د "عبدالروف بېنوا" د بڼو تر مېنځ توپير

استاد عبدالرؤف بېنوا له آره دکندهار د معروف له عليزو څخه دي چي بيا ددوی لوی نيکه ملاګلابملاگلاب اخند دهلمندولايت موسی کلا ولسوالۍ ته تللی او هلته د موسی کلا په سربينه کي چي اوس ډير خلګخلگ ورته په اصطلاحي ډول سربېښه وائې ، مړ او ښخ دی . خو د ملاګلابملاگلاب اخند لمسی مولوي عبدالحق اخندزاده شل کلن و چي له موسی کلا څخه بيرته کندهار ته راغلی او دکندهار ښار له خرقې شريفي سره نژدې ئې د سيد حسن خان په کوڅه کي واړول ، همدغه و چي فاضل استاد بېنوا هم په کال ١٢٩٢ لمريزکي د وږي پر لومړۍ نېټه چي د١٣٣٢ سپوږميز او ١٩١٣ مېلادي د اګستاگست د ٣٢ مي سره سمون لري په همدغه کاله ( سيد حسن خان کوڅه ) کي په دغه منوره او عالمه کورنۍ کي وزېږېدی او همدلته لوی شو ـ ( ١) ـ

== د ختيځ نوښتګرنوښتگر ==

فاضل استاد عبدالرووف بېنوا د افغانستان له څو ګوتوگوتو په شمار نوميالو پوهانوڅخه يو نوميالی دی چي افغاني ادب او ژبي ته ئې څه کم اويا درانه او علمي کتابونه په ميرات پريښودل او تر ډيري زمانې پوري به دده له څېړنو او پنځوونو څخه د ادب مينه وال ګټهگټه او خوند اخلي ، ارواښاد د مرګمرگ تر اخيري سلګۍسلگۍ پوري د کتاب او قلم سره خپله ليونۍ مينه روانه وساتل او دمرګدمرگ پر بيستر لا هم د يو اثر په ليکلو بوخت و . دکاييناتو لوي خالق پرده خپل خدايي استعداد لورولی و او دده په خټه کي ئې د ليکلو او لوستلو مينه اخښلې وه ، له همدې وجي ده په خپل ډير کوچنيوالي کي زيات ديني علوم ولوستل او لا ځوانکی طالب وچي د شعر سره ئې يارانه ټنګهټنگه کړه او وده ئې پسي ورکړه ، چي بالاخره د افغانستان د ادبياتو پر اسمان هغه نه پنا کېدونکی ستوری سو چي رڼا به ئې تل ددغي سپېرې او خوار ځواکي خاوري پر تياره ټتر لمر غوندي ځليږي .

که علامه [[سيد جمال الدين افغاني]] نړيوالو د شرق نابغه سياست پوه ګڼیگڼی ، نو علامه حبيبي هم د شرق لوی مورخ او محقيق ګڼلگڼل کيدی، [[استاد ګلگل پاچا الفت|استاد الفت]] هم د شرق لوی اومتکبر ليکوال بلل کيږي ، او علامه رشاد هم د شرق لوی څيړونګیڅيړونگی او جغرافيه ليکوال بلل کيږي د همدي وياړونو او هستيو په لړ کي استاد بېنوا هم دشرق هغه نوښتګرنوښتگر شاعر او مورخ بللای شو چي په خپل وخت کي ئې هم په پښتو شعر او هم په نثر کي دا سي انقلاب او پاڅون راوستی چي د کلونو کلونو بيده ماغزونه ئې راوخوځول او دبري د معراج لاره ئې ورپه نښه کړل

{{ب|پېړۍ واوښتې خو خلګخلگ لا بيده دي|ويښـول ئې ډيرکلونه زحمت غواړي}}

{{ب|په ړندو سترګوسترگو داور پر خوا وردرومي|دا کـم بـخته لانـشه د جنت غواړي}}

هو! ريشتيا هم زموږ خلګخلگ له پېړيو_ پېړيو راهيسي په درانه خوب ويده دي او بويه کله به له دغه درانه خوبه راويښيږي ، خو فاضل استاد بېنوا ډيره هڅه کوله چي په خپلو بوږونګوبوږونگو شعرونو او نثرونو خلګخلگ له خوبه راويښ کاندي او ﻻره وروښوي چي په دې کار کي تر يو بريده بريالی هم سو خوژوند وفا ورسره ونه کړله او دې ئې خپله په درانه خوب ويده کړ.

فاضل استاد عبدالرووف بېنوا ته دده لوړ استعداد له خپلي درنې اوعلمي کورنۍ څخه په ميرات پاته سوی و ، دده لوی نيکه ملاګلابملاگلاب اخوند دوخت لوی ديني عالم و، ورپسې د هغه زوی ملا ګلستانگلستان اخوند هم عالم ؤ، د هغه زوی او د بېنوا صاحب نيکه علامه عبدالحق اخوندزاده هم د خپل وخت لوی عالم او مفتي و ، بيا د بېنوا صاحب پلار مفتي عبدالله د هغه وخت لوی مفتي و او داستاد بېنوا ورور مولوي عبدالکريم حقاني د ٥٣ کتابونو مولف و ، نو دهمدغو مشرانو برکت و چي په استاد بېنوا کي هم خپور شو او نه يوازي يو عالم بلکې دهيواد لوی اديب، محقيق او سياست پوه وګڼلوگڼل شو .

لکه چي وړاندي مو وويل چي ددوی يو عالمه کورنۍ وه نو ځکه ئې مشرانو غوښتل چي استاد بېنوا هم ديني زده کړي وکړي ، همدغه د کورنۍ غوښتنه وه چي فاضل استاد بېنوا د قران کريم تر زده کړي ورسته د افغانستان د لوی عالم او خپل ورور مولوي عبدالکريم حقاني تر استادۍ لاندي خپلو زده کړو ته دوام ورکړ او عربي صرف او نحو يې تر اعلی درجې پوري زده کړل بيا ېې فقه ولوستل چي مولوي ترې جوړ سو، تر دغو زده کړو وروسته ئې ادبي ډګرډگر ته را ودانګلودانگل او په شعر ليکلو يې پېل وکړ چي لومړني شعرونه ئې د کندهار په طلوع افغان کي خپريدل ، بيا په همدغه تانده ځواني کي کابل ته ولاړ ی او د خپل ورور مولوي حقاني کره اوسېدی ، په همدغه وخت کي يې خپلو نور زده کړو ته دوام ورکړ او عربي ادبيات يې په شخصي توګهتوگه زده کړل ، بديع ،بيان او ګرامرگرامر يې په داسي توګهتوگه زده کړل چي بيا يې څو کاله وروسته [[د کابل پوهنتون]] د ژبو او ادبياتو په پوهنځۍ کي همدغه د ژبپوهني څانګهڅانگه وټاکل او ددرسي نوټونو يوه علمي پانګهپانگه ( ادبي فنون ) يې دابياتو زده کونکوته په ميرات پرېښوول ، په دغه وخت کي يې پاړسي ژبه هم زده کړې وه او اردو ژبه يې هم د ليکلو او لوستلو تر ټکه رسولې وه . بيا يې انګريزيانگريزي ته ملا وتړل چي وروسته ئې ډيري ژباړي له دغي ژبي څخه کړيدي .

دلته موږ د استاد بېنوا استعداد او ځيراکت ښه ترا معلوميږي چي په ډيره نوې ځواني کي يې عربي ، اردو ، پاړسي او انګريزيانگريزي ژبي زده کړي وې او په هغو کي د پوره مطالعې څښتن و ـ ( ٢ ) ـ

[[دوتنه:اصيل پښتانه عالمان.jpg|کيڼ|250px|بټنوک|په دې انځور کې عبدالروف بېنوا د نورو فرهنګيانوفرهنگيانو په کتار کې ۱۳ کس دی]]

فاضل استاد بېنوا د ادبي يون تر څنګڅنگ په دولتي اورګانواورگانو کي هم ډيري مهمي رسمي دندي اجرا کړي دي ، چي ارواښاد يې په خپل قلم داسي بيانوي چي:

#اولسي جرګېجرگې وکيل ١٣٤٨ لمريز = ١٩٦٩ م

#په ليبيا کي د افغانستان سفارت ١٣٥٨ لمريز = ١٩٨٠م ـ( ٣ ) ـ

فاضل استاد بېنوا دوې مېرمني درلودې چي له مشري ميرمني څخه ئې يو زوی د عبدالقدوس په نامه درلودی خو هغه هم د استاد بېنوا په ژوند کي وفات شو او کورنۍ يې اوس هم په مشرقي کي پاته ده ـ او زما په غالب ګومانگومان دده ( عبدالقدوس ) زوی او د استاد بېنوا لمسی اوس هم د عبدالله بېنوا په نوم په مشرقي کي اوسيږي ، د استاد له بلي ميرمني څخه درې زامن او درې لوڼي پاته دي چي مشر زوی يې هيواد ، منځوی يې خوشحال او کشری يې پروټ نوميږي او اوس ټوله د امريکا په متحده ايالاتو کي ژوند کوي ،د استاد د دوهمي او کشري ميرمني څخه يې مشره لور د ارواښاد محمد اعظم ايازي د زوی ډاکټر عبدالفتاح ايازي مېرمن ده ، منځوۍ لور يې د غلام محمد غبار د زوی خليل غبار مېرمن ده او کشرۍ يې لا اوس هم د امريکا په متحده ايالاتو کي په لوړو زده کړو بوخته ده .ـ ( ٤ )ـ

#*دا اثر ډير خلګخلگ په کلي وايي خو دا کلی نه ، بلکې کيلي ده چي د څلورم جلد لومړی ټوک ئې په ١٣٢٠ لمريز کال کي د پښتو ټولني له خوا ددرسي کتاب په ډول چاپ شو

#*دا د ټاګورټاگور دنثري اشعارو د ټولګيټولگي ژباړه ده ، چي په ١٩٤١ ع کال کي په طلوع افغان کي په پرله پسې ډول چاپ شوې ده

#*دا د شعرونو ټولګهټولگه ده چي په ١٩٤١ ع کال کي چاپ شوې ده

#چند اهنګاهنگ ملي

#*دا کتاب دهغو درسونو ټولګهټولگه ده چي استاد بېنوا دادبياتو دپوهنځی دپرانيستلو په لومړي کال د هغه پوهنځي د لومړي ټولګيټولگي ته ورښوولی و، دا کتاب په ١٣٢٦ لمريز کال کي د پښتو ټولني له خوا چاپ سوی دی

#*داد هيواد دځينو ويښو زلميانو دمضامينو او شعرونو ټولګهټولگه ده چي داستاد بېنوا په زيار او اهتمام په ١٣٢٦ لمريز کال کي دپښتو ټولني له لوري چاپ شوې ده

#*دا کتاب يو وار دهند په بمبيي کي غلام حسن خان ساپي په مرسته چاپ سوی و خو چي دپاکستان له لاري افغانستان ته راوړل کېدی نود پاکستان حکومت ظبط کړ ، مګرمگر په ١٣٢٩ لمريز کال کي دمطبوعاتو مستقل رياست بيرته چاپ کړ

#*داد پښتونستان د ځينو مشرانو او ليډرانو لنډه پېژندګلويپېژندگلوي ده چي د ١٣٣١ لمريز کال په کابل کالنۍ کي او هم ځانته درسالې په ډول چاپ شوې ده

#*دا د استاد بېنوا دبېلابېلو اشعارو يوه برخه ده چي د ټولګيټولگي په شکل په ١٣٣٥ لمريز کال کي پښتو ټولني چاپ کړې ده

#د ګيتانجلېگيتانجلې ژباړه

#*دا اثر د هند دنوميالي اديب او فيلسوف رابنډرانات ټاګورټاگور د ګيتانجليگيتانجلي پښتو ژباړه ده چي هم انيس په ورځپاڼه کي پرله پسې خپره سوې او هم ځانته دمستقل اثر په ډول په ١٣٣٦ لمريز کال کي دکابل دنشراتي څانګيڅانگي له خوا چاپ سوی دی او دوهم ځل لپاره په ١٣٥٤ لمريز کال کي بيا چاپ سوی او فاضل استاد اکاډيميسن پوهاند رشاد صاحب په ١٠٣ مخونو کي يوه مغتنمه او علمي سريزه پر کښلې ده چي په لومړي ځل د استاد بېنوا دپېژندګلوۍدپېژندگلوۍ په اړه علمي مالومات لري او ښاغلي عبدالغفور روان فرهادي ېې په ډيره سپين سترګېسترگې مقدمه نه ، بلکې بېنوا نامه بولي

#برګبرگ سبز

#*يو شمير منتخبي لنډۍ له پاړسي او انګريزيانگريزي ژباړي سره يوځای په ١٣٣٧ لمريزکال کي د کابل راډيو له خوا په مصورډول په١٧٦ مخونو کي چاپ شوي دي او د انګريزيانگريزي ژباړه ئې ښاغلي شريفي کړې ده

#*دا کتاب د يو لړ ليکونو ټولګهټولگه ده چي په هنري ډول يې خپل خيالي ملګريملگري ته ليکلې دي دا کتاب د١٣٣٨ لمريز کال د اصلاح په ورځپاڼه کي پرله پسې خپور سوی او په ١٣٤١ لمريز کال د مطبو عاتو مستقل رياست له خوا چاپ سوی دی

#*دپوهني دوزارت په غوښتنه د ښونځيو دلسم ټولګيټولگي لپاره ليکل سوی دی او په ١٣٣٩ لمريز کال کي چاپ سوی دی

#زوړ ګنهګارگنهگار

#*په ريو ټوکونو کي ولسي واک، دخلګودخلگو ديموکراسي او ټولنيز اقتصادي سيسټم

#*دا د استاد بېنوا د شعرونو دوهمه ټولګهټولگه ده چي د افضل ټکور له خوا د هيواد پنځوس کلنو خپرونو څخه را ټوله سوې او په ١٣٦٧ لمريز کال کي د افغانستان دليکوالو ټولني په ٧٥ مخونو کي خپره کړې ده

#*دا اثر هم د استاد بېنوا دبيلابېلو ليکونو او شعرو ټولګهټولگه ده چي دا هم غالباٌ په ١٣١٧ ـ ١٣١٨ لمريز کلونو کي ليکل شوې خو چاپ شوې نه ده

#*دا دارواښاد استاد بېنوا ورستئ اثر دی چي څو برخي ئې چاپ شوي دي ولي نور نو ژوند وفا ورسره ونکړه او دغه اثر نيمګړینيمگړی پاته شو

د يادولو وړ ده چي تر اوسه چي زما لاس ته کم ماخذونه او مواد راغلي دي نو دادئ تر ٥٩ شمېرې پوري مي د استاد بېنوا اثار معرفي کړله ، خو ښائې د اروا ښاد بېنوا به نور چاپي او نا چاپ اثار هم وي ځکه په دې وروستيو ورځو کي د هغه د مېنځوي ځوی ښاغلي خوشحال بېنوا څخه په تر لاسه سوي ليکنو کي ارواښاد بېنوا په خپل قلم ليکلي دي چي تر ٦٠ زيات کتابونه ئې ليکلي ، ژباړلي او تدوين کړي دي خو ماته د هغو په اړه مالومات نشته .

فاضل استاد بېنوا له آره د کندهار د معروف له عليزو څخه دی چي بيا ددوئ لوی نيکه ملا ګلابگلاب اخند د هلمند ولايت موسی کلا ولسوالۍ ته تللی او هلته په سربينه کي چي اوس ډېر خلک ورته په اصطلاحي ډول سربېښه وايې مړ او ښخ دی .

خو د ملا ګلابگلاب اخند لمسی مولوي عبدالحق اخندزاده شل کلن وو چي له موسی کلا څخه بېرته کندهار ته راغلی او د ښار د خرقې شريفي سره نژدې يې د سيد حسن خان په کوڅه کي واړول ، همدغه وو چي استاد بېنوا هم په کال (۱۲۹۲) لمریز لېږدیز کي د وږي پر لومړۍ نېټه چي د (۱۳۳۲)سپوږميز او (۱۹۱۳) مېلادي د اګستاگست د (۳۲) مي سره سمون خوري په همدغه کال د (سيد حسن خان کوڅه ) کي په نوموړې منوره او روڼ آندې کورنۍ کي وزېږېدی . (۱)

استاد بېنوا د افغانستان له څو ګوتوگوتو په شمار نومياليو پوهانو څخه يو نوميالی دي چي افغاني ادب او ژبي ته يې څه کم اويا درانه او علمي کتابونه په ميرات پرېښودل او تر ډېري زمانې پوري به دده له څېړنو او پنځوونو څخه د ادب مينه وال ګټهگټه او خوند اخلي ، ارواښاد د ماشومتوب څخه د مرګمرگ تر وروستۍ شېبې پوري د کتاب او قلم سره خپله لیونې مينه روانه وساتله او د مرګمرگ پر بستر لا هم د يوه اثر په ليکلو بوخت وو .

د کائناتو لوی خالق (ج) پرده خپل خدايې استعداد لورولی وو او دده په خټه کي يې د ليکلو او لوستلو مينه اخښلې وه ، له همدې امله ده پخپل ډېر کوچینوالي کي چي لا ځوانکی طالب وو د شعر سره يې يارانه ټينګهټينگه کړه او وده يې پسي ورکړه ، چي بالاخره د افغانستان د ابياتو پر اسمان هغه نه پناه کېدونکی ستوری سو چي رنا به يې تل ددغي سپېرې او خوار ځواکي خاوري پر تياره ټټر لمر غوندي ځليږي .

بېنوا پښتو شعر ته ځانګړیځانگړی نوښت ورکړ او داسي اشعار يې وويل چي تر ډېره د افغاني ټولني کړه وړه او سياسي خوځښتونه پکې له ورايه څرګندیږيڅرگندیږي ، نثر خو يې تر شعر لا په رنګینورنگینو خيالونو او حقيقتونو ډېر ښکلي دی ، ارواښاد بېنوا يو ريالست اديب تير سوی ، او ددې تر څنګڅنگ د پښتو ادب دپنځو ستورو په کتار کي د لوړ مقام وياړ هم لري . (۲)

ددې تر څنګڅنگ بېنوا يو سياسي شخصيت هم وو رياستونه ، سفارتونه او وزارتونه يې وکړه او ګرانگران هيواد او خپلو هيوا والو ته يې خورا درانه او د قدر وړ چوپړونه وهلي دي .

ګورهگوره چي يو وخت به يې په څه حالت کي پردېسي سترګوسترگو ته درېدلې وي او د پسرلي په نوم شعر به يې ليکلی وي ، خو یو وخت پخپله هم پردېس سو او دا پردېسي په داسي وخت کي ور باندي راغله چي له هغه نه چي نوموړي يې تصور کړی او د شعر په خوږه ژبه يې تصوير ايستلی وو سل چنده سخته او ستونزمنه وه ، هغه په داسي وخت کي پردېس سو چي د پسرلي په باره کي يې هم فکر نه سو کولای د هغه د وروستيو سلګيوسلگيو او زګېرويوزگېرويو د اورېدلو د پاره چنداني څوک هم نه وو او تر هغه چي ده يې تصور کړي وو ، سل چنده له خپل ګرانگران ټاټوبي څخه ليري پروت وو .

مرحوم بېنوا له نن څخه نژدې شل کاله پخوا د جنورۍ په يوولسمه د امريکا د نيوجرسي په ايالت کي سترګيسترگي له فاني نړۍ څخه پټي کړې او د هغو يارانو نه چي ده ته ډېر ګرانگران وو او په خپلو اشعارو کي به يې د هغوئ يادونه کوله ډېر ليري وفات سو او هلته هم خاورو ته وسپارل سو .

د شعر په نړۍ کي د پښتو ژبي يوه شاعره چي بله نسته نومېده ، د کندهار د زمينداور په ګرديگردي باغران کي يې د آغا محمد خان په کور کي دنيا ته سترګيسترگي غړولي .

د نوموړي مېرمني د ژوند کره نېټه نه ده معلومه خو په غالب ګمانگمان د (۱۳۰۰) لمريز لېږديز کال په شا وخوا کي يې ژوند کړی .

بله نسته لا د شلو کالو وه چي مرګمرگ ورباندي راغی او داشاعره يې ځواني مرګهمرگه کړه هغه (غيري) کوتل ته په لرګولرگو پسي تللې او هلته له پاڼ څخه را لوېدلې وه .

دا چي د شاعري پوره شعر په لاس کي نه لرو لاندي څو بيتونه يې د بېلګيبېلگي په ډول وړاندي کوو .

{{شعر}}{{ب|ملالي زرکي چي ګرځيگرځي په غرو کي |په خپله خواښه الوزي شينلو کي}}

{{ب|ما خو هم درسره واله په پنجو کي |چي وګورموگورم د غرو سرونه بيا }}{{دشعرپای}}

ددې شعر نوري کړۍ ورکي دي خو معلوميږي چي نوموړي په شعر کي د رواني طبعي څښتنه وه. دا هم د بلي بدلي دوه کړۍ

د بله نستي په شعر کي له يوې خوا د بېلتانه د تعدي څخه ژړا ليدل کيږي او له بلي خوا د وطن د لوړو غرو ، ارتي ورشو او هسکو سردرو سره د نوموړي مينه او علاقه تر سترګوسترگو کيږي .