باران

باران په پښتو او فارسي ژبو کې يو مشترکه زوړ اريايي ويوکی دی چې اوسمهال يې ځينې پښتانه اورښت او فارسي زبان يې بيا بارش بولي، خو تر ډېره اوس هم ورته باران ويل کيږي ( منځنی فارسي : varān ، په فارسي ژبه: barūn ) د اوبو واړه څاڅکي دي چې د ځمکې په اتموسفیر کې د اوبو بخاري فشار په پایله کې رامینځته کیږي، او کله چې دا په کافي اندازه درانه شي. د جاذبې قوې لخوا اغېزمن کیږي او بېرته د ځمکې په لور د اوبو د کوچنيو قطراتو په شکل راوريږي.

باران

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	type of meteorological phenomenon (en)
ځانګړې وېشنيزه	اورښت
کارول	د اوبو برېښنا کرهڼه water supply (en) رغاونه laundering (en)

نور اړين مالومات

برخې	drop (en) raindrop (en)

د باران اصلي لامل د تودوخې او رطوبت د توپیر له امله د لندبل هوا حرکت دی، کوم چې د میټرولوژیکي محاذونو په نوم پیژندل کیږي. که په کافي اندازه رطوبت پورته پورته شي، باران د کنفکټیو ورېځو (چې عمودي پورته حرکت لري) لکه کمولونیمبس (د تندر بادونو) څخه پیښیږي. باران د اوبو د دورې یوه لویه برخه ده او په سیارې کې تازه اوبه چمتو کوي. د اقلیم د طبقه بندي سیسټمونه لکه د کوپین د اقلیم درجه بندي سیسټم د مختلف اقلیم طبقه بندي کولو لپاره اوسط کلني باران کاروي. باران د متنوع طبیعي ایکوسیستمونو رامینځته کولو او ساتلو لپاره مناسب شرایط چمتو کوي او د بشري فعالیتونو لکه د کرنیزو محصولاتو تولید او د بریښنا په فابریکو کې د بریښنا تولید اسانه کوي.

باران په نورو سیارو کې هم لیدل کیږي، کوم چې کیدای شي د میتان ، نیون ، سلفوریک اسید یا حتی د اوبو پر ځای د اوسپنې مخلوط وي.

د باران اورښت

د باران څاڅکي د پارک له څوکۍ څخه راوتلي

د جوړېدو مرحلې

د ځمکې اتموسفیر د اوبو بخار په شمول د ګازونو څخه جوړ دی. د اوبو بخار ګرمه هوا ګڼل کیږي او د سړې هوا په پرتله لږ غلظت لري او له همدې امله اسمان ته پورته کیږي. البته، په هغه صورت کې چې د سړې هوا مخکی (کوم چې سخت وي) د تودوخې هوا مخکینۍ سره ټکر کوي، د اوبو بخار به بیا هم وکولی شي پورته حرکت وکړي، ځکه چې د سړې هوا مخکی کولی شي ځان ټیټ اتموسفیر او ګرمې هوا ته انتقال کړي. مخکی د لوړوالی لپاره فشار واچوئ. کله چې د اوبو بخار د ځمکې اتموسفیر ته ننوځي، د دوړو، سوټ او مالګې ډیرې ښې ذرې چې په اتموسفیر (هوا) کې ذرې ذرې دي، یوځای کیږي. د اوبو ذرات د قوي عمودي بادونو یا سیندونو په واسطه په خپل ځای کې ساتل کیږي او د لوړیدو سره سم پراخیږي او یخ کیږي. ګرمه مرطوبه هوا د اډیبیټیک یخولو پروسې له امله سړه کیږي.

د ورېځې جوړښت

د اوبو بخار د محیطي هوا د تودوخې د کمیدو سره د اوس نقطې ته رسي او د اوبو په خورا کوچنیو ذراتو او د یخ کرسټال بدلیږي، بیا دوی د هوا سره ټکر کوي او یو بل سره نښلوي. په پای کې، د اوبو او هوا د ذراتو په راټولولو سره چې یو بل سره تړل کیږي، د یوځای کیدو پروسه ترسره کیږي او ورېځې جوړیږي. په ورېځ کې د اوبو د څاڅکو اندازه د 10 مایکرون او 1 ملي میتر ترمنځ کیدی شي.

په پراخه کچه رطوبت د ځمکې په اتموسفیر کې د کنډکټیو ورېځو په بڼه راټولیږي، په سیمه کې د هوا څخه ډیر څه برداشت کولی شي. په دې حالت کې، ویل کیږي چې سنترپشن شوی او د اوبو او یخ کرسټال ځمکې ته د راښکته کیدو لپاره چمتو دي.

کله چې هوا سنتر شي او نور د اوبو بخارات راټولولو توان ونلري، ورېځې په دوو لارو جوړېږي:

• په هوا کې د اوبو مقدار (د مثال په توګه د تبخیر له لارې) داسې ځای ته رسیدلی چې هوا نشي کولی ډیرې اوبه وساتي.
• هوا د اوس نقطې ته سړه شوې ده (هغه نقطه چې انقباض واقع کیږي) او نور نور د اوبو ساتلو توان نلري. څومره چې هوا ګرمه وي، هغومره د اوبو بخار هم ساتلی شي. ورېځې معمولا د انقباض له لارې جوړېږي. لکه څنګه چې هوا پورته کیږي، دا سړه کیږي او د هوا د تودوخې کمښت د اوبو بخار ساتلو وړتیا کموي ترڅو د انقباض پروسه ترسره شي. هغه لوړوالی په کوم کې چې د اوب نقطه ممکنه کیږي او د ورېځو بڼه د انقباض سطح په نوم پیژندل کیږي.

د ورېځې څاڅکي په دوه ډوله جوړېږي، وده کوي او د باران د څاڅکو په توګه راوتلی. دا دوه میتودونه د برجیرون پروسه او د ټکر ارتباط پروسه ده.

د تصادم متقابل عمل

تصادم همغږي تشریح کوي چې باران څنګه په ګرمو ورېځو کې رامینځته کیږي. ګرمې ورېځې هغه ورېځې دي چې د اتموسفیر د یخنۍ سطحې لاندې بندې وي.

د دې ورېځو دننه، نسبتا لوی مایع بادل څاڅکي د کثافاتو د شتون له امله رامینځته کیږي لکه د سمندر مالګې. دا لوی شوي څاڅکي په نسبتا لوړ سرعت سره د ورېځې له لارې تیریږي او د کوچنیو، ورو څاڅکو سره ټکر کوي. کله چې دا پیښ شي، کوچني څاڅکي یوځای کیږي او لوی کیږي. دا لوی څاڅکی بیا حتی په چټکۍ سره راټیټیږي او خپل ډیری ورو حرکت کونکي ګاونډیان ورسره اخلي.

دا دوره دوام لري تر هغه چې شاوخوا یو ملیون یا ډیر کوچني بادل څاڅکي راټول شوي نه وي. په دې وخت کې، څاڅکي دومره لوی شوي چې بادل پریږدي او ځمکې ته سفر وکړي پرته له تبخیر او سطح ته ورسیږي.

البته، که د هوا ټیټې طبقې ټیټ رطوبت ولري، د اوبو څاڅکي کیدای شي بیا په بخار بدل شي او هیڅکله ځمکې ته ونه رسیږي. د دې لپاره چې باران ځمکې ته ورسیږي، ورېځې باید په دوامداره توګه راښکته شي ترڅو په لاندې طبقه کې رطوبت زیات شي او د باران څاڅکي د بیا تبخیر پرته ځمکې ته ورسیږي. که چیرې د هوا په ډله کې د رطوبت جذب کونکې ناپاکۍ ذرات شتون ولري، نو د اوبو څاڅکي د دې ذراتو لخوا جذب کیږي او ډیر چټک وده کوي او د باران جوړیدو پروسه خورا چټکه کیږي. برسېره پردې، د باران څاڅکي درانه کیږي او په چټکۍ سره د ځمکې په لور حرکت کوي، پدې معنی چې دوی په غیر مطمئن طبقو کې لږ وخت تیروي او لږ مقدار یې تبخیر کیږي، او د ځمکې سطحې ته د دې څاڅکو د رسیدو احتمال ډیر دی. لوړ که څه هم دا تیوري خورا ساده او د منلو وړ ده، دا نشي کولی د باران ټول ډولونه په ښه توګه تشریح کړي.

د ساړه باران پروسه

دا پروسه د سویډني هوا پوه تور برجیرون په نوم نومول شوې او دا تشریح کوي چې څنګه د سړو اوبو څاڅکي د یخ کرسټال سره په داسې ډول اړیکه لري چې د واورې دانې وده کوي.

د برجیرون پروسه تشریح کوي چې باران څنګه د ورېځو په پورتنیو او سړو برخو کې تولیدیږي چیرې چې تودوخه د یخنۍ څخه ښه ده. ډیری بارانونه چې د برجیرون پروسې په پایله کې د واورې تودوخې په توګه پیل کیږي. له همدې امله کله ناکله سړه باران هم ویل کیږي. د هغه څه برعکس چې داسې ښکاري، کله چې پاکې اوبه په هوا کې وځنډول شي، دا په حقیقت کې په 0 درجې سانتي ګراد کې نه کنګل کیږي. دا اوبه تر هغه وخته نه کنګل کیږي چې د تودوخې درجه نږدې -40 درجو ته راښکته شي. د رطوبت جذبولو ناپاکۍ شتون د اوبو سره مرسته کوي چې په چټکۍ سره کنګل شي او د واورې په تودوخې یا یخ بدل شي، د ورېځې د تودوخې او په دې ډله کې د تودوخې بدلونونو پورې اړه لري، د مختلفو شکلونو کرسټالونه جوړیږي.

کله چې اوبه او یخ په ورته وخت کې د ورېځې دننه شتون ولري، ځکه چې د مایع اوبو په سطحه د بخار فشار د یخ په سطحه د بخار فشار څخه لوړ دی، پدې حالت کې، د اوبو د څاڅکو څخه بخار شوي مالیکولونه د یخ لخوا جذب کیږي. ذرات او د اوبو څاڅکي د وخت په تیریدو سره کوچني کیږي او د واورې یا یخ کرستالونه څومره لوی کیږي څومره چې دوی د ځمکې په لور حرکت کوي او ورښت پیل کیږي اوس که چیرې د هوا تودوخه په ټیټو طبقو کې له صفر څخه پورته وي د یخ کرسټالونه به مات شي. او اورښت به په باران بدل شي، مګر که د تودوخې درجه له صفر څخه ښکته وي او یا دې ته نږدې وي، که دا صفر وي، اورښت به د واورې په بڼه ځمکې ته ورسیږي.

کله ناکله د لوړو ورېځو راښکته کېدل د ټيټې طبقې د تثبيت او تر اصلي ورېځو لاندې د ثانوي ورېځو د جوړېدو لامل کېږي، چې اټکل کېدای شي ډېر ژر به اورښت د ځمکې سطحې ته ورسېږي او کله کله د لوړو ورېځو اورښت د ټيټې ورېځو د رامنځته کېدو لامل کېږي. ګړندی شي او د ښکته طبقو ورېځې باران پیل کړي، دا ممکنه ده چې تاسو په یو وخت کې څو ډوله باران ولرئ.

باران اکثرا د برجیرون پروسې لخوا رامینځته کیږي نه د ټکر سره.

د اورښت شرایط

د دې لپاره چې د برجیرون پروسې کار وکړي، دا اړینه ده چې بادل دواړه د مایع اوبو څاڅکي او د یخ کرسټالونه ولري. دا دواړه یوځای یوازې په ورېځو کې شتون لري چې د تودوخې درجه د -10 او -20 درجو سانتي ګراد ترمنځ وي.

په ورته ډول، د ټکر د یوځای کیدو پروسه یوازې هغه وخت کار کولی شي کله چې ورېځې د مایع څاڅکي ولري چې په اوسط ډول د 0.02 ملي میتر څخه لوی وي. څرنګه چې ټولې ورېځې داسې نه دي، نو ټول د دې توان نه لري چې د ټکر په واسطه د باران تولید کړي.

د باران د څاڅکو شکل د څاڅکو د اندازې په پرتله توپیر لري

هغه ورېځې چې ټیټې یا تنګ دي د ټکر د یووالي لپاره مناسب ندي ځکه چې د باران څاڅکي د نورو څاڅکو سره د ټکر کولو لپاره کافي فاصله نلري او دومره لوی شي چې د ورېځې څخه راوتلي وي. ورېځې چې لوړې عمودي ژوروالی لري باران ښه تولیدوي.

همدارنګه، که په ورېځ کې د اوبو کوچنۍ څاڅکي د تودوخې هوا ډله سره ټکر وکړي، دا تبخیر کیږي او ورېځ ورک کیږي. له همدې امله ورېځې خپل شکل بدلوي. په دوی کې اوبه له بخار څخه مایع ته بدلیږي. په ورېځ کې د اوبو څاڅکي وزن لري؛ له همدې امله، د ځمکې جاذبه دوی ښکته کوي. دوی ښکته او ښکته راښکته کیږي او لکه څنګه چې دوی د ښکته کیدو پرمهال د ځمکې سطح ته نږدې کیږي ، تبخیر پیښیږي.

د باران د څاڅکو اندازه

د باران د څاڅکو قطر معمولا د 0.5 ملي میتر څخه ډیر وي، او د 0.2-0.5 ملي میتر تر منځ څاڅکي د باران څاڅکي بلل کیږي، کوم چې د اورښت یو ډول دی. اورښت د cumulonimbus وريځو او cumulonimbus ورېځو لخوا تولیدیږي. په ډیری حاالتو کې، د 0.2 ملي میتر څخه کوچني څاڅکي عموما مخکې له دې چې ځمکې ته ورسیږي تبخیر کیږي. د اورښت لپاره د میټرو کوډ DZ دی. ډیری بارانونه د 1 څخه تر 2 ملي میتر پورې څاڅکي لري، مګر په ځینو طوفانونو کې، د 5 ملي میتر څخه لوی څاڅکي لیدل شوي.

یخ باران يا ږلۍ

یخ د مالبي سیند ، کیوبیک ته نږدې د یخ باران له امله رامینځته شوی

ږلۍ د باران یو ډول دی چې هغه وخت پیښیږي کله چې د ځمکې د سطحې تودوخه د یخنۍ نقطې څخه ښکته وي. د ږلۍ او واورې برعکس، کنګل باران په بشپړه توګه مایع دی کله چې باران وي، او کله چې دا د ځمکې له سطحې څخه د څو لسیزو مترو په لوړوالي تیریږي، چې د یخنۍ نقطې لاندې د هوا یو طبقه ده، دا د سوپر کولنګ پیښې څخه تیریږي او سمدلاسه کنګل کیږي کله چې دا یو سطح یا څیز سره ټکر کوي. د یخ ضخامت چې د منجمد باران لخوا رامینځته شوی ممکن څو سانتي مترو ته ورسیږي. د یخنۍ باران لپاره د میټر کوډ FZRA دی.

له ځمکې څخه

د الماس باران د ګازو په لویو سیارونو لکه مشتري او زحل کې او همدارنګه د یخ په لویو سیارونو لکه یورانس او نیپچون کې راپور شوی دی . د ګازو په پورتنۍ فضا کې د مختلفو مرکبونو د اورښت امکان شتون لري، او همدارنګه په ژوره فضا کې د مایع نیون د اورښت امکان شتون لري. د زحل تر ټولو لوی طبیعي سپوږمۍ ټایټان کې، داسې انګیرل کیږي چې د سپوږمۍ ډیری سطحي چینلونه د میتان بې ساري بارانونه رامینځته کړي. په وینس کې، د سلفوریک اسید باران د سطحې څخه 25 کیلومتره تبخیر کیږي.

د باران اوبه څښل

کیدای شي یو څوک فکر وکړي چې د باران اوبه د څښلو لپاره خوندي دي، مګر د ناروغیو کنټرول او مخنیوي لپاره د متحده ایالاتو د مرکزونو په ، د باران اوبه د څښلو لپاره خوندي ندي او باید وڅیړل شي او ممکن په یو ډول درملنه وشي . همدارنګه، د نویو څیړنو له مخې، د باران اوبه د "د نړۍ په هر ځای کې" د څښلو لپاره مناسبې ندي او د "د تل لپاره کیمیاوي" په کټګورۍ کې ځای پرځای شوي.

اړوندې پوښتنې

• د بادل کښت کول
• بیولوژیکي ورښت
• واوره