ويکيپېډيا

د "نېلسن مانډېلا" د بڼو تر مېنځ توپير

ياداښت ولټوي
→ تېر توپيربل توپير ←
Content deleted Content added
VisualWikitext
و ANBI پرته له دې چې يو مخ گرځونی پرېږدي له د نيلسن منډيلا ژوند او اپارټيډ سياست او مکتب څخه نېلسن مانډېلا ته مخ ولېږداوه
د سمون لنډیز نسته
۱ کرښه:
{{ويکيسازنه}}
نېلسن منډېلامانډېلا د نړۍ يو لوي سياسي شخصيت و. د ۲۷ کلن اوږد بند وروسته، هغه د سوېلي افريقا لومړني تور پوستي ولسمشر وټاکل سوشو.
په ۱۹۹۹ کال کې د ولسمشرۍ د څوکۍ نه د استعفا ورکولو راهيسې ښاغلي منډېلا د سوېلي افريقا تر ټولو لوړ پوړي استازي و.
که يې يوې خوا ته د اېچ اې وي او ايډز ناروغۍ پر ضد کمپاين کاوه، نو بل اړخ د هغه همدا هلې ځلې وې چې سوېلي افريقا د ۲۰۱۰ کال د فوټبال د نړيوال جام د لوبو کوربه سوشو.
ښاغلي منډېلا ته په ۲۰۰۴ کال کې د سرطان ناروغي پيدا سوهشوه خو خپله مبارزه يې جاري وساتله.
د يو شمېر افريقايي هېوادونو د سولې په خبرو اترو کې يې فعاله ونډه اخيستې. هغه د نړۍ په نورو برخو کې هم د سولې او ثبات هلې ځلې تشويقولي. د پاکستان د بهرنيو چارو يوه پخواني وزير سرتاج عزيز چې له ښاغلي منډېلا سره درې ځلې ليدلي و وايي:
"کله چې له هغه سره خبرې کوئ د هغه انسانيت خورا په ډېر دي او په ښاغلي منډېلا کې شفقت ډېر زيات دي. کله چې خبرې کوي هېڅ نه ښکاري چې دي دومره لوي سړي دي. داسې و لکه پلار چې له زوي سره خبرې کولې. بله خبره دا ده چې د هغه په خبرو کې پوهه ډېره زياته ده."
نېلسن منډېلا د سوېلي افريقا په ختيځه سيمه کې، په يوه واړه کلي کې په ۱۹۱۸ کې زېږېدلي و او د مديبا قوم سره يې تعلق درلود.
د ښاغلي منډېلا پلار د تېمبو شاهي کورنۍ سلاکار و. نېلسن منډېلا نهه کلن و چې پلار يې ومړ او پالنه يې د تېمبو قوم مشر ته وسپارل سوهشوه.
ښاغلي منډېلا په ۱۹۴۳ کې په افريقايي ګانګرېسگانگرېس يا (ANC) کې د يوه فعال په توګهتوگه شامل سوشو. وروسته نوموړي د ANC د ځوانانو د څانکې د بنسټ ايښودونکي مشر وټاکل سوشو.
"د نژادي تبعيض يا اپارتايد سيسټم پر ضد مقاومت هغه وخت لا نور زيات سوشو سپين پوستو نوي قوانين منظور کړل چې يوه لاجمنه ماده يې دا وه چې تور پوستي چېرې د کار او اوسېدو اجازه لري. "
د کلونو کلونو بند وروسته بلاخره د ANC مشر و ټاکل سوشو. ښاغلي منډېلا په حقوقو کې زده کړې کړې وې. په ۱۹۵۲ م کال کې يې له خپل ملګريملگري اولېور تېمبو سره يو ځاي د مدافع د وکيل په توګهتوگه کار پيل کړ.
ښاغلي منډېلا او ملګريملگري يې په ګډهگډه د توکم پالنې يا اپارتايد سيسټم پر ضد چې سپين پوستو جوړ کړي و کمپاين پيل کړ. په ۱۹۵۶ م کال کې ښاغلي منډېلا د ۱۵۵ نورو فعالينو سره په غدارۍ باندې تورن سوشو خو د څلورو کلونو محاکمې وروسته د هغوي پر ضد تورونه ليرې سولشول.
د نژادي تبعيض يا اپارتايد سيسټم پر ضد مقاومت هغه وخت لا نور زيات سوشو سپين پوستو نوي قوانين منظور کړل چې يوه لاجمنه ماده يې دا وه چې تور پوستي چېرې د کار او اوسېدو اجازه لري.
په ۱۹۶۰ کې ANC غېر قانوني ګوندگوند اعلان شو او ښاغلي منډېلا پټ سوشو. د اپارتايد پر ضد تاوتريخوالي هغه وخت نور هم توند سوشو چې په شارپوېل کې پوليسو ۶۹ تورپوستي په ډزو ووژل.
له همدې پېښې سره سوله ييز مقاومت پاي ته ورسېد. ښاغلي منډېلا چې وړاندې د ANC مرستيال مشر و د اقتصادي ورانکارۍ کمپاين پيل کړ.
بلاخره منډېلا ونيول سوشو او پرې د ورانکارۍ او د تشدد له لارې د حکومت د نسکورېدو تورونه ولګولولگول سولشول.
ښاغلي منډېلا په محکمه کې خپله دفاع په خپله وکړه او ويې ويل چې دېموکراسۍ او ازادې ټولنې ته درناوي لري، چېرې چې ټول خلک ارام ژوند وکړي او برابر حقونه ولري:
"زه هيله لرم چې دا هدف به تر لاسه کړم. خو که اړتيا وه نو همدې عقيدې لپاره مرګمرگ ته تيار يم."
ښاغلي منډېلا په محکمه کې خپله دفاع په خپله وکړه او ويې ويل چې دېموکراسۍ او ازادې ټولنې ته درناوي لري
په ۱۹۶۴ م کال کې هغه ته د ټول عمر بند سزا ورکړل سوهشوه. د ۱۹۶۸ او ۱۹۶۹ تر منځ د ۱۲ مياشتو په موده کې هغه د ډېرو کړاوونو سره مخامخ سوشو.
لومړي يې مور مړه سوهشوه او وروسته يې زوي د موټر په ټکر کې ومړ خو منډېلا ته اجازه ور نه کړل سوهشوه چې د مور او زوي په جنازو کې ګډونگډون وکړي.
هغه ۱۸ کاله د يوه ټاپو په زندان کې تېر کړل. په داسې حال کې چې ښاغلي منډېلا او ملګريملگري يې يا په زندان کې وو او يا جلا وطن و د سوېلي افريقا تور پوستو ځوانانو د سپين پوستو د لږکي رژيم په ضد جګړهجگړه توده کړله.
د ښوونځيو د ماشومانو د پاڅون د ځپلو وړاندې په سلګونهسلگونه کسان مړه او زرګونهزرگونه نور ژوبل سولشول. په ۱۹۸۰ کال کې ښاغلي تېمبو چې جلا وطن و د ښاغلي منډېلا د خوشې کېدو لپاره کمپاين پيل کړ.
بل خوا نړيوالې ټولنې د اپارتاييد رژيم پر ضد هغه بنديزونه نور هم سخت کړل چې په ۱۹۶۷ کې يې عملي کړي وو.
په ۱۹۹۰ کلونو کې فشارونه نتيجه ورکړه، ولسمشر اف ډبليو ډيکلار د ANC نه بنديزونه لرې کړل، ښاغلي منډېلا خوشې سوشو او سوېلي افريقا د ګڼگڼ توکميزې ډېموکراسۍ لپاره خبرې اترې پيل کړې.
سر تاج عزيز وايي يو ځل يې له منډېلا نه پوښتنه وکړله چې ۲۶ کاله بند ګرانگران نه و؟ نو منډېلا ورته وويل چې ۲۶ کاله يې د ازادۍ د خوب په ليدو کې تېر سولشول.
په ۱۹۹۳ م کال کې ښاغلي منډېلا او ښاغلي ډيکلارک ته د سولې نړيواله جايزه ورکړل سوهشوه.
له هغه پنځه مياشتې وروسته په سوېلي افريقا کې په لومړي ځل د ټولو توکمونو خلکو په ډېموکراتيکو ټاکنو برخه واخيسته او نېلسن منډېلا د ولسمشر په توګهتوگه وټاکل سوشو.
هغه د حکومت کارونه تر ډېره خپل اعتبادي ملګريملگري تابو اېمبيکي ته پرې ايښي و او خپله يې تر ډېره تشريفاتي دنده تر سره کوله. ښاغلي منډېلا هلې ځلې وکړلې چې د سوېلي افريقا يوه نوې نړيواله څېره جوړه کړي.
هغه ګڼگڼ ملتيز نړيوال شرکتونه تشويق کړل چې په سوېلي افريقا کې پانګونهپانگونه وکړي. سر تاج عزيز وايي منډېلا په دې عقيده و چې هوښيار سړي هغه دي چې د څه مودې وروسته واک بل ته وسپاري.
 
آپارټيډ( ) (توکميزبيلتون)
 
دآپارټيډ اصطلاح دبيلتون اوجلاوالي په مانا ده،يانې د قومي او توکميز بېلتون پر بنسټ د قومونو او ولسونو بېلوالي ته ويل کيږي. د آپارټيدي سياست له مخي ولسونه بايد پر پوړونو او ډلو باندي وويشل سي، چې غوره پوړ او ډله د نورو څخه په امتيازاتو کي غوره والی لري. لکه د نازي آلمان سياست چې د غيري آريايې قومونو پر وړاندي يې لاره، ياهم لکه په امريکا کي چې د سپين پوستو او تور پوستو ترمنځ چې بېلتون شتون درلودی او يا هم لکه په سويلي افريقا کي د تور پوستو پر وړاندي د نوموړي حکومت سياست او دريځ( ).
دا اصطلاح په( ۱۹۴۸ز) کال کي د سويلي افريقا د ملي ګوند لخوا سياست ته وردننه سول او په همدي وخت کي د سويلي افريقا توکميز تبعيضه نظام ته وکارول سول. دغه نظام په سويلي افريقا کي د سپين پوستو او تور پوستو ترمنځ د توپير پربنسټ حکومت کوی او سپين پوستوته چي د ټولني يو پر پنځه برخه يي جوړول، دا واک ورکوی چي د ټول هېواد د قدرت واګی په لاس کي واخلي او د هېواد زيات خلک چي سپين پوستي ندي ښکيلاک کړي. همدارنګه دغه اصطلاح د هغه اوږدمهاله پلان لپاره چي موخه يي د نژادي توپير پربنسټ د سيمو بيلتون دی،هم کارول کيږي.
په سويلي افريقا کي د آپارټيډ د واکمنی په وخت کي د سپين پوستو ټولنو هيڅ ډول سياسي او کاري محدوديت نه درلودی، دوی په خپلواکه توګه پريکړي کولي اوهڅه يي کول چي دي ټولنو ته تورپوستان لاره پيدانکړي. همدارنګه د فابريکو مشرانو هم هڅه کول چي تورپوستوته لږ معاش ورکړي او دوی په ټيټو پوړونو کي وساتي.
د سويلي افريقا حکومت د توکميز بيلتون لپاره زياتي لاري په کار واچولي، د بيلګي په توګه د سپين پوستو لپاره په کار او صنعتي چارو کي د پرمختګ نوي قوانين وضع سول، د افريقايانو ژوند په ټاکلو مځکو اوسيمو کي محدود سو چي د هېواد ۱۳٪ سلنه يي جوړول، د سپين پوستو او تور پوستو ترمنځ جنسي اړېکي او واده کول غيري قانوني اعلان سول، د تورپوستانو څخه د رايي ورکولو حق واخيستل سواو د ټولو افريقايانو څخه وغوښتل سول چي ښاري سيمو ته د دننه کيدو او دريدو په وخت کي بايد اجازه واخلي. تورپوستي يوازي په خپلو محدودو سيمو کي د څه ناڅه سياسي او اقتصادي حقوقو څخه برخمن وه( ).
د توکميزبيلتون پر سياست باندي زياتي نيوکي وسولي، همدارنګه دا ډول سياست په امريکا کي هم پلي کيدی او په عامه تفريح ځايونو کي به پرلويو تختو باندي ليکل سوي وه چي يوازي سپين پوستان کولای سي چي وردننه سي، تور پوستانو ته د غلامانو په سترګه کتل کيده او ترزياته وخته پوري يي سياسي حقوق نه درلودل. تور پوستي نسوه کولای چي د جمهوري رياست چوکۍ ته نوماند سي او ځيني نور محدوديتونه وه، خو د امريکا په تاريخ کي د تور پوستي بارک اوما ولسمشر کيدل لومړۍ پيښه ده. دا سياست په ځينو نورو هېوادونو کي د اولسونو لخوا د نژادي، قومي، ژبني او سمتي توپير لپاره هم کارول کيږي
فرهاد داوري
اخځليکونه:
(۱)- سياسي مکتبونه، ليکوال: فرهاد داوري.
(۲)- سياست پوهنه، ليکوال: فرهاد داوري.
(۳)- د بی بي سي پښتو ويبپاڼه.
"https://ps.wikipedia.org/wiki/نېلسن_مانډېلا" نه اخيستل شوی