د "وردګ ولايت" د بڼو تر مېنځ توپير

وردګوردگ ولايت د كابل په لوديځ كې پروت دى، چې د كابل- كندهار لويه لار پكې غځېدلې ده. دغه ولايت په ۱۳۴۳ لمريز كال كې د ځانګړيځانگړي ولايت په توګهتوگه منل شوى. په دغه ولايت كې بېلابېل توكمونه اوسېږي، چې ډېر يې وردګوردگ قوم دى او ولايت هم ددوى په نامه نومول شوى دى. دغه ولايت اوس مهال اته ولسوالى، لكه سيدآباد، جغتو، چك، دايميرداد، جلرېز، نرخ، بسهود مركز او بهسود لومړۍ حصه دي.

دغه ولايت د هېواد د ګڼگڼ مېشتو ولايتونو څخه شمېرل كېږي، چې ډېر لوستي خلك لري او د هېواد په هر حكومت كې د پام وړ رول لري. ددغه ولايت خلك په كرنه او مالدارۍ بوخت دي، د مڼو او كچالو د محصولاتو په برخه كې د هېواد تر ټولو مهم ولايت دى. پوهنې ته پكې ډېره پاملرنه كېږي.

===د وردګوردگ ولايت پخوانۍ وضعیت ===

وردګوردگ ولايت كه څه هم د هېواد له پلازمينې كابل په ۳۰ كېلومترۍ كې پروت ولايت دى او دكابل- كندهار لويه لار په همدې ولايت كې تېره شوې ده، چې له ډېرو وروسته پاتې ولايتونو څخه شمېرل كېږي. په دغه ولايت كې د پرمختګپرمختگ ډېر امكانات شته، خو د وخت د هېڅ حكومت لخوا ورته پاملرنه نه ده شوې او هر څه يې شاړ پراته دي. كه دې وردګوردگ ولايت موقعيت ته ونه ګوروگورو نو په نورو ځانګړتياووځانگړتياوو كې كټ مټ له غور او دايكندي ولايت سره پرتله كېداى شي. د اوسني حكومت له راتلو مخكې خو يې مركز هم د هېواد له ډېرو ولسواليو څخه هم خوار ښكارېده. له يو درجن خټينو كورونو او نيم درجن هټيو (دكانونو) پرته پكې هېڅ نه ليدل كېدل.

===د وردګوردگ ولايت اوسنۍ وضعه او پرمختګونهپرمختگونه===

كله به چې د وردګوردگ ولايت د مركز (ميدانښار) نوم واخيستل شو، نو هر چا به دا فكر كاوه، چې گواكي دلته به خامخا يو لوى ښار وي. په زړه كې به يې ددې ولايت د ليدو هيله را وټوكېده، خو كله به يې چې ددې مركز ديدن نصيب شو، نو يوازې د نيم درجن هټيو (دكانونو) پرته به يې نور هېڅ ونه ليدل، د ميدانښار د نوم او واقعيت ترمنځ واټن ته به هك پك شو. كله چې د طالب حكومت را پرځېدو ورسوسته په هېواد كې نوې اداره رامنځ ته شوه. په لومړي سر كې په دغه ولايت كې په پرله پسې توګهتوگه يو څو واليان لكه: قاضي رحيمي، حميدالله توخى، حاجي سيف الله احمدزى او رازمحمد دليلي يو پر بل پسې بدل او رابدل شول، چې ددوى په وخت كې په دغه ولايت كې هېڅ د پام وړ كار ونه شو، وروسته په ۱۳۸۳لمريز كال كې ښاغلى عبدالجبار نعيمي د وردګوردگ ولايت والي شو، چې د ۱۳۸۷ ترچنگاښ پورې يې ددې ولايت چارې پرمخ يوړې او ورپسې ښاغلي محمد حليم فدايې راغى چې تراوسه ددې ولايت اداري چارې پر مخ وړي. د ښاغلي عبد الجبار نعيمي په راتلو سره په دغه ولايت كې د تېرو حكومتونو پرتله بېساري پرمختګونهپرمختگونه وشول او د ولايت مركز ميدانښار تر ډېره بريده د ښار او ولايت بڼه خپله كړه. دغه موده د ولايت لپاره د نوښت او رغاونې زرينه موده ګڼلگڼل كېږي، چې ځينو مهمو برخو كې د پام وړ كارونو ته په لاندې توګهتوگه اشاره كولاى شو:

دغه ولايت د ګوتوگوتو په شمېر يو څو خټينې هټۍ او كورونه لرل، دولتي ودانۍ له يوې خوا پكې ډېرې لږ او له بلې خوا د تېرو جنګجنگ جګړوجگړو پرمهال ويجاړې شوې وې، په دې وروستيو كلونو كې د ولايت ټولې دولتي ودانۍ، لكه د ولايت مقام، رياستونه، روغتون، محكمه او امنيتي ودانۍ جوړې شوې، د مركز سړكونه او كوڅې پخې شوې. په ولايت كې ډېر تجارتي ماركېټونه، هوټلونه او لوړمنزله ودانۍ پيل شوې. د ښار شا اوخوا څو ښارګوټيښارگوټي نقشه او د كورنو په زرګونوزرگونو نومرې ووېشل شوې. ولايت ته په لسګونولسگونو مؤسسې راغلې او ودانۍ يې جوړې او يا كرايه كړې. په ولايت كې دار المعلمين، د زراعت لېسه، ديني دارالعلومونه، راډيو ټلوېزون، سپورتي لوبغالى، پاركونه او جوماتونه جوړ شول. چې دې ټولو د وردګوردگ ولايت په مركز كې د خلكو ګڼهگڼه ګوڼه،گوڼه، د سوداګروسوداگرو تګتگ راتګراتگ او پانګونهپانگونه او د خلكو د اوسېدو شونتيا ډېره كړه او په دې سره د ميدانښار نوم خپل حيثيت خپل كړ. د يادونې وړ ده چې په ۱۳۷۶ كال كې د ودګوودگو ولايت د ميدانښار ښاروالۍ په ټول هېواد كې دريمه درجه خپله او جايزه يې ترلاسه كړه.

د معارف د ۱۳۸۸ کال د احصایې له مخې په وردګوردگ ولایت کې ۷۴ لیسې، ۹۶ منځنۍ ښوونځي، ۱۶۰ لومړنې ښوونځي، (۵) دارالعلوم، (۹) دیني مدرسې، (۲) دارالحفاظونه، (۴) دارالمعلیمین (۱) تخنیکې او مسلکي لیسه فعال دي.

ددې برعکس، ددې ولایت هزاره میشتو سیمو نجونو او هلکانو د نوي حکومت له راتګراتگ سره سم ښونځیو ته د تګتگ زمینه وموندله چې دادی لس کاله وروسته د دې غرنۍ او غریبې سیمې هر ځوان او پیغله د پوهنتون تر کچې را ورسیدل او هر یو یې د علمي درجې لرونکي شول.

په دغه ولايت كې كه څه هم ادبي څېرې ښې ډېرې خو دغه وروستي كلونه د نوو څېرو د راټوكېدو او د ادبي هڅو ددې ولايت په تاريخ كې زرينه دوره ګڼلگڼل كېږي. ځكه د مڼې ګلگل مشاعرې خپله ملي بڼه خپله كړه. په دې ولايت كې د اېف اېم راډيو او ټېلوېزون جوړ او په خپرونو يې پيل وكړ، ددې ترڅنګترڅنگ په ځينو ولسواليو كې د انترنيوز لخوا هم راډيو ګانېگانې جوړې او خپرونې كوي. همدارنګههمدارنگه په دغه ولايت كې كابو ۲۲ نوې ادبي او كلتوري ټولنې رامنځ ته شوې. د جغتو، وردګ،وردگ، ملي هدف اونيزه، دريځ، آذان او عهد په څېر كابلو ۱۲ مجلې او مهالنۍ خپرونو په خپراوي پيل وكړ. ترټولو مهمه خو دا ده چې د وردګوردگ ولايت اوسني ولايت د وردګوردگ ليكوالو د آثارو او كتابونو چاپ او خپراوي ته هم اوږه وركړې او تر دې مله يې په خپل لګښتلگښت كابو ۱۵ عنوانه كتابونه چاپ كړي دي.

د: بيا رغاونه: په دغه ولايت كې د ځينو مؤسسو ترڅنګترڅنگ د ملي پيوستون پروګرامپروگرام هم د ولايت په رغاونه كې مرسته وكړه، په دې سره د خلكو له اړتياوو سره سم ځينې وړې او غټې پروژې لكه: استنادي دېوالونه، ويالې، پولچك او كوهيان جوړ شول. خو د جغتو په ولسوالۍ په ځينو برخو كې لا تراوسه دا پروګرامپروگرام نه دى پلى شوى او خلك دېته سترګېسترگې په لار دي، چې دا پروګرامپروگرام به كله پيل كېږي.

هـ: سړكونه: په دې ولايت كې د كابل- كندهار لوى سړك غځېدلى چې د نوي حكومت په پير كې په اساسي بڼه جوړ شو، پدې سره ټول دغه ولايت او ټول هېواد ته خورا زياته گټه ورسېده ددې ترڅنګترڅنگ ددې ولايت ځينو نور مهم سړكونه لكه: د مېدانښار- باميانو، چك، تنګيتنگي او انخي سړكونه هم په پاخه او اساسي توګهتوگه جوړ او يا تر كار لاندې دي، چې په دې سره د ولايت خلكو ته خورا ډېرې اسانتياوې مهيا شوې. ددې ترڅنګترڅنگ د ولايت خلك په ټينګهټينگه غواړي، چې د چك او جغتو ترمنځ غځېدلى سړك او هم د جغتو ولسوالۍ سړك جوړ شي.

وردګوردگ ولايت د پرمختګپرمختگ ډېره شونتيا لري، د ولايت په ډېرو برخو كې په اسانۍ سره ډېرې ګټورېگټورې پروژې پلې كېداى شي، چې ګټهگټه به يې نه يوازې وردګوردگ ولايت بلكې ټول هېواد ته ورسېږي. چې ځينې يې په لاندې ډول دي:

==د ګوربتگوربت بندجوړول==

د ګوربتگوربت غروه په دواړو خواوو يانې په جغتو ولسوالۍ او هم په سيدآباد ولسوالۍ ډېرې اوبه بهيږي، هر پسرلۍ پرېمانه اوبه هسې ضايع كېږي، چې په دواړو خواوو كې د دوو ډېرو ګټوروگټورو بندونو امكانات شته او پخوا يې څېړنه هم شوې او ارزښت يې هم تر ډېره بريده ارزول شوى، چې په زرګونوزرگونو جرېبه ځمكه خړوبولى شي، چې په دې اړه د حكومت جدي پاملرنې ته اړتيا ده.

د نرخ له تاريخي آثارو سمه ګټهگټه اخيستل:

په دې وروستيو كې ددې ولايت په نرخ ولسوالۍ كې ډېر ارزښتناك تاريخ آثار كشف شوي او د بهرنيانو لخوا په كې ځنې پلټنې هم ترسره شوې، چې دغه پلټنې بايد معياري او د سيمې د خلكو په ګټهگټه ترسره شي.

د سيدآباد ولسوالۍ له ډبرو سمه ګټهگټه اخيستل: د سيدآباد په غرو كې سپينې او سور رنګهرنگه ډبرې شته چې د ودانيو په جوړولو كې ترې ګټهگټه اخيستل كېږي، دغه تېږې ډېره بيه لري، اوسمهال په غير معياري توګهتوگه راايستل كېږي، دغه بهير بايد سمون ومومي او د هېواد او ولايت په ګټهگټه ترې كار واخيستل شي.

د ولایت مرکز میدا ښار دی او مساحت یی ۸۹۳۸۱۳ کیلومتر مربع دی.‌ د وردک ولایت په ټولیزډول سره ۲۸۰۰۰ ایکړه د اوبیزه یا کرهنیزه ځمکه لری. د میدان وردګوردگ ولایت زمکنی جوړښت د اټکل له مخی په دریو برخو ویشلی ش،

== '''فرهنګي،فرهنگي، علمي او اجتماعي حالت''' ==

جغتو د وردګووردگو ولايت ولسوالي، په سويل لويديز كې پرته ده چې په همدغه ولايت پورې اړه لري، ګردگرد چاپېره غرونو يې سرحدات تشكلوي، يواځي سويل ختيز لورته يې خواجه عمري، او سويل لوديز ته د رشيدانو ولسوالۍ چې دواړه په غزني ولايت پوري اړه لري پرتې دي. جغتو د تاريخې لحاظه د اهميت وړ دى، د اسلام نه مخكې د هفتالي دولت په پير(عصر) كې جغتو د جګدوجگدو په نامه سره ياديدلو، چې وروسته په جغتو آوښتى دي، په خپله غيږ كې تاريخي ښار برغولى، بند سلطان، او د هلاكو غر ته ځاى وركړي دي، د (هيون څانګڅانگ) نومې بودايي عالم له چين څخه تر هنده او له هند څخه تر چينه يونليك په چيني ژبه لكيلى دى، نوموړى اول د بودايي دين مركز افغانستان ته د لويو لويو معابدو د لېدلو لپاره راغلي، بيا لدې ځايه هند ته سفر كړى، د هند څخه بېرته افغانستان ته راغلى، لوى استاد علامه اكاډيميسن پوهاند عبد الشكور رشاد د (هيون څانګڅانگ) او يونليك داسې راپېژني:

"هيون څانګڅانگ د بودايي دين ستر عالم په۶۰۳ ميلادي كال د چين Koushih نومي ښار كې زيږيدلى او په ۶۶۳ميلادي (۴۳هـ ق) د چين په Kaoching نومي ښار كې مړ دى، ده له هندي ژبې څخه ۷۳ بودايي متنه په چيني ژبه اړولي وو، نوموړى چې د هندوستان له سفره چين ته ورسيد، شل آسونه يې په كتابونو بار وو، په دغه كتابونو كې ۶۵۷ بودايي متنونه او شرحي وي، ده په دغه سفر كې له (۶۲۹ع)كال (۸ هـ ق) څخه تر (۶۴۴ع كال) (۲۴هـ ق) پورې پنځلس كاله تېر كړي، له هندوستانه څخه ، د ۶۴۴ع كال د جون په پنځلسمه فالانا ( اوسنى بنو) ته راغلى او د جون پر پنځوشتمه اپوكان (ابوګانابوگان ? افغان = پختيا ( اوسنى پكتيا) ته راغلى بيا له اپوګانهاپوگانه د جګدوجگدو (اوسنى جغتو) له لارې د ۶۴۴ع كال د جولاى په لومړۍ ورځ كاپيسا ته رسيدلى دى". لدې څخه را په ډاګهډاگه كېږي، چې د جغتو سيمه ډېر لرغونى تاريخ لري.

دا بند د جغتو په لمنه كې پروت دى، پداسې ځاى كې چې د جغتو د بيلا بيلو خوړونو لاري په همغه ځاى ورسپري دي، د ژمي د واورو او د پسرلي د بارانونو اوبه هملته غونډيږي، دغه بند د سلطان محمود غزنوي دولت پر مهال د همغه پير (عصر) په تخنيكي نورمونو اباد او د غازي امان الله خان د پاچاهۍ پر مهال بيا جوړ شوی، له دغه بند څخه د وردګووردگو يوازې دوه كلي ګټهگټه پورته كوي او نورې ټولې اوبه د خواجه عمري په شنه او ښكلې سيمه كې، چې د هزاره ګانوگانو سيمه ده بهيږي او دغزني ښار شا او خوا سيمې خړوبوي.

دا غر د جغتو ولسوالۍ څخه د ګردگرد چاپيره غرونو لوړه څوكه ده، چې د جغتو په سويلي لوري كې د بند سلطان په غاړه د برغولي په نامه د پرتي سيمې په څنګڅنگ كې غزيدلې، د هلاكو بابا د غره په نامه سره د سړي ذهن ته د هغه هلاكو او د هغه پلار چنګيزخانچنگيزخان تاتاري زوي را ټوپ كړي ، چې د منګوليامنگوليا په غرو كې يې خواره واره تاتاريان تر يو بيرغ لاندي را غونډ كړل، لومړى يې د چين هېواد تر پښولاندي كړ، بيا يې اسلامي نړۍ ته مخه كړه په منځني اسيا كې يې د اسلامي پياوړي خوارزم شاهې دولت ته پښې اړم كړې، خوارزم شاهي دولت په ډېره ميړانه له اسلامي خاورې دفاع وكړه، خو څرنګهڅرنگه چې د چنګيزچنگيز لښكري خورا ډېرې او پياوړې وې اسلامي دولت د دغه بې رحمه لښكر په وړاندې كمزورى شو تاتاري لښكر اسلامي خاورې ته را ننوتل هر څه يې تالا والا كړل، مسلمانان يې شهيدان، ښارونه يې ړنګ،ړنگ، جوماتو او علمي مراكز يې له خاورو سره خاورې كړل، شني او سمسوري سيمي يې په سپيرو دښتو واړولي ان افغانستان ته راورسيدل او دجغتو سيمه كې يې لويې لويې هډي او لښكر ځايونه جوړ كړل، برغولى، كلمنار او هفتاله دا دهغه وخت آبادې سيمې وې، اصلي خبره داده چې دا بل هلاكو دى او د اسلام نه وړاندې په هفتالي دولت كې تېر شوى او دې غره يې تر ننه نوم ژوندى ساتلى دى.

د هفتالي دولت پر مهال پدې ځاى كې ښارونه آباد وو، لوى استاد علامه عبدالحي ليكي، چې هفتاله د هفتالي دولت مهم ځاى ړ او هفتالي دولت د اسلام نه وړاندې پدې سيمو كې واكمن دولت وو، د همغه پير (عصر) آثار او بېلګېبېلگې كشف شوي دي.

دا سيمه د هلاكو غره او بند سلطان ترمينځ پرته سيمه ده، داسي ښكاري، چې دا سيمه د ډېرو اباديو او بې شميره نسلونو كوربه وه، همدا اوس هم په خپله غيږه كې داسې يو ځاى لري، چې د هيواد او په ځانګړيځانگړي توګهتوگه د غزني څخه هر كال بي شميره هندوان ورته راځي، زيارت يې كوي، خپل ديني مراسم تر سره كوي او ډېرې قربانۍ كوي، د برغولي په سيمه كې د تېر عصر آثار موندل كيږي، قيمتي ټوټې، تيږي او داسي نور څيزونه ترلاسه كيږي، كله چې باران وشي د سيمې هلكان دې سيمې په هسكو ټېټو كې د قيمتې او ارزښتناكو توكيو پلټنه كوي، د برغولي په سيمه كې دوې لوړې لوړې غونډى دي، چې پخوا پكې ژرندې آباد او د باد په مټ به چليدلې.

[[Image:Wardak districts.png|300px|thumb|right|د میدان وردګوردگ ولسوالۍ.]]

دوردګدوردگ ولایت ۸ ولسولۍ لری چه نمونه یې دی.

|+ align=center style="background:#BFD7FF"| '''د میدان وردګوردگ ولايت ولسواليګانېولسواليگانې'''

!style="width:100px" align="right"|وګړيوگړي

د دې ولسوالۍ مهمې سیمې دا دي: فراخلم، تیزک، قول خویش، ګردنگردن دیوار....

د دې ولسوالۍ سیمه د لویو غرونو تر منځ په تنګوتنگو درو او تنګیوتنگیو کې ویشلې، تر ټولو لویه ستونځه دا ده چې یوه برخه یې د غوربند د ترکمن درې په وروستي پای کې پرته، او بله برخه یې د بهسودو په سیمه کې پرته ده، چې د دواړو برخو تر منځ د لخشان د کوتل له لارې تلل راتلل ممکن دي، دا کوتل د کال په شپږو میاشو کې په واورو پټ او تلل راتلل هم پرې کله ګرانگران او کله ناممکن وي.

تګاب،تگاب، راقول، دهن ګرماب،گرماب، سنګسنگ شانده، کوه بیرون، مرک، ممرک، سرتاله، قوم دهقان، سرخ آباد، هشت درخت، سفید سنګ،سنگ، میر هزار، آب شیروم، کجاب...

د بهسودو د دواړو ولسوالیو سیمه د وردگو او میدان ولایت د جلریز، جلګېجلگې او جغتو د ولسوالیو لویدیځ ته هغه پراخه سیمه ده چې د ولایت په اداري ویش کې دوې ولسوالۍ لري ، چې د مساحت له مخې د ټول ولایت (3/1) برخه جوړوي.

دا سیمه د شمال له لوري د پروان او بامیانو د ولایتونو او د لویدیځ لورته له بامیانو، او د جنوب لور ته د غزني ولایت له ناور ولسوالی سره ګډيگډي پولي لري

د دې سیمې زیاتره اوسیدونکې په قوم هزاره دي چې ځینې سیدان هم پکښې شته، د وردګووردگو د قوم ځینې کورنۍ هم د دوهمې حصې په یوه کلي کې ژوند کوې چې د ډیر پخوا څخه هلته میشت او اوس د سیمی د خلکو ژبه او دود لري، کوچي پښتانه هم هلته مېنې او ځمکې لري چې اوس له ورتلو منع دي.

د دې سیمې اوسیدونکې په پارسي هزارګيهزارگي لهجه خبرې کوي.

طبعی جوړښت: لوی غرونه دا سیمه د وردګووردگو ولایت د نورو ولسوالیو څخه بیلوي چې د جلیز دولسوالی څخه د اونۍ د غاښي له لارې او د جلګيجلگي د ولسوالۍ څخه د قطب له لارې د ولایت له نورو برخو سره د سرک په واسطه وصل کیږی.

د ختیځ، شمال او شمال لویدیځ له لوري د ځمکې سطحه ورو ورو د سیمې منځنۍ برخې ته، او بیا د لویدیځ په لوري ټیټه شویده چې د یوې ناوې بڼه یې غوره کړي. د هلمند د سیند څپانده څپې د همدې سیمې د شمالی برخې څخه پیل او ورو، ورو د لویدیځ په لور د دواړو خواوو د درو څخه دراوتو اوبو په مرستیالی زیاتیږی. خو د بې څښتنه مال غوندې پرته له ګټېگټې په چټکۍ روانې وي، او له اوبو یی د سیند د ژوروالی، د حکمتونو د بې پروایۍ او د ځایې خلکو د لټۍ له امله ډیره لږه ګټهگټه اخیستل کیږي. چې د دې ولسوالۍ تقریباً (۵٪) کرنیزه ځمکه خړوبوي.

دا سیند لکه په نورو ولا یتونو کې، تل د اوبو ډک بهیږي، چې که څښتن ورته پیدا شي په کرهنه او بریښنا کې به لویه ګټهگټه ترې واخیستل شي، او دا وچي او دوړني غونډۍ او بیدیاوي به په شنو غنمو، ونو او بوټو ښکلی او سمسوره شي. کیدای شي په لږ مصرف دا بندونه آباد او ټوله سیمه او ورسره څیرمه ولایات د بریښنا له نعمته برخمن شي.

دا سیمه د کابل څخه د میدان ښار او جلیز د ولسوالۍ له لاري د سرک په واسطه تړل شوې ده. دا سرک چې اوس یی کار په پاخه ډول روان دی، د بهسود د لومړۍ برخې سره د اونۍ د کوتل له لاري وصل کیږي چې بیا په همدې سیمه کې په دوو برخو ویشل کیږي، لومړی سرک د بامیانو د ولایت په لوري پلخمري او مزارشریف ته، دوهم سرک د دوهمې حصې په لوري د بامیانو د ولایت پنجاب، ورث، د غور ولایت لعل اوسرجنګل،اوسرجنگل، د دای کندي ولایت او د غزني ولایت دناور ولسوالۍ په لوري غزیدلی دی.

د دې سیمې د اوسیدونکو کسب او ورځنی کار مالداري او بزګريبزگري ده، کرکیله په ډیره زړه بڼه پکښې رواج لري، د کرني لپاره ځمکه هواره نه ده، بزګرانبزگران په لوړو او ټیټو ځمکو کې کرنه کوي، سره د دې چې د هلمند سیند د همدې سیمي له منځه تیریږي خو د سیند د ژوروالي له امله د سیند له اوبو (۵٪) کرنیزه ځمکه خړوبیږي، د دې سیمې (۸۰٪) نوره کرنیزه ځمکه د چینو څخه له رابهیدونکو اوبو په واسطه خړوب کیږي، ډیرۍ ځمکې جبه زاري او ډنډونه دي، د سیمي اوسیدونکي پرته له دې چی اوبو ته زابورونه وکیندي او یا جرونه وباسي په موجوده رابهیدونکو اوبو اکتفاء کوي.

د دې سیمې عمده زراعتي پیداوار غنم، اوربشي، کچالو، اورشقه ده، یوازي بی میوي وني پکښې ترستګوترستگو کیږي لکه سپیدار او ولي، میوه لرونکې ونې د خلکو په وینا د ساړه موسم له امله وده نه کوي، نو ځکه نه کښینول کیږي. کله کله په دوبي د نورو سیمو څخه راوړي سابه پکښې پیدا کیږي.

غوښه او لبنیات د دې سیمي د اوسیدونکو عمده پیدا وار دي چې د زیاتې مالدارۍ له امله پکښې ډیر پیدا کیږي، او هر کال په زرګونوزرگونو څاروي او د څارویو محصولات کابل او نورو څیرمه ولایتونو ته صادروي.

د ساړه موسم له امله بزګرانبزگران د ثور په میاشت کې غنم کري او د سنبلي او میزان په میاشتو کې د غنمو حاصلات تر لاسه کوي.

د دې ترڅنګترڅنگ ډیرﺉ خلک د للمو په کرلو بوخت دي، دا ځمکي د للمو غنمو لپاره ډیرې مناسبې دي، که په دې پراخه ځمکه للمي غنم وکرل شي نو د دې سیمې اوسیدونکي به د غنمو له اړخه خودکفا شي.

دا سیمه پراخه ورشو ګانېگانې او د څړ لپاره مناسبې سیمې لري چې د دې سیمې په مالدارۍ ښه اثر لري چې د کال په اوږدو کې پکښې شنه واښه ولاړ وي، د همدې امله زموږ د هیواد کوچیان به د دوبی په موسم هرکال د څارویو د څرولو لپاره په همدې سیمه کې خپلو مېنو او اخیستو ځمکو او څړ ځایونو ته تلل، او هلته به یې د ځایې خلکو سره د مینې په فضا کې کډ ژوند کاوه، خو د نا امنیو په کلونو کې، او د اوسنې نظام د راتلو څخه وروسته د قومي لمسونو او جدایې غوښتونکو احساساتو له امله کوچیان له خپلو مینو او څړ ځایونو منع شویدي.

په دې سیمه کې د انقلاب د مخه د تعلیم کچه ډیره ټیټه وه، خو د اوسني نظام په راتلو هلته تعلیم ښه وده کړي، دوی وتوانیدل د خپلو مشرانو په مرسته لسګونهلسگونه ښوونځي ودان او پرانیسې. دا چې د دې لوی شمیر ښوونځیو لپاره د ښوونکو تشه یې ډکه کړي وي، د خصوصي امتحانو د جواز له برکته په لسګونولسگونو نیم لوستو او خصوصي لوستو کسانو د دوولسم ټولګيټولگي شهادت نامې تر لاسه او نن په ښوونځیو کې تدریس کوي.

د تعلیم د عام کولو بیلګهبیلگه یې دا ده چې نجونې او هلکان یې ښوونځیو ته ځې، تر دې چې نجونې او هلکان په مختلط ډول په ښوونځیو کې زده کړه کوي، د دې سیمې د یوه مشر وینا ده: (موږ فرهنګيفرهنگي انقلاب اعلان کړی). په لومړۍ حصه کې:۳ لیسې، ۱۲ منځنې ښوونځۍ او ۱۸ لومړنۍ ښوونځۍ فعالې دي

جغتو: (۶۲۲) کیلو متره مربع مساحت لري (۲۵۰۰) متره د بحر له سطحې جګوالیجگوالی لري د ( (۳۶- ۶۸) طول البلد او (۴۸- ۳۴) عرض البلد درجو تر منځ پرته ده

دا ولسوالي د وردګووردگو ولایت په لویدیځ کې د غزنې په پوله پرته ولسوالي ده چې ختیځ لور ته یې د سید آباد ولسوالي، جنوب ته یې د غزني ولایت خواجه عمري او ځینې نورې سیمې، شمال ته یې د چک ولسوالي، لویدیځ ته یې د غزني ولایت د ناور او رشیدانو سیمې پرتې دي.

د دې ولسوالۍ اوسیدونکې پښتانه وردګوردگ دی چې لږکې سیدان او خواجګانخواجگان هم هلته اوسیږي.

د وردګووردگو د دریو پښو (قومې سلسلو) څخه د دې سیمې اوسیدونکې مایار وردګوردگ دي.

دا سیمه د نورو ولسوالیو څخه غالبا د غرونو په واسطه بیله شوي، د سید آباد څخه د ګربتگربت د تاریخې غره په واسطه، د د چک او ناور له سیمو هم د ګوړکو،گوړکو، هلاکو، برغولي او مارمرغ د غرونو په واسطه بیله شوي، او د غزنې د نورو سیمو ره بیا د هوارو غونډیو په واسطه پوله لري.

دا سیمه هم د نورو ولسوالیو په شان له درو جوړه ده چې د ګندقولگندقول (چې او په ګلدرهگلدره یادیږی)، ساوسنګساوسنگ دره، د ایریاو دره، د بید مشک، پیتاوکې او کله منار دره، د کونج جغتو دره، د دورانیو او باریکاو دره، د رشیدانو او آدینې دره... دي.

لیګېلیگې خیل، سرطیب خیل، ګنډهگنډه قول، کلانده، اختر خیل، سعادت خیل، کمال خیل، خواجګان،خواجگان، مصری خیل، چینی، بید مشک، کله منار، پیتاوکه، کاریز، سنځله، ببړخیل، فولادبیک، لالکی، سرخ قول، لوی زرین، کوچنی زرین، لوی ایریاو، کوچنی ایریاو، دهنه، نوی ښاره، آدینه، غوزبه، سیا کول، سلیمان ښاره، غاښی، موله، رشیدان.... او داسې نور کلي پراته دي.

د انګریزانوانگریزانو په خلاف د مجاهدینو مشهور قوماندان او لوی اتل غازی محمد جان خان د همدې ولسوالۍ د بیدمشک د سیمې اویدونکی ؤ، همداشان ډیر نور نومیالی مجاهدین او مشران لکه: ګلگل جانخان، خداینظر خان، قاضی محمد امین، رحیم الله آخند زاده، انجنیر طاؤس، ګلگل آغا احمدي، څارنوال نقیب الله، قوماندان ننګیالی،ننگیالی، استاد بصیر احمد شیرزی، مدیر متین، او داسی نور د همدې ولسوالۍ اوسیدونکې دي.

په دې ولسوالۍ کې د لومړی ځل لپاره له انقلاب وروسته د ګنډقولگنډقول په سیمه کې په کال (۱۲۶۸) کې د ګلگل آغا احمدي او مدیر عبدالغیاث کامران په هڅو د لجنة الدعوه په مالی همکاری یوه لیسه پرانیستل شوه، چې وروسته بیا د غازی محمد جان خان لیسه او نور ښوونځې هم جوړ شول چې اوس مهال هم ډیر ښوونځي چې تفصیل یې په جدول کې دی فعال دی.

د دې ولسوالۍ ګڼېگڼې سیمې هوارې او د کرنې لپاره مناسبې دي، خو دا چې د سیند روانې اوبه پکښې کمې دي نو زیاتره کرنه یې د غرونو څخه د رابهیدونکو اوبو او د چینو او کاریزونو په اوبو ترسره کیږي، له همدی امله، اوبه یې ډیرې کمې او د کال د ګرمیگرمی په موسم کې پکښې اوبه وچیږي او یا خو ډیرې کمې وي

دا بند لکه د نوم څخه یې چې ښکاري سلطان محمود غزنوی ته یې تاریخ ورګرځې،ورگرځې، ځینې لیکونکې لیکې چې نوموړی بند هغه جوړ کړی، دا بند د جغتو د سیمې ډیرې لږې ځمکې خړوبوی، پاته اوبه یې د غزنې ولایت د خواجه عمری او د غزنی د ښار او ورڅیرمه سیمو د خړوب لپاره پکاریږي.

دا ولسوالي د وردګووردگو او میدان د ولایت لویه ولسوالي ده، د دې ولسوالۍ ختیځ لور ته میدانښار، او د کابل ولایت د پغمان ولسوالي پرته ده، شمال ته ی د پروان ولایت د غوربند ولسوالي، لویدیځ ته یې د بهسودو ولسوالي، او جنوب ته یې د نرخ او دایمیردادو ولسوالۍ پرتې دي ، د دې ولسوالۍ مساحت (۱۱۳۹) کیلو متره مربع دی، د بحر له سطحې (۲۳۷۵) متره جګوالیجگوالی لري. د (۴۷-۶۸) طول البلد او (۳۴-۲۵) عرض البلد درجو تر منځ واقع دی.

دا سیمه د یوې اوږدې درې په بڼه د جنوب ختیځ څخه شمال لویدیځ لورته اوږده پرته ده، له ځینو محدودو کلیو پرته نوره ټوله سیمه د جلریز او سنګلاخسنگلاخ د سیند څخه او به خوري، د کال په ټولو فصلونو کې پریمانه او خوږې اوبه لري، د همدې پریمانه اوبو له برکته ښکلې زراعتې ځمکې او زیاتې میوې لرې، د توت، زردالو، مڼو...زیاتې میوی کابل او نورو ولایاتو ته صادروي

دا ولسوالي په څو حوزو او درو ویشل شوي چې د دره مهربان، خروټی سفلا، زیولات، مامکي، مرکز جلریز، ، تکانه، سیا خاک، سرچشمو، دره سنګلاخ،سنگلاخ، قول وردګ،وردگ، دره ګردي،گردي، دره مسجد، .... څخه عبارت دي.

دا سیمه د ولایت له لوري د جلریز په لومړۍ برخه کې پراته دي. اوسیدونکې یې پښتانه دي چې په پښتو ژبه خبرې کوي، په دې سیمه کې د غلجیو پښتنو او احمد زیو ګڼگڼ قومونه اوسیږي

په مامکي کې: خانګلخانگل خیل، کوټې، صافیان، دره، قلعه محمد یار، قلعه فیضو... کلي پراته دي.

په دره مهربان کې: خرلنګ،خرلنگ، احمدزیې، دیولان، ګیرديگیردي.... او په خروټې سفلا کې: دره زیارت، علې خیل، ملاخیل (شیرخان)، محمد نور خیل، زیمني، اسماعیل خیل... کلي پراته دي...

حاجی جانان، حاجی موسی، حاجی فاروق، حاجی اسحاق، حاجی آصف، حاجی امان حاجی، ګلگل رحمن، شهید محمد ظریف، مرحوم حاجی ګلگل جان، مولوی حمید الله، مولوي محمد عیسی، مولوی روح الله، داکتر عاشق...، ، د زیولاتو اوسیدونکي دي.

زبیر، حاجی راز محمد، قوماندان حاجی ګلاگلا جان... د مامکي اوسیدونکي دي.

مولوي انځیر ګل،گل، ملا ملنګ،ملنگ، شهید پاینده محمد، شهید عبدالرازق، ، قوماندان عبدالشکور، مولوی رحمت ګل،گل، شهید صوفي عبدالرحمن، مولوي سردار ولي، قوماندان ظفر خان، مولوی عبدالحی، قوماندان عظم الدین، مولوی نور ګلگل او داسی نور...... د مهربان درې او خروټی سفلا اوسیدونکي دي.

د چک بریښنا فابریکه او بند هم په همدې ولسوالۍ کې موقعیت لري، دا فابریکه د (۱۹۳۶-۱۹۴۱) م کلونو تر منځ د آلمان د هیواد په تخنیکي مرسته جوړه، د دریو توربینونو په لرلو یې د (۳۳۰۰) کیلو واټ بریښنا د تولید ظرفیت یې درلود، خو د جګړوجگړو او د دولت د نه پاملرني له امله اوس د فابریکې حالت د اندیښنې وړ او او ډیر کم تولید لري. چې فابریکې ته څیرمه کلي ترې ګټهگټه اخلي.

د دې ولسوالۍ شمال لور ته د نرخ ولسوالي، ختیځ ته یې د سید آباد ولسوالي، لویدیځ ته یې د جلګېجلگې او دایمیر داد ولسوالي، او جنوب ته یې د جغتو ولسوالي پرته ده.

د چک ولسوالي په لاندې څو درو او حوزو ویشل شوې:- ۱- آمبو خاک ۲- بیک سمند۳- علیشه ۴- کوز خوات ۵-منځنی خوات ۶- بر خوات ۷- سیوکه (سیبکه) ۸- ګردنگردن مسجد ۱۰- سیاب ۱۱- عربان ۱۲- نیک پایقو ل ۱۳-ګوډهگوډه.

په دې سیمه کې د اله سنګ،سنگ، صالح خیل، خړیان، آمبوخاک، ګلدان،گلدان، شاه قلندر او ګردابگرداب کلي پراته دي.

د دې درې سیمه د خړیانو او اله سنګسنگ له کلیو د سیدآباد او نرخ له ولسوالیو جلا کیږي او د قبلې په لورې پرمخ ځې.

دا سیمه هم له اله سنګسنگ پرته د چک له سیند څخه اوبه اخلي، او کلي یې د چک د سیند په دواړو غاړو پراته دي، خو دا سیمه د یوې تنګېتنگې درې په بڼه پرته ده.

په دې دره کې دا مهم پراته دي: علیشه، لنګر،لنگر، کولک، شیخ یاسین...

دا دره د علیشي د غرونو په لمنو کې او د چک د سیند په غاړه پرته ده او د انګریزانوانگریزانو په خلاف د مجاهدینو قوماندان د غازی محمد جان خان ددې سیمې اسیدونکی وو.

دا دره د کوز خوات د شمال لور ته د علیشې د غرونو په لودیځه لمن کې پرته ده، دا دره د چک د سیند څخه ګټهگټه نشی تر لاسه کولای، د کرنې ټولې ځمکې یې د چینو او کاریزونو په اوبو خړوبیږي، همدا شان په دې دره کې د وردګووردگو د قوم تر څنګڅنگ زیاتره مسید، شیراني، هیریپال، مروت، منګلمنگل او نور قومونه هم اوسیږي. (وردګوردگ:د نعمت الله رشیدي لیکنه)

دا سیمه د چک د سیند دواړو خواوو ته پراته دي، ښکلې، شنه او آباده سیمه ده. ښې د کرنې ځمکې، ښکلي باغونه او راز راز میوې لري. د نورو غلو تر څنګڅنگ د پنډو وریجو شولې هم پکښی کرل کیږي.

د دې سیمې مهم کلي د زمان خیل، خلیلي، لوړ، مداد، ګلي،گلي، لاله خیل، نوره خیل هزار باغ، څخه عبارت دي.

دا سیمه هم د کوز خوات په شان د چک د سیند پر دواړو غاړو پرته، ښکلې شنه او آباده سیمه ده ښې غلې دانې او رنګارنگا رنګرنگ میوې لري، د چک د بریښنا فابریکه هم په همدې ځای کې موقیعت لري، د پنه په سیمه کې دهغو شهید انو یاد ګاريگاري څلی هم شته چې د ۱۳۵۹ کال دروژې په قوه کې د شهید انو لست پرې لیکل شوي دی.

په دې سیمه کې مهم کلی د نوره خیل، کولک، قرباني، سپین ښور، علیشنګعلیشنگ... څخه عبارت دي.

شهید مامور عبدالباري فدایې شهادت: (۱۳۶۹ /۹/۲). شهید جګړنجگړن عبدالحق، شهید جنرال عبدالعلي خان وردګوردگ چې د کمونستانو په کودتا کې د داؤد خان په طرفداری یوازینی جنرال ؤ چې تر شهادت پورې وجنګیدوجنگید او په (۱۳۵۷/۲/ ۷) کې په شهادت ورسید، جنرال عبدالرحیم وردګوردگ د اوسني حکومت د دفاع وزیر، د دې سیمې اوسیدونکي دي.

====۸-ګردنگردن مسجد: ====

د دي درې مشهور کلي د مومد، قادر خیل، کچغو، څلګرې،څلگرې، علیا تکه، برغسون، ملکیار خیل څخه عبارت دي.

====۹-آبګزارآبگزار====

(مفتومه، حکیم خیل، خوجګین،خوجگین، ټپور، قاضیان). دا چې دا دره ولې په سه آب مشهوره ده لامل یې دادی چې د کوډه، نیم پایقول، او د بغلان د درو اوبه دغه ځای ته راوتلې دي.

(ګنیګر،گنیگر، بلاق، چارشونه، خواجه انګور،انگور، کنجغتو، ظریف خیل، خواجه احمد، نشکک، بغلان)

(چوڼي، فتح خیل، سرپوښ، شونیه، ګلسینکه،گلسینکه، او داسې نور...) دا دره د عربانو په ښي اړخ کې پرته ده د سیاب او ګوډهگوډه د سرک څخه لار ورته ورګرځیدلېورگرځیدلې ده، دا دره د لویدیځ په لوري پرته ده، د دې درې څخه یوه لاره دلخشک دغاښي څخه د جلګېجلگې ولسوالی دنازک خیلو سیمې ته اوښتې ده، د دې سیمې بعضې مشهور اشخاص:-ابن امین، مستو خان.

====۱۳- د ګوډهگوډه دره:====

دغه دره د چک ولسوالۍ وروستی دره ده چې د چک د سیند په دواړو غاړو پراته کلي د همدې درې مربوط دي دا دره دسیاب څخه تر تنګيتنگي سیدان پورې غزیدلې ده، د چک د سیند له برکته ښې زراعتي ځمکې او ښکلي با غونه لري، د جلګېجلگې ولسوالۍ ته غزیدلی سرک په همدې دره کې تیریږي: عمر زي، آزاد خیل، ګوډه،گوډه، کلالان، نوبرجه، برګهبرگه کلا، ابراهیم خیل د دي درې مشهور کلي دي، په دي دره کې د وردګووردگو ترڅنګترڅنگ نور پښتانه قومونه هم د ورور ګلویگلوی په فضا کې ژوند کوي لکه اندړ، عمرزي، اوریاخیل، دوراني، هوتک، ابراهیم خیل، ترکي......

===جلګهجلگه او دایمرداد ولسوالۍ:===

دا سیمه هم د یوې درې په بڼه اوږده پرته ده چې لاندې مهم او لوی کلي پکښې پراته دي:احمد خیل، قطب خیل، اورمړ، ابراهیم زي، بخشک، حاجي که، موکه، کونج، سپید دیوال، قل زنګي،زنگي، پاره قلعه، خوش قول، فلادي...او داسې نور...

====کوزه جلګهجلگه: ====

په دې سیمه کې دا لاندې مهم او لوی کلي پراته دي: تنګيتنگي سیدان، سدوخیل، نازک خیل، ، ګلۍ،گلۍ، رشید، کلاخ، دورانی، شرطوغی، بابک، کاریز، تره، جنګهجنگه دولتشاه، چتو، دالان لښکرﺉ، میران، سیاه چغر، ، شاهیخیل، خړ... او داسی نورلوی او واړه کلي پراته دی.

====د جلګېجلگې تاریخي ځایونه:====

د جلګېجلگې په دره کې چې کله څوک سفر کوي، نو ډیر ځله به یې سترګېسترگې په هغو زړو کلا ګانوگانو ولګیږيولگیږي چې د غونډیو په سر ودانې او د قدامت نښې پکښې له ورایه ښکارې، دې زړو کلا ګانوگانو زما توجه هغه مهال ځان ته جلب کړه، کله چې په کال (۱۳۶۸) کال د یوه سفر په ترځ کې جلګېجلگې ته ولاړم، کله مې چې د خلکو څخه د دې کلا ګانوگانو په اړوند پوښتنه وکړه، نو هغو راته وویل چې دې کلا ګانوگانو ته موږ کافر قلعي وایو، د دې کلا ګانوگانو قدامت چا ته هم معلوم نه دی، خو لکه د نوم څخه یې چې څرګندیږيڅرگندیږي د اسلام د مخه ودانې شوي، دا کلا ګانېگانې ډیرې پخوانې او د پخوا زمانو د جنګېجنگې چوڼیو په شکل جوړي دي، دا کلا ګانېگانې په بابک، ورمړو، او پاره کې ودانې دي، همدا شان د جلګېجلگې د کونج په سیمه کې یوه لویه تاریخې کلا شته چې په پراخه سیمه کې د غونډیو په سر آباده ده، دا کلا هم ډيره پخوانۍ ده چې قدامت یې د اسلام تر مخه کلونو ته رسیږي.

د دې سیمې اوسیدونکي دی لویې کلا ته ارګ،ارگ، او ځینې ورته بالای حصار وایې، د دې کلا جوړښت او د د جړیدو مواد په هیرانوونکې ډول کارول شوي.

====په جلګهجلگه کې معدنونه:====

په جلګهجلگه کې خلک د ځینو معدنونو لکه زبر جد او نورو قیمتې ډبرو د موجودیت خبرې کوي، خو هغه چې عملا اوس کار پرې روان دی هغه د ګچوگچو لوی معدن دی چې د دې ولسوالۍ په فولادي یمه کې د یوه لوی غره په شکل پروت او د غره دواړه اړخونه د پښتنو او هزاره ګانوگانو لورې تري په زیاته اندازه ډبرې را اوباسي او بازار ته رسول کیږي.

دا چې په دې سیمه کې له کومې زمانې وردګوردگ قوم او نور پښتانه میشت دي، او له دوی پخوا به څوک پکښې اوسیدل، سم تاریخ یې چاته معلوم ندی، خو د نښو نښانو څخه ښکارې چې دلته به د پیړیو را په دې خوا پښتانه میشت ؤ او دا چې څه پرې تیر شوي پوره معلومات نشته.

دا ولسوالي د وردګووردگو د ولایت دوهمه درجه لویه ولسوالي ده، (۱۰۳۳) کیلو متره مربع مساحت لري، د بحر له سطحې (۲۱۰۰) متره جګوالیجگوالی لري، د (۴۳-۶۸) طول البلد او (۴۸-۳۴) درجو عرض البلد تر منځ پرته ده. (د نړۍ هنداره – احسان الله آرین زی)

د کابل قندهار لویه لاره یې په سینه تېره شوې، دا ولسوالي د ختیځ او جنوب لور ته د لوګرلوگر د ولایت د محمد آغې، برکي او خروار له ولسوالیو، د شمال لور ته د نرخ او چک له ولسوالیو، د لویدیځ لورته د جغتو له ولسوالۍ او د جنوب لور ته د غزني ولایت له ځینو سیمو سره ګډېگډې پولې لري

د دې ولسوالۍ اوسیدونکي د وردګوردگ قوم څخه دي چې د وردګووردگو دریو قبیلو، نوري، مایار او میر خیل ته منسوب ديږ د دې څخه علاوه ځینې نور قومونه هم د لږکیو په بڼه پکښې د وردګووردگو سره یوځای پرته له کوم توپیر څخه ګډگډ ژوند لري، چې په اسانۍ نه پیژندل کیږي، ځکه ټول د وردګووردگو ګډهگډه لهجه کوي. د دې قومونو ځخه ناصر، ملاخیل، سادات، سلیمانخیل، اندړ، دولتزیې، الوزی، ګدایېگدایې خیل او نور ژوند لري. د دې ولسوالۍ ټول اوسیدونکي په پښتو ژبه خبرې کوي او وردګېوردگې لهجه کاروي.

د کابل غزني لویه لاره د همدې ولسوالۍ په سینه تیره ده چې په پاخه او اساسي ډول جوړه شوې، همدا شان د کابل غزني لویه لاره د کابل ګردیزگردیز د لارې سره د دریمې درجې پاخه سرک په واسطه چې د تنګېتنگې په دره تیره ده.

د سیدآباد د ولسوالۍ د بازار څخه دریمه درجه پوخ سرک د اونخې درې ته غزیدلی، د شش کلا په سیمه کې د جغتو ولسوالۍ ته خام سرک غزیدلی، په همدې سیمه کې یو بل سرک د غزني ولایت د زنه خان او د لوګرلوگر ولایت د خروار ولسوالیو ته بل سرک غزیدلی.

دا ولسوالي د څو شنو او ښکلیو درو څخه جوړه ده، چې ځینې درې ته یې د سیند پریمانه اوبو ډیره ښکلا خو ځینې یې بیا د چینو او کاریزونو په اوبو خړوبیږي. دا ولسوالي په څو حوزو ویشل شوي چې د شیخ آباد، سید آباد، تنګي،تنگي، اونخي، کوز او بر شنیز څخه عبارت دي.

دا سیمه د ټوپ له کلي پیل بیا د تنګيتنگي تر دوه لارې اوږده غزیدلې، د دې سیمي مهم کلي د ټوپ، زرني، چوجان، هاشم خیل، خړیان، زین خانخیل، ګدړگدړ خیل، ډاګبغرۍ،ډاگبغرۍ، قاضی قلعه او شیردادخیل څخه عبارت دي. د شیخ آباد بازار په همدې سیمه کې جوړ شوي، د چوجان، زرني او ټوپ د کلیو پرته چې ځمکې یې د چینو او کاریزونو په واسطه خړوبیږي، د نورو کلیو ځمکې د چک د سیند په اوبو اوبه کیږي.

د احمد شاه بابا د فوځ مشهور قوماندان ن (زین خان بابا)، ريیس تنظیمه او د شوری ریس عبدالاحد خان مایار وردګ،وردگ، د معارف خدمت کوونکي هریو: مدیر محمد فاروق، مدیر محمد زاده، مدیر محمد سلیمان، استاد مبادک، استاد عبدالرحمن، استاد قباد، سر معلم سید خان، د اوسني پارلمان غړې مشهوره خدمتګارهخدمتگاره ډاکتره روشنک، قوماندان معلم اختر محمد، پخوانی وزیر مرحوم عمر، مخور مشران حاجی اختر محمد طاهري، حاجی سلیمان او ملک عزیز الله…د همدې سیمې اوسیدونکي دي.

====۲- د تنګيتنگي حوزه:====

دا سیمه یوه ښکلې او زرغونه دره ده چې د شمال څخه جنوب لورته د تقریباٌ (۱۵) کیلو مترو په اوږدو پرته ده، د چک (لوګرلوگر) د سیند د برکته د کال په ټولو فصلونو کې پریمانه اوبه لري، د دې سیمې د مڼو، توتو او زردالیو باغونه په سیمه کې خاص شهرت لري.

د لوګرلوگر وردګووردگو د ولایتونو تر منځ یواځینۍ وصلونکي لاره په نیمه پاخه ډول د همدې درې تیریږي چې د کابل قندهار او کابل ګردیزگردیز دوه لویې لارې سره تړي.

د دې درې مهم کلي دوآب، ګلیگلی خیل، جوی زرین، حسن خیل، ورسک، ملاخیل، علم خیل، زموچ، ګلابگلاب خیل، کامران خیل، بابو خیل، امیر ښاره، نوبرجه، دوراني، لاچی خیل او ښادي بوچ دي.

په همدې سیمه کې د سوبۍ مشهور زیارت او د مرمرو لوی معدن وجود لري چې تیږې یې په قانوني او بې قانونه توګهتوگه وړل کیږي.

د معارف پخوانی وزیر مرحوم پوهاند عبدالقیوم وردګ،دوردگ،د کابل پوهنتون د انجینرۍ پوهنځۍ استاد نظر محمد کاریار، د طالبانو د رژیم د لوړو زده کړو د وزارت معاون او د وزیر محمد اکبر خان د جامع مسجد خطیب قاري الفت، او د امان الله خان د حکومت مشهور ولسي قوماندان کریم خان د همدې سیمې اوسیدونکي دي.

دا سیمه د تنګیتنگی له دوراهي د حیدر خیلو تر کلي د سرک په استقامت اوږده غزیدلي، د دې درې ځمکې د شنیز د سیند له چینو خړوبیږي، د ولسوالۍ مرکز او د سیدآباد بازار په همدې سیمه کې پروت دی.

دا سیمه د سید آباد د ولسوالۍ د مرکز څخه لویدیځ لورته د ګربتگربت د غرونو تر لمنو د تقریباٌ (۲۰) کیلو مترو په اوږدو پرته ده، ، دا سیمه د دې ولسوالۍ ترټولو لوړه سیمه ده چې ژمي پکښې ډیره واوره اوریږي. دا سیمه د کرني ډیرې کمې ځمکې لري چې د چینو په اوبو خړوبیږي، په همدې لږو ځمکو کې غنم، جوار، اوربشې، شرشم، باقلي کرل کیږي.

د دې درې مهم کلې د حکیم خیل، حسن بیک، فرونګ،فرونگ، یاویز، بړګي،بړگي، جوګیجوگی خیل، باریک آب، ژنګوره،ژنگوره، موسی خیل، الم خیل، ګدایې،گدایې، هوسی خیل، بانډه، محبت خیل، بادام او چینار....... څخه عبارت دي.

د دې درې مهم کلي حیدرخیل، لړم، حسن خیل. سالار، ملی خیل، سلطان خیل، باغک، پټان خیل، یوسف خیل سنډور، ډونډوکۍ، ولبدین، هفت آسیاب، لوړه، اوتړي، چاردهي، آبدره، مورو، جنګجنگ جای، شش قلعي او ګیدړخیل،گیدړخیل، مست خیل..... دی.

مرحوم رفیع الله (مؤذن) د حرکت انقلاب اسلامي رهبر (۲۰۰۴ وفات)، مرحوم ډګروالډگروال بسم الله خان د محاذ ملي قوماندان، محقق او څیړونکی حبیب الله رفیع، انجنیر محمد نعیم سلیمي، مرحوم نایب الحکومه عبدالله خان، مرحوم حاکم اعلی سعادت خان، مرحوم الحاج مفتش کلیم الله خان، استاد زرجان، د اطلاعات او کلتور اوسنی وزیرمحترم عبدالکریم خرم، ډاکتر عبدالولي وردګ،وردگ، لیکوال زمرک عابد، د اوسنۍ ولایتي شوری غړی ډاکتر مخلص، مرحوم جګړنجگړن همیشه ګلگل د جمعیت قوماندان، او ډاکتر پروفیسور موسی وردګوردگ..... او نور بی شمیره مشران د همدې سیمې اوسیدونکي دي.

د شنیز روغتون چې اوس د غازی محمد جان خان په نوم شهرت لري په همدې سیمه کې فعال دی.همداشان د ګربتگربت مشهور غر د د دې درې په لویدیځ کې ولاړ دی.

دا سیند د بابا د غره د جنوبی لمنو، د لومړی حصی بهسودو له درو او د پغمان د غره له لویدیځو لمنو د رابهیدونکو اوبو څخه سرچینه اخلی، د بهسودو په دوهمه حصه کې هم د دواړو خواوو څخه د رابهیدونکو اوبو په واسطه پیاوړی کیږی، او پرته له دې چې دې سیمې ته ډیره ګټهگټه ورسوی په ډیره بیړه د دای زنګيزنگي (پنجاب) سیمې ته داخیلیږي.

دا سیند د وردګووردگو په ولایت کې تقریباً د (۸۰) کیلو مترو په اوږدو بهیږی. د بریښنا د تولید او د ځمکو د خړوبولو لپاره په دې ولایت کې ښې وړتیاوي لري، کیدای شي په ډیره لږه بیه پرې د بریښنا لوی بندونه او فابریکې جوړې شي. او په زرګونهزرگونه هکتاره ځمکه پرې خړوبه او د کرنې لپاره برابره شي.

دا سیند هم د جلریز د ولسوالۍ د اونۍ له غاښي سرچینه اخلی، په لاره د سنګلاخسنگلاخ اوبه دا سیند پیاوړی کوي، د جلیز، د میدان مرکز، او د نرخ ځینې سیمې لکه د شهاب الدین دره خړوبوي، وروسته د للندر له درې د کابل ولایت چهلستون سیمې ته داخیلیږی.

== ۳- د لوګرلوگر (چک) سیند ==

د دې سیند لومړی شاخ د وردګووردگو ولایت د بهسودو د دوهمې حصې د شرقي برخو لکه کجاب او دایمیردادو، دوهم شاخ یې د ناهور د سیاریګسیاریگ له سیمو سرچینه اخلی، د دایمیرداد او جلګیجلگی له خړوب وروسته د چک ولسوالۍ څخه تیریږی د شیخ آباد په سیمه کې د سیدآباد د ولسوالۍ د مربوطاتو څخه د تنګيتنگي په دره د لوګرلوگر ولایت ته داخیلیږی.

دا سیند د جلګې،جلگې، چک، شیخ آباد او تنګيتنگي سیمو ځمکې خړوبوی، او د همدې سیند له برکته دا ټولې درې ښکلي باغونه، ښې زراعتي ځمکې او ښکلې هوا لري.

== '''جګړېجگړې وراړولي زيانونه''' ==

# '''د افغانستان د ولايتونو جغرافيه، ژباړه: اورنګزېباورنگزېب ارشاد، كال۱۳۷۹ه ل، خپرندويه ټولنه: د اريك د ګرځندهگرځنده كتابتونونو اداره'''

۲- وردګوردگ كتاب

۴- اتمه مڼې ګلگل كتاب