د "لویه جرګه" د بڼو تر مېنځ توپير

[[Fileدوتنه:Elders of Bala Murghab conduct a shura.jpg|250px|thumbبټنوک|leftکيڼ|جرګهجرگه]]

[[Fileدوتنه:Afghan provincial governors front row.jpg|250px|thumbبټنوک|leftکيڼ|لویه جرګهجرگه]]

'''جرګهجرگه''' یوه دوديزه قبايلي غونډه ده چې پښتانه قبايل د خپلو ستونزو د هوارۍ لپاره ېې جوړوي. دا چې د افغانستان د ټولنې سیاسي ، او ټولنيز جوړښت په قبايلي لرغونو دودونو سمبال دی نو د همدې لپاره د پېړيو پېړيو راهيسې دغه دوديزه لويه جرګهجرگه په افغانستان کې د هر اړخيزو زده کړنځايونو (انسټيټيوشنونو) لکه کورنۍ او ټولنې کې يو اړين رول ګرځېدلیگرځېدلی .

==لویه جرګهجرگه ==

'''لویه جرګهجرگه''' په [[پښتو|پښتو ژبې]] کې له دوه تورو چې یو ېې لویه د ستر په مانا او بل ېې جرګهجرگه چې دغونډې او عربي کې د شورا په مانا ده جوړه شوې . په دې وروسته لسو کلونو کې په [[افغانستان]] کې له لویو جرګوجرگو څخه د سياسي کړکېچونو د ختمولو لپاره په فرمايشي توګهتوگه کار اخيستل کېږي ، خو د څېړونکو له څېړنې داسې ښکاري چې باید د لويې جرګېجرگې دوديزه بڼه په نوې غربي الوزمه لبراله توګهتوگه ونه کارېږي ، ځکه د افغانستان په ټولنه کې پردی سياست ، پردی دود دستور او مافيايي پېښې ناکامه شوي ځکه خلک پرې اعتبار نشي کولی . د لويې جرګېجرگې د دود له مخې ټول د لويې جرګېجرگې غړي باید چې د افغانستان د کليو او بانډو څخه پوهياله روحاني سپين روبي مشران وي . همدا رنګهرنگه ېې تر څنګڅنگ د ټولنې بې پرې افغان قانونپوهان ، استادان او د کړکېچ او ستونزې عاملين په بشپړه توګهتوگه د ټولنې د دود له مخې خپل د استازو سره يوځای شتون ولري. په حق او سپينو ويناو کولو سره په پای کې د مرکو هرې پرېکړې ته چمتو او سر کېږدي . دا دود له نړېوال سياسي دود او د هغوی مدني چوکاټ څخه پدې توپیر لري چې لويې جرګېجرگې کې ټول غړي او عاملين او موغزين ېې سپينې ويناوې ، سپين ويل او بې ډاره يا خاطردارۍ د پښتونولي او اسلامي اخلاقو په چوکاټ کې په نېغه خپلې خبرې کوي ، کوم چې په سياسي لحاظ ورته پوله ايښودل شوې. دا پدې چې لويې جرګېجرگې کې پرېکړې د دود سره سم د حل د را ايستلو په موخه د نياومنتيا عملي ژمنې ته په پام سره ترسره کېږي . په لويې جرګېجرگې کې د شتمن يا نېستمن په پلوۍ او خاطردارۍ هېڅ داسې څه په پام کې نه نيول کېږي .لویه جرګهجرگه په [[افغانستان]] کې اوږد تاریخ لري.[[افغان|افغانان]] کله چې افغانان ملي ستونزو سره مخامخیږي یا هم په ملي کچه پریکړې کوي نو د لويې جرګیجرگی جوړولو غوښتنه رامنځته کېږي . دغه دود په نړۍ کې نورو هېوادونو کې نه پلي کېده ، خو نن سبا د اروپا په هر يو هېواد کې دېته ورته غونډال د ټولنې د ارواپوهنې پر بنسټ رغول شوی. دا چې لويه جرګهجرگه افغاني بڼه لري ، افغانستان کې ېې سرچينه اخيتسې، ځکه هم د جرګېجرگې او مرکې د دود ټاټوبی په نړېواله کچه افغانستان بلل کېږي . که د غربي مشرانو جرګېجرگې کور (پارلمان) کې د يوې ټولنيزې يا سیاسي کړکېچ په هکله خبرې کېږي نو تر ډېره د کړکېچ د نسبيوالي او د غربي ګروهېگروهې د حقوق بشر تر څپرۍ لاندې قانونيت ته پام نیول کېږي . همدا ډول پخوا په افغانستان کې سپين روبيو د هېواد پر کچه د هرډول ستونزو د هوارۍ پخاطر سره راغونډېدل او کومه پرېکړه چې به ېې وکړه د هېواد سياسي مشرانو ته د منلو وړ وه ، خو اوس په لويې جرګېجرگې کې فرمايشي له سره تر پای جرګېجرگې پورې سياسي غړي ، حکومتي پوځيان ، ټوپکوال د ټوپک په زور خپل سره ځانچاري خبرې او پرېکړې کوي . په دودیزه توګهتوگه په لویی جرګېجرگې کې قومي مشران برخه اخلي او سياسي څېرې ېې کوربه توب او ترجماني په غاړه اخلي . افغانان پر خپلو روحاني مشرانو د ډیرو تجربو درلودلو په خاطر بشپړ باور لري . د افغانستان ټولې ستونزې د قبايلي اړخونو د نه يووالي په ترڅ کې رامنځته شوي او د همدې لپاره د جرګېجرگې لار غوره شوې. د تاريخ په اوږدو کې دغې خواته د افغانستان حکومتوالو پام نه درلود . تل ېې قبايلي سټې ځپلي او فرمايشي پردي قانون واکانو ته ېې د ټولنې واګيواگي په لاس ورکړي چې تر ننه د افغانستان سوله ، ثبات او ټولنيز چوکاټ ېې ټکنی کړی . قومي مشران او دکلیواو بانډو مشران دخپلو اوږدو خدمتونو، عمراو دکورنیو پخاطر په لویو جرګوجرگو کې ټاکل کیږي.

== د دوديزې لويې جرګېجرگې مخينه ==

== د دوديزې لويې جرګېجرگې کړنلارې او تګلارېتگلارې ==

== د لويې جرګېجرگې تاريخې پرېکړې د پرديو د يرغل په موقې ==

== اوسينۍ لويه جرګهجرگه په افغانستان کې ==

لویه جرګهجرگه د[[افغانستان]] دخلکود غوښتنو او ارادو غوره ښکارندويي کوي چې په لاندی توګهتوگه جوړیږي. لویه جرګهجرگه له ټول هیواد څخه ۵۰۰ غړي لري.چې له دی شمیری څخه ۵۰ تنه ېې د ولسمشر لخوا ټاکل کیږي او له پاتې برخې څخه نیمايی ېې ښځې دي چې دا شمیرې دبدلون وړ هم دی .

دلویې جرګېجرگې غړي دخپلواکۍ، ملي حاکمیت، ملي یووالې او دهیواد لوړو ګټوگټو په اړه پریکړی کوی .

باید ووییل شي چې همدا لویه جرګهجرگه د اساسي قانون په موادو کې بدلون هم راولي. لویه جرګهجرگه په خپل لومړي غونډې کې خپل مشر ، مرستیال او دوه دارالانشاء ټاکی. درایی په وخت کې باید د لویی جرګېجرگې زیاتي برخه شتون ولري.لویه جرګهجرگه خپل ټولې غونډې او پحثونه په ډاګهډاگه توګهتوگه ترسره کوي خو که له پنځمې برخې څخه یوه برخه ېې د سري بحث غوښتنه وکړي او دپاتې غړو لخوا تصویب شي نو دا بحثونه به په سري توګهتوگه ترسره شي .

د ولسی جرګېجرگې غړي ، د مشرانو جرګېجرگې غړي همدا رنګهرنگه د ولایتي او ولسوالیو شوراګانوشوراگانو مشران، دکابینې غړي ، د ستری محکمې مشر او غړي همدا راز دلوی څارنوالې غړي کوالای شي په لویه جرګهجرگه کې برخه واخلي خو د رای ورکولو حق نلري

== د افغانستان په پېښلیک کې ځینې مهمې جرګېجرگې ==

* '''پایله''': د [[احمد شاه دراني|احمدشاه بابا]] غوره کیدل د پادشاه په توګهتوگه.

په [[مشهد]] کې د [[نادر شاه افشار]] له وژل کیدو وروسته، [[احمد شاه دراني]] چې د نادر افشار د غنایمو د کاروان د لېږد مشري یې پر غاړه درلوده، له [[هند]] څخه مشهد ته د تلو په مهال په [[کندهار]] کې تم شو او او په کندهار کې یی د قومي مشرانو لخوا په یوه لویه جرګهجرگه کې چې ۹ ورځې یې دوام درلود نوموړۍ د پادشاه په توګهتوگه د جرګېجرگې د ګډونوالوگډونوالو لخوا ومنل شو.

* '''پایله''': د [[د افغان-انګرېزانگرېز لومړۍ جګړهجگړه|افغان او انګریزانگریز لمړۍ جګړېجگړې]] ته د خلکو رابلل.

[[دوتنه:د پغمان لويه جرګهجرگه ۱۹۲۶ کال.jpg|کيڼ|250px|بټنوک|د پغمان لويه جرګهجرگه]]