2): 89–107. doi:10.11610/Connections.15.2.07. ISSN 1812-1098. JSTOR 26326442.; Shevko, Demian; Khrul, Kristina (2017). "Why the Conflict Between Russia and Ukraine Is a Hybrid Aggression Against the West and Nothing Else". In Gutsul, Nazarii; Khrul, Kristina (eds.). Multicultural Societies and their Threats: Real, Hybrid and Media Wars in Eastern and South-Eastern Europe. Zürich: LIT Verlag Münster. p. 100. ISBN 978-3-643-90825-4.
  6. ↑ Overland, Indra; Fjaertoft, Daniel (2015). "Financial Sanctions Impact Russian Oil, Equipment Export Ban's Effects Limited". Oil and Gas Journal. 113 (8): 66–72.
  7. ↑ Budjeryn, Mariana. "Issue Brief #3: The Breach: Ukraine's Territorial Integrity and the Budapest Memorandum" (PDF). Woodrow Wilson International Center for Scholars. بياځلي په 6 March 2022.
  8. ↑ Vasylenko, Volodymyr (15 December 2009). "On assurances without guarantees in a 'shelved document'". The Day. بياځلي په 7 March 2022.
  9. ↑ Harahan, Joseph P. (2014). "With Courage and Persistence: Eliminating and Securing Weapons of Mass Destruction with the Nunn-Luger Cooperative Threat Reduction Programs" (PDF). DTRA History Series. Defense Threat Reduction Agency. ASIN B01LYEJ56H. خوندي شوی له the original (PDF) on 28 February 2022. بياځلي په 7 March 2022.
  10. ↑ "Istanbul Document 1999". Organization for Security and Co-operation in Europe. 19 November 1999. خوندي شوی له اصلي څخه په 1 June 2014. بياځلي په 21 July 2015.
  11. ↑ Wiegrefe, Klaus (15 February 2022). "NATO's Eastward Expansion: Is Vladimir Putin Right?". Der Spiegel. ISSN 2195-1349. بياځلي په 28 February 2022.
  12. ↑ Hall, Gavin E. L. (14 February 2022). "Ukraine: the history behind Russia's claim that Nato promised not to expand to the east". The Conversation. بياځلي په 14 March 2022.
  13. ↑ Leung, Rebecca (11 February 2009). "Yushchenko: 'Live And Carry On'". CBS News. CBS. خوندي شوی له the original on 25 October 2012. بياځلي په 17 April 2020.
  14. ↑ "Study: Dioxin that poisoned Yushchenko made in lab". Kyiv Post. London: Businessgroup. Associated Press. 5 August 2009. ISSN 1563-6429. خوندي شوی له اصلي څخه په 31 January 2022. بياځلي په 29 January 2022.
  15. ↑ "Yushchenko to Russia: Hand over witnesses". Kyiv Post. Businessgroup. 28 October 2009. ISSN 1563-6429. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 February 2022. بياځلي په 11 February 2010.
  16. ↑ "The Supreme Court findings" (in اوکرايني). Supreme Court of Ukraine. 3 December 2004. خوندي شوی له اصلي څخه په 22 June 2013. بياځلي په 7 July 2008.
  17. ↑ "Ukraine-Independent Ukraine". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 15 January 2008. خوندي شوی له the original on 15 January 2008. بياځلي په 14 January 2008.
  18. ↑ Cordesman, Anthony H. (28 May 2014). "Russia and the 'Color Revolution'". Center for Strategic and International Studies. بياځلي په 4 March 2022.
  19. ↑ "Putin calls 'color revolutions' an instrument of destabilization – Dec. 15, 2011". Kyiv Post. Interfax Ukraine. 15 December 2011. بياځلي په 4 March 2022.
  20. ↑ "Антиоранжевый митинг проходит на Поклонной горе" [Anti-orange rally takes place on Poklonnaya Hill] (in روسي). RIA Novosti. 4 February 2012. بياځلي په 4 March 2022.
  21. ↑ Brown, Colin (3 April 2008). "EU allies unite against Bush over Nato membership for Georgia and Ukraine". The Independent. p. 24.
  22. ↑ Evans, Michael (5 April 2008). "President tells summit he wants security and friendship". The Times. p. 46. President Putin, in a bravura performance before the world's media at the end of the Nato summit, warned President Bush and other alliance leaders that their plan to expand eastwards to Ukraine and Georgia "didn't contribute to trust and predictability in our relations.
  23. ↑ Wong, Edward; Jakes, Lara (13 January 2022). "NATO Won't Let Ukraine Join Soon. Here's Why". The New York Times. بياځلي په 12 March 2022.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_روسیې_او_اوکراین_جګړه&oldid=317487" نه اخيستل شوی