ويکيپېډيا

پر اوکراین د روسیې د ۲۰۲۲ ز کال یرغل

یرغل، له دویمې نړیوالې جګړې راهیسې دا پر یو اروپايي هېواد تر ټولو لوی برید دی. دا یرغل له هغه مهال راهیسې په اروپا کې د پناغوښتونکو د تر ټولو لوی کړکېچ لامل شوی، چې له ۳.۴ میلیونه څخه زیات اوکراینان له خپل هېواد څخه تښتېدلي. [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]

د ۲۰۱۴ کال په فبرورۍ کې د اوکراین د حیثیت/پېژندګلوۍ تر انقلاب وروسته روسیې کریمیه د خپلې خاورې ضمیمه کړه او روسي پلوه جلاغوښتونکو د اوکراین د سویل ختیځ يوه برخه ولکه کړه او په دونباس کې يې جګړه پيل کړه. په ۲۰۲۱ ز کال کې روسیې له اوکراین سره پر پوله یو لوی پوځي تجهیز پيل کړ. د روسیې ولسمشر ولاديمیر پوتین، له انحرافي پاله لیدلورو څخه ملاتړ کاوه (دا چې د روسیې تر سترواکۍ لاندې سیمې باید بېرته روسیې ته وروګرځول شي) د یو هېواد په توګه يې د اوکراین حق تر پوښتنې لاندې راوړ او په دروغو یې اوکراین په دې تورن کړ چې د هغو نویو نازیانو تر ولکې لاندې دی چې روسي ژبی اقلیت ځوروي. پوتین وویل چې د شمالي اتلاتیک تړون (ناټو) یو لویديځ پوځی ائتلاف دی چې د  ز۲۰۰۰ ز لسیزې له لومړیو څخه یې د ختيځ لور ته له پراخېدو سره د روسیې امنیت ګواښلی و – هغه ادعا چې ناټو پرې منکره شوه او له دغه اتحاد سره یې د اوکراین د يوځای کېدلو د مخنیوي غوښتنه وکړه. متحده ایالاتو (US) او نورو څو څو ځله روسیه پر اوکراین د برید کولو لپاره د پلان په جوړولو تورنه کړه، چې روسي چارواکو د ۲۰۲۲ ز کال د فبرورۍ د ۲۳ مې تر وروستیو پورې څو څو ځلې دا رد کړه.  [۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۹]

روسیې د ۲۰۲۲ ز کال د فبرورۍ په ۲۱ مه د ډونېتسک د خلق جمهوریت (DPR) او د لوهانسک د خلق جمهوریت دواړه ایالتونه چې خپل جمهوریتونه يې اعلام کړي وو او د روسي پلوه جلاغوښتونکو له خوا کنترول کېدل، په رسمیت وپېژندل. په ورپسې  ورځ د روسیې د فدراسیون شورا له هېواده بهر له پوځي ځواکونو څخه د کار اخیستلو جواز صادر کړ او روسي پوځیان دواړو خاورو ته د ننه شول. د فبرورۍ په ۲۴ مه شاوخوا د ختیځې اروپا په وخت  ۵:۰۰ (UTC+2) بجې پوتین د اوکراین د بې پوځه کولو او بې وسلې کولو لپاره ځانګړي پوځی عملیات اعلام کړل. شېبې وروسته په تول اوکراین په ځانګړي ډول پلازمېنې کیف کې هوايي او توغنديز بریدونه پیل شول، له ځنډ وروسته له بېلابېلو اړخونو څخه له لوی ځمکني برید سره مل شول. د اوکراین ولسمشر ولودیمیر زېلېنسکي په ځواب کې عمومي تیارسئ او پوځي حکومت اعلام کړ.   [۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

څو اړخیز بریدونه له روسیې، بېلاروس او د اوکراین د دوو اشغال شویو سیمو (کریمیې او دونباس) څخه پیل شول. د جګړې څلورو اصلي ډګرونو پراختیا ومونده: د کیف برید، د اوکراین پر شمال ختيځ یرغل، د ختیځ اوکراین یرغل او پر سویلي اوکراین برید. د روسیې پوځ د اوکراین پر لویديځو سیمو هوايي او د توغندیو بریدونه هم ترسره کړي. روسي پوځيان کلیدي ښارګوټو لکه: چرنیهف، خارکوف، خرسون، کیف، مارپول او صامي ته نږدې شوي یا يې محاصره کړي دي، خو د اوکراینیانوله سخت مقاومت سره مخامخ شول چې له لوجستیکي او عملیاتي ګواښونو سره مخامخ دي او د دوی د پرمختګ مخنیوی یې وکړ. د یرغل تر پيل درې اونۍ وروسته، روسي پوځ په سويل کې ډېر بریالي وو، حال دا چې په نورو سیمو کې زیاتېدونکو لاسته راوړنو هغوی د یوې ستومانوونکې ستراتېژۍ خپلولو ته اړ کړل چې د ملکي وګړو د تلفاتو د زیاتوالي لامل شوه. [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲]

دا تېری په پراخ ډول په نړیواله کچه محکوم شو. د ملګرو ملتونو عمومي اسامبلې يو پرېکړه لیک تصویب کړ چې هغه يې محکوم او د بشپړ خروج غوښتنه يې وکړه. د عدالت نړیوال محکمې روسیې ته امر وکړ چې عملیات ودروي او د اروپا شورا روسیه له واکه لرې کړه. ډېری هېوادونو نوي بندیزونه ولګول چې د روسیې او نړۍ اقتصاد یې اغېزمن کړی دی. بېلابېلو هېوادونو اوکراین ته لومړنۍ پوځي او انساني مرستې برابرې کړې. په ټوله نړۍ کې لاریونونه وشول؛ هغه کسان چې په روسیه کې دي، له ډله‌ییزو نیولو او د رسنیز سانسور له زیاتوالي سره مخامخ دي، لکه: د « جګړې » او «یرغل» اصطلاحاتو له کارولو څخه مخنیوی. ګڼو شرکتونو له روسیې او بېلاروس څخه خپل خدمتونه  او محصولات بهر کړل. د نړیوالو جرمونو محکمې په اوکراین کې د روسي پوځ د جنګي جنایاتو د تورونو په اړه څېړنې پیل کړې دي. [۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]

مخینه

سمول

نارنجي انقلاب او تر شوروي وروسته حالت

سمول

په ۱۹۹۱ ز کال کې د شوروي اتحاد له منځه تللو څخه وروسته، اوکراین او روسیې خپلې نږدې اړیکې خوندي کړې. په ۱۹۹۴ ز کال کې اوکراین د اتومي وسلې د نه لرونکي هېواد په توګه د اتومي وسلو له خپرولو څخه د مخنیوي له تړون سره یو ځای شو. په اوکراین کې د پخواني شوروي اتومي وسلې راټولې او روسیې ته ولېږدول شوې. په بدل کې روسیې، بریتانیا (UK) او متحده ایالاتو (US) توافق وکړ چې د امنیتي تضمینونو په اړه د اوکراین له سیاسي خپلواکۍ او ځمکنۍ بشپړتیا څخه د بوداپست یادښتونو له لارې ملاتړ وکړي. روسیه په ۱۹۹۹ ز کال کې د اروپا د امنیت د منشور له لاسلیک کوونکو څخه وه، چې د خپلواکۍ یا د خپلو امنیتي ترتیباتو د بدلون لپاره يې د هر یو ګډون کوونکي هېواد ذاتي حق د تکامل پر مهال تایيد کړ، چې د اتحاد تړونونه په کې شامل وو. د شوروي اتحاد تر انحلال وروسته تر یوې کچې د سیمه‌ییزو امنیتي ګواښونو په ځواب کې، لکه په روسیه کې په ۱۹۹۳ ز کال کې د روسیې د اساسي قانون کړکېچ، په ابخازیا جګړه (۱۹۹۲-۱۹۹۳ ز کلونه) او د چیچن لومړۍ جګړه (۱۹۹۴-۱۹۹۶ ز کلونه ) چې روسیه په کې ښکېله وه، د پخواني ختیځ بلوک څو هېوادونه له ناټو سره یوځای شول. روسي چارواکو دا پراخېدل، د ختيځ لور ته د ناټو د نه خپرېدو په اړه د لویدیځو ځواکونو د غیر رسمي تضمینونو تر پښو لاندې کول وبلل.      [۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲]

په ۲۰۰۴ ز کال کې د اوکراین ولسمشریزې ټاکنې بحث پاروونکې وې. د ټاکنیزو مبارزاتو په بهیر کې مخالف نوماند وېکتور یوشچنکو له تترا کلورو هېګزیدين دای اوکسین TCDD)) سره مسموم شو، هغه وروسته دعوه وکړه چې روسیه په دې کار کې لا س لري. په نومبر کې لومړی وزیر ویکتور یانو کوويچ د ټاکنو د ناظرانو له خوا په رایو کې له درغلۍ سره سره  ګټونکی اعلام شو. د یوې دوه میاشتینۍ دورې په بهیر کې چې د نارنجي انقلاب په نوم پېژندل کېږي، لویو سوله‌ییزو لاریونونو په بریالتوب سره پايلې له ګواښ سره مخامخ کړې. وروسته له دې چې د اوکراین سترې محکمې په ټاکنو کې د پراخې درغلۍ له امله ټاکنې باطلې اعلام کړې، بیاځلي د ټاکنو دویم پړاو ترسره شو چې یوشچنکو د ولسمشر او یولیا تیموشنکو د لومړي وزیر په توګه واک ته ورسېدل او یانو کووېچ په اپوزسیون کې پاتې شو.[۴۳][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷]

د يوویشتمې پېړۍ په لومړیو کې نارنجي انقلاب تر ډېره د ګڼو نورو اعتراضي غورځنګونوسره په ځانګړې توګه د پخواني شوري اتحاد سره په یو ګروپ کې راځي چې د رنګین انقلاب په نوم پېژندل کېږي. د انتوني کوردزمن په وینا: د روسي پوځ افسرانو به دا ډول انقلابونه د ګاونډیو هېوادونو د بې ثباته کولو او د روسیې د ملي امنیت د کمزوري کولو لپاره د متحده ایالاتو او اورپايي هېوادونو له خوا یوه هڅه بلله. د روسیې ولسمشر ولادي میر پوتین د ۲۰۱۱ ـ ۲۰۱۳ ز کلونو د لاریونونو تنظیموونکي د یوشچنکو پخواني سلاکاران یاد کړل او دا لاریونونه یې روسیې ته د نارنجي انقلاب د لېږد هڅه وبلله. په دې دوره کې د پوتین په ګټه لاریونونه «د نارنجي ضد لاریونونو» په نوم یادیږي. [۴۸][۴۹][۵۰]

په ۲۰۰۸ز کال کې د بوکارېسټ په ناسته کې اوکراین او ګرجستان له ناټو سره د یو ځای کېدلو په لټه کې وو. ځواب د ناټو غړو تر منځ ووېشل شو. اروپايي هېوادونو له روسیې سره د دښمنۍ د مخنیوي په موخه د غړیتوب د اقدام پلان (MAP) له وړاندې کولو سره مخالفت وکړ، حال دا چې د متحده ایالاتو ولسمشر جورج ډبلیو بوش یې د منلو لپاره ټینګار کاوه. په پای کې ناټو د اوکراین او ګرجستان د غړیتوب د اقدام پلانونه رد کړل، خو موافقه یې وکړه چې «دا هېوادونه باید د ناټو غړیتوب ترلاسه کړي». پوتین د ناټو د غړیتوب لپاره د اوکراین او ګرجستان له غوښتنلیک سره سخت مخالفت څرګند کړ. د ۲۰۲۲ ز کال تر جنوري پورې له ناټو سره د اوکراین د يوځای کېدلو امکان ډېر لرې پاتې شو. [۵۱][۵۲][۵۳][۵۴]

سرچينې

سمول
  1. ↑ "UN resolution against Ukraine invasion: Full text". Al Jazeera. 2 March 2022. بياځلي په 25 March 2022. The General Assembly ... [d]eplores in the strongest terms the aggression by the Russian Federation against Ukraine in violation of Article 2 (4) of the Charter
  2. ↑ Scheffer, David J. (17 March 2022). "Can Russia Be Held Accountable for War Crimes in Ukraine?". Council on Foreign Relations. بياځلي په 18 March 2022. Russia's invasion of Ukraine constitutes the crime of aggression under international law.
  3. ↑ Clayton, Rebecca Ratcliffe (now); Abené; Gabbatt, Adam; Chao-Fong, Léonie; Lock, Samantha; Ambrose (earlier), Tom; McClure, Tess (19 March 2022). "Biden outlines 'consequences' if China aids Russia – as it happened". The Guardian. ISSN 0261-3077. خوندي شوی له اصلي څخه په 18 March 2022. بياځلي په 19 March 2022.{{cite news}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  4. ↑ Blake, Daniel Keane, Elly (15 March 2022). "What is the Homes for Ukraine refugees scheme and how do you apply?". Evening Standard. بياځلي په 15 March 2022.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  5. ↑ "Ukrainian exodus could be Europe's biggest refugee crisis since World War II". El Pais. 3 March 2022.
  6. ↑ "Situation Ukraine Refugee Situation". United Nations High Commissioner for Refugees. بياځلي په 15 March 2022.
  7. ↑ Hirsch, Francine (28 February 2022). "Putin's Memory Laws Set the Stage for His War in Ukraine". Lawfare. بياځلي په 18 March 2022. Putin, like Stalin, has launched a war of aggression while calling it a special operation aimed at aiding civilians and 'restoring the peace.'{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  8. ↑ Kirby, Jen (28 February 2022). "Putin's invasion of Ukraine, explained". Vox. بياځلي په 28 February 2022.
  9. ↑ "Conflict in Ukraine". Global Conflict Tracker. Council on Foreign Relations. 28 February 2022. بياځلي په 28 February 2022.
  10. ↑ "Russia's invasion of Ukraine". The Economist. 26 February 2022. ISSN 0013-0613. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 February 2022. بياځلي په 26 February 2022. Though the target of Mr. Putin's tirade on February 21st was Ukraine, the former Soviet republics now in NATO, Estonia, Latvia and Lithuania, have cause for alarm over his irredentism.
  11. ↑ Perrigo, Billy (22 February 2022). "How Putin's Denial of Ukraine's Statehood Rewrites History". Time. بياځلي په 28 February 2022.
  12. ↑ "Putin Says He Does Not Plan to 'Restore Empire'". The Moscow Times. 22 February 2022. بياځلي په 2 March 2022.
  13. ↑ Abbruzzese, Jason (24 February 2022). "Putin says he is fighting a resurgence of Nazism. That's not true". NBC News. خوندي شوی له اصلي څخه په 24 February 2022. بياځلي په 24 February 2022.
  14. ↑ "NATO-Russia relations: the facts". NATO. 27 January 2022. بياځلي په 1 March 2022. NATO is a defensive alliance. Our purpose is to protect our member states. Every country that joins NATO undertakes to uphold its principles and policies. This includes the commitment that 'NATO does not seek confrontation and poses no threat to Russia,' as reaffirmed at the Brussels Summit this year. NATO enlargement is not directed against Russia. Every sovereign nation has the right to choose its own security arrangements. This is a fundamental principle of European security, one that Russia has also subscribed to and should respect. In fact, after the end of the Cold War, Russia committed to building an inclusive European security architecture, including through the Charter of Paris, the establishment of the OSCE, the creation of the Euro-Atlantic Partnership Council, and the NATO-Russia Founding Act.
  15. ↑ Wiegrefe, Klaus (15 February 2022). "NATO's Eastward Expansion: Is Vladimir Putin Right?". Der Spiegel. ISSN 2195-1349. بياځلي په 28 February 2022.
  16. ↑ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Deny
  17. ↑ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named denials
  18. ↑ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Czech
  19. ↑ [۱۶][۱۷][۱۸]
  20. ↑ Hernandez, Joe (23 February 2022) [22 February 2022]. "Why Luhansk and Donetsk are key to understanding the latest escalation in Ukraine". Photograph by Aleksey Filippov (Agence-France Presse) via Getty Images. NPR. بياځلي په 28 February 2022.
  21. ↑ "Ukrainian president signs decree on general mobilisation of population -Interfax". Reuters. 24 February 2022. خوندي شوی له اصلي څخه په 25 February 2022. بياځلي په 25 February 2022.
  22. ↑ "Zelensky signs decree declaring general mobilization". Interfax-Ukraine. 25 February 2022. خوندي شوی له اصلي څخه په 25 February 2022. بياځلي په 25 February 2022.
  23. ↑ "Russia attacks Ukraine". CNN. 24 February 2022. خوندي شوی له اصلي څخه په 24 February 2022. بياځلي په 24 February 2022.
  24. ↑ Kirby, Paul (9 March 2022). "Why is Russia invading Ukraine and what does Putin want?". BBC News. بياځلي په 9 March 2022.
  25. ↑ Grunau, Andrea; von Hein, Matthias; Theise, Eugen; Weber, Joscha (25 February 2022). "Fact check: Do Vladimir Putin's justifications for going to war against Ukraine add up?". Deutsche Welle. بياځلي په 7 March 2022.
  26. ↑ Waxman, Olivia B. (3 March 2022). "Historians on What Putin Gets Wrong About 'Denazification' in Ukraine". Time. بياځلي په 6 March 2022.
  27. ↑ Hodge, Nathan (26 February 2022). "Russia's Federation Council gives consent to Putin on use of armed forces abroad, Russian agencies report". Moscow: CNN. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 February 2022. بياځلي په 26 February 2022.
  28. ↑ Nikolskaya, Polina; Osborn, Andrew (24 February 2022). "Russia's Putin authorises 'special military operation' against Ukraine". Reuters. بياځلي په 4 March 2022.
  29. ↑ Beaumont, Peter (8 March 2022). "Focus on Kyiv deadlock obscures Russia's success in south Ukraine". The Guardian. بياځلي په 10 March 2022.
  30. ↑ Sabbagh, Dan (8 March 2022). "Russia 'solving logistics problems' and could attack Kyiv within days – experts". The Guardian. بياځلي په 10 March 2022.
  31. ↑ Jones, Sam; Rathbone, John Paul; Sevastopulo, Demetri (12 March 2022). "'A serious failure': scale of Russia's military blunders becomes clear". Financial Times. بياځلي په 15 March 2022.
  32. ↑ "Ukraine war in maps: Tracking the Russian invasion". BBC News. 20 March 2022. بياځلي په 20 March 2022.
  33. ↑ Chernova, Anna; Cotovio, Vasco; Thompson, Mark (28 February 2022). "Sanctions slams Russian economy". CNN. بياځلي په 4 March 2022.
  34. ↑ "NATO to deploy thousands of commandos to nations near Ukraine". Al Jazeera. 25 February 2022. خوندي شوی له the original on 27 February 2022. بياځلي په 26 February 2022.
  35. ↑ Morin, Rebecca; Subramanian, Courtney; Collins, Michael; Garrison, Joey; Groppe, Maureen (24 February 2022). "World leaders condemn Russian invasion of Ukraine; EU promises 'harshest' sanctions – live updates". USA Today. ISSN 0734-7456. خوندي شوی له اصلي څخه په 24 February 2022. بياځلي په 24 February 2022.
  36. ↑ Stewart, Briar; Seminoff, Corinne; Kozlov, Dmitry (24 February 2022). "More than 1,700 people detained in widespread Russian protests against Ukraine invasion". CBC News. Associated Press. خوندي شوی له اصلي څخه په 24 February 2022. بياځلي په 24 February 2022.
  37. ↑ Corder, Mike (3 March 2022). "ICC prosecutor launches Ukraine war crimes investigation". Associated Press. بياځلي په 19 March 2022.
  38. ↑ Budjeryn, Mariana. "Issue Brief #3: The Breach: Ukraine's Territorial Integrity and the Budapest Memorandum" (PDF). Woodrow Wilson International Center for Scholars. بياځلي په 6 March 2022.
  39. ↑ Vasylenko, Volodymyr (15 December 2009). "On assurances without guarantees in a 'shelved document'". The Day. بياځلي په 7 March 2022.
  40. ↑ Harahan, Joseph P. (2014). "With Courage and Persistence: Eliminating and Securing Weapons of Mass Destruction with the Nunn-Luger Cooperative Threat Reduction Programs" (PDF). DTRA History Series. Defense Threat Reduction Agency. ASIN B01LYEJ56H. خوندي شوی له the original (PDF) on 28 February 2022. بياځلي په 7 March 2022.
  41. ↑ "Istanbul Document 1999". Organization for Security and Co-operation in Europe. 19 November 1999. خوندي شوی له اصلي څخه په 1 June 2014. بياځلي په 21 July 2015.
  42. ↑ Hall, Gavin E. L. (14 February 2022). "Ukraine: the history behind Russia's claim that Nato promised not to expand to the east". The Conversation. بياځلي په 14 March 2022.
  43. ↑ Leung, Rebecca (11 February 2009). "Yushchenko: 'Live And Carry On'". CBS News. خوندي شوی له the original on 25 October 2012. بياځلي په 17 April 2020.
  44. ↑ "Study: Dioxin that poisoned Yushchenko made in lab". Kyiv Post. London: Businessgroup. Associated Press. 5 August 2009. ISSN 1563-6429. خوندي شوی له اصلي څخه په 31 January 2022. بياځلي په 29 January 2022.
  45. ↑ "Yushchenko to Russia: Hand over witnesses". Kyiv Post. Businessgroup. 28 October 2009. ISSN 1563-6429. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 February 2022. بياځلي په 11 February 2010.
  46. ↑ "Ukraine-Independent Ukraine". Encyclopædia Britannica. (15 January 2008). 
  47. ↑ "The Supreme Court findings" (in اوکرايني). Supreme Court of Ukraine. 3 December 2004. خوندي شوی له اصلي څخه په 22 June 2013. بياځلي په 7 July 2008.
  48. ↑ "Антиоранжевый митинг проходит на Поклонной горе" [Anti-orange rally takes place on Poklonnaya Hill] (in روسي). RIA Novosti. 4 February 2012. بياځلي په 4 March 2022.
  49. ↑ "Putin calls 'color revolutions' an instrument of destabilization – Dec. 15, 2011". Kyiv Post. Interfax Ukraine. 15 December 2011. بياځلي په 4 March 2022.
  50. ↑ Cordesman, Anthony H. (28 May 2014). "Russia and the 'Color Revolution'". Center for Strategic and International Studies. بياځلي په 4 March 2022.
  51. ↑ Wong, Edward; Jakes, Lara (13 January 2022). "NATO Won't Let Ukraine Join Soon. Here's Why". The New York Times. بياځلي په 12 March 2022.
  52. ↑ "Ukraine's parliament backs changes to Constitution confirming Ukraine's path toward EU, NATO". unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. بياځلي په 7 February 2019.
  53. ↑ Evans, Michael (5 April 2008). "President tells summit he wants security and friendship". The Times. p. 46. President Putin, in a bravura performance before the world's media at the end of the Nato summit, warned President Bush and other alliance leaders that their plan to expand eastwards to Ukraine and Georgia "didn't contribute to trust and predictability in our relations.
  54. ↑ Brown, Colin (3 April 2008). "EU allies unite against Bush over Nato membership for Georgia and Ukraine". The Independent. p. 24.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=پر_اوکراین_د_روسیې_د_۲۰۲۲_ز_کال_یرغل&oldid=336316" نه اخيستل شوی