خراساني تورکي ژبه
دخراسان تورکي ژبه د یو ډول ترکي ژبې نوم دی چې د خراسان د ترکانو له خوا ویل کیږي. دا ژبه د شمالي خراسان، رضوي خراسان په ځینو سیمو او د سمنان ولایت په شمال کې ( ناردینو د ګلستان د شاوخوا سیمو ښه نوم دی) کې ویل کیږي. د یونیسکو د وروستي اټکل له مخې په ایران کې د دغې ژبې د ویونکو شمیر ۲۰۰ زرو ته راټیټ شوی دی.
| عمومي معلومات | |
|---|---|
| ځانګړې وېشنيزه | |
| ليکدود | |
| ويونکو شمېر |
۸۸۶٬۰۰۰[۲] (۲۰۱۴)  |
| د توکمپوهنې ژبې حالت | |
| د ژبې کوډ |
kmz |
| هېواد |
| خراساني تورکي ژبه | |
|---|---|
| په مورنۍ ژبه | ایران |
| سيمه | خراسان |
شمېر ويناوال | ۴۰۰٬۰۰۰ (تخمین)[۵] (بدون تاریخ) |
تورکي ژبې
| |
| د ژبې کوډونه | |
| آيسو ۶۳۹-۲ | tut |
| آيسو ۶۳۹-۳ | kmz |
شاه ليد
سمولپه خراسان کې د ترکانو د شتون په اړه بېلابېل اقوال شته. ایوانوف د خراسان ترکان د هغو ترکي یرغلګرو پاتې شوني ګڼلي چې په دریمه پیړۍ کې یې له ترکستان څخه پر خراسان برید وکړ. فاري او سیدلي په ایران کې د اسلام له راتګ مخکې په خراسان او ترانش کې د ترکانو شتون تاریخ ته منسوب کړی دی. د هجري پېړۍ په لومړیو جغرافیایي منابعو کې هم د لوی خراسان په سیمو کې د خلجی ترکانو د شتون په اړه مواد شته. د جوهانسن په وینا په ایران کې زیاتره ترکان د سلجوقیانو مخالفان دي. سلجوقيان د غزا له قومونو څخه وو او د خراسان ترکان د همدغو غازي ترکانو له پاتې شونو څخه ګڼل کېږي [۶]
جغرافيايي سيمه
سمولخراساني ترکي ژبه د خراسان ولایت د جوغتۍ ښار ، جوین ښار، خوشاب ښار، کلات ښار ، او د خراسان ولایت د رضوي ښار د نیشابور ښار په سرویلات او د شمالي خراسان ولایت د اسفرین ښار بام او صفي آباد برخو کې حاکمه ژبه ده. دا ژبه په بوجنورډ او شیروان کې هم ډیری ویونکي لري. دا ژبه د سمنان ولایت په شمال کې د کالپوش په سیمه کې مختلفې ژبې لري، چې تر ټولو پخوانۍ یې ناردین دی. دغه راز د شمالي خراسان ولايت په فروج ، ماني او سملغان او د خراسان ولايت د قوچان ، دراز ، فيروز ښار ، نيشابور او شهرګ په سيمو کې هم غږ لري، رضوي غږ لري. [۷] [۸]
د ورکېدو وېره
سمولد یونیسکو سازمان د نړۍ له خطر سره مخامخ یا متروکه ژبو یو اتلس چمتو کړی چې د ګوګل نقشې په مرسته انلاین لیدل کیدی شي. په دغه نوملړ کې د ایران هېواد ۲۵ له خطر سره مخامخې ژبې ښودل شوي، چې خراساني ترکي یوه له دغو ژبو څخه ده او د زیانمنې ژبې په توګه یادېږي. [۹] [۱۰]
وينګ
سمولد امریکایی پروفیسور ګیرنوټ وینډفور په وینا، خراسانی ترکیه په شپږو ژبو ویشل شوې ده:
۱- د خراسان په شمال لويديځ کې د بوجنوردي ژبه
۲- په شمالي خراسان کې د ګوچاني ژبه
۳- د خراسان په شمال ختیځ کې د مشهد د ګوجګي ژبه
٤- د سلطان آباد سبزوارې لهجې (جنوبي خراسان ترکي): دا له ژبپوهنې پلوه د ازري او ترکمن ژبو تر منځ پوله لري، خو د دواړو ژبو له جملې څخه نه ګڼل کېږي.
۵- د نیشابور پورتنۍ خرو ژبه (د خراسان سویل ختیځ ترکي)
۶- د مانه په دره او سملغان کې د لنګر ژبه [۱۱]
سربیره پردې، په یوه بله کټګورۍ کې، د آلمان د ګوتینګن پوهنتون د ترکيې د مطالعاتو د څانګې د مشر، پروفیسور ګیرارډ ډورفر د نظر له مخې، خراساني ترکیه په دریو سیمه ایزو ژبو ویشل شوې ده: [۱۲]
- 1. لويديځ بولۍ: بوجنورد او لاندې کلي
- 2. شرقي ژبي: شيروان، فروج، قوچان، درګز، کلات او لاندې کلي
- 3. سویلي ژبي: نیشابور، خارو علیا، سروولایت او ماتحت کلي
ډلبندي
سمولخراساني ترکي د اوغز ژبې له کورنۍ سره تړاو لري. په دې ډله کې اذربایجاني ترکي، استانبول ترکي ، ګګوز ژبه، ترکمن ژبه، سالار ژبه او قشقايي ترکي هم شامل دي.
اړوندې پوښتنې
سمول- د خراسان ترکان
- شمالي خراسان ولایت
سرچینې
سمول- ↑ سرچينې تړی: https://iso639-3.sil.org/code/kmz.
- ↑ "اتنولوګ" (په انګليسي ژبه ). SIL International. منځګړی
|CitationClass=له پامه غورځول شوی (لارښود)ساتنه CS1: ناپېژانده ژبه (link) - ↑ "اتنولوګ" (په انګليسي ژبه ). SIL International. لاسرسينېټه ۱۰ مې ۲۰۱۹. منځګړی
|CitationClass=له پامه غورځول شوی (لارښود); تحقق من التاريخ في:|access-date=(لارښود)ساتنه CS1: ناپېژانده ژبه (link) - ↑ "ScriptSource - Iran". لاسرسينېټه ۲۱ اگسټ ۲۰۲۳. منځګړی
|CitationClass=له پامه غورځول شوی (لارښود); تحقق من التاريخ في:|access-date=(لارښود) - ↑ Boeschoten, H. "The speakers of Turkic languages". In L. Johanson and É. Á. Csató (eds) (سمونګر). The Turkic languages. لندن: Routledge. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-415-41261-2. منځګړی
|CitationClass=له پامه غورځول شوی (لارښود)ساتنه CS1: زياتي ليکنه: سمونګرانو نوملړ (link) - ↑ نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱
- ↑ "شاهرگ (قوچان)". ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد (په پارسي ). 2019-05-22. منځګړی
|CitationClass=له پامه غورځول شوی (لارښود) - ↑ خسروی، محمد رضا، کلات نادری، انتشارات آستان قدس رضوی، 1367
- ↑ http://www.unesco.org/languages-atlas/
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_endangered_languages_in_Asia#Iran
- ↑ نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱
- ↑ [فصل ۲ از بخش دوم کتاب "آشنایی با زبان ترکی خراسانی" تألیف جلال قلیزاده مزرجی]
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Khorasani Turkic language». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۴ مرداد ۱۳۸۹.