مراټي ژبه
مراټي یوه هند-آریایي ژبه ده چې په عمده توګه د هند په مهاراشترا ایالت کې د مراټي خلکو لخوا ویل کیږي. دا د مهاراشترا رسمي ژبه ده، او د ګوا ایالت او د دامون، دیو او سلواسا سیمه کې ګډه رسمي ژبه ده. دا د هند له 22 ټاکل شویو ژبو څخه یوه ده، د 2011 پورې د 83 ملیون ویونکو سره. مراټي په نړۍ کې د ډېرو اصلي ویونکو سره د ژبو په لېست کې 10م ځای لري. مراټي په هند کې له هندي او بنګالي وروسته دریم لوی شمېر اصلي ویونکي لري. دا ژبه د ټولو عصري هندي ژبو تر ټولو پخوانی ادب لري. د مراټي لویې ژبې معیاري مراټي او ورهادي ژبي دي.
| عمومي مالومات | |
|---|---|
| ځانګړې وېشنيزه | |
| سیمييزتوب د | |
| ليکدود | |
| ويونکو شمېر | |
| د توکمپوهنې ژبې حالت | |
| آيسو ۶۳۹-۱ کوډ |
mr[۷]  |
| د ژبې کوډ |
mr |
| اداري سیمه | |
| هېواد |
مراټي د 'موږ' ټول شموله او ځانګړي ډولونه توپیر کوي او د جنسیت درې اړخیز سیسټم لري، چې د مذکر او ښځینه سربیره نیوټر ځانګړتیاوې لري.
تاریخ
سمولهندي ژبې، د مراټي په ګډون، چې د هند-آریایي ژبې کورنۍ پورې اړه لري، د پراکرت له لومړنیو بڼو څخه اخیستل شوي دي. مراټي یوه له څو ژبو څخه ده چې نور د مهاراشتري پراکریت څخه راوتلې ده. نور بدلون د اپابهراشا ژبې لکه زاړه مراټي ته لاره هواره کړه. په هرصورت، (1970) کلونو کې بلوچ په دې اند و، چې اپابهراسا وروسته له هغه رامینځته شو چې مراټي لا دمخه د منځنۍ هند له ژبو څخه جلا شوې وه. [8]
د 1187 میلادي کال وروسته، د سیونا (یادوا) پاچاهانو په لیکونو کې د مراټي کارولو د پام وړ وده وکړه، چې مخکې یې په خپلو لیکونو کې کنډ او سنسکرت کارول. [14] مراټي د سلطنت د واکمنۍ په وروستۍ نیمه پېړۍ کې (14 پېړۍ) کې د خطاطۍ واکمنه ژبه شوه، او ممکن د یادو هڅو پایله وي چې د دوی د مراټي ژبو مضامینو سره اړیکه ونیسي او ځان د کناډا څخه جلا کړي. [13] [۹]
د ژبې نوره وده او کارول د دوو مذهبي فرقو - مهانوبها او ورکاری پانتان - له امله و چې د دوی د عقیدې د تبلیغ لپاره مراټي یې د وسیلې په توګه غوره کړه. مراټي د سیونا پاچاهانو په وخت کې د محکمې ژبه وه. د وروستیو دریو سیون پاچاهانو د واکمنۍ په جریان کې، د شعر او نثر په برخه کې، د ستورپوهنې، طب او نورو برخو کې مراټي د پام وړ پرمختګ وکړ چې ښې بېلګې يې نالوپاخیان ، رکمنی سویامور او د شری پتی جیوتیشارتنامالا (۱۰۳۹) يادولای شو.
په مراټي ژبه کې د نثر په بڼه کې ترټولو زوړ کتاب، ویویکاسندھو ( Script error: The function "Lang" does not exist. )، د مکندراجا لخوا لیکل شوی و، د نات یوګي او د مراټي لرغوني شاعر. مکندراجا د هندو فلسفې د بنسټیزو اصولو او د یوګا مارګا د بیانولو اساس د شنکراچاریا په وینا یا تعلیماتو باندې تکیه کوي. د مکندراجا بل کار، پاراممرتا، په مراټي ژبه کې د ویدانتا د تشریح کولو لومړنۍ سیستماتیک هڅه ګڼل کیږي.
د مراټي نثر د پام وړ بېلګې دي " Līḷācarītra " ( Script error: The function "Lang" does not exist. )، د معجزې پېښې او کیسې د مهانوبها فرقې د چکرادار سوامي ژوند څخه ډک دی چې د هغه نږدې شاګرد مهیمبتتا لخوا په 1238 کې تالیف شوی. داسې انګیرل کیږي چې لیهکاریترا لومړی ژوندلیک دی چې په مراټي ژبه لیکل شوی. د مهیمبتتا دوهم مهم ادبي کار د شری ګووندپرابوچاریترا یا رودی پورچاریترا دی، د شری چکردار سوامی د ګورو، ښاغلی ګووند پرابو ژوندلیک. دا شاید په 1288 کې لیکل شوی وي. د مهانوبها فرقې مراټي د مذهب او کلتور د تبلیغ لپاره یو موټر جوړ کړ. د مهانوبها ادبيات په عمومي ډول هغه اثار لري چې د خدایانو اوتارونه بیانوي، د فرقې تاریخ، د بھگواد ګیتا تبصرې، د کرشنا د ژوند کیسې بیانوي، شاعرانه اثار او ګرامري او ایتمولوژیکي کارونه چې د فرقې د فلسفې تشریح کولو لپاره ګټور ګڼل کیږي.
د منځنیو پیړیو او د دکن سلطنت دوره
سمولد 13 پیړۍ ورکاري سینټ دنیشور (1275-1296) په مراټي ژبه کې د باګاوت ګیتا په اړه یوه مقاله لیکلې چې مشهور یې دنیشوري او امروتانوباوا په نوم یادیږي.
مکند راج یو شاعر و چې په دیارلسمه پیړۍ کې ژوند کاوه او ویل کیږي چې لومړنی شاعر و چې په مراټي ژبه یې لیکلی و. [17] هغه د ویویکا - سیدھی او پارامروتا لپاره پیژندل شوی کوم چې مابعدالطبعي ، پینتیسټیک کارونه دي چې د ارتوډکس ویدانتیزم سره تړاو لري.
د 16 پیړۍ سنت - شاعر ایکناتھ (1528-1599) د ایکناتي بهګاوت د لیکلو لپاره پیژندل شوی، د بهګاوت پران په اړه تبصره او د بهرود په نوم د عبادت سندرې. [۱۰] مکتیشور مهابھارت په مراټي ژبه ژباړلی؛ توکارام (۱۶۰۸-۴۹) مراټي په یوه بډایه ادبي ژبه بدله کړه. د هغه په شعرونو کې د هغه الهامونه شامل وو. توکارام له ۳۰۰۰ څخه زیات ابهامونه یا دیني سندرې لیکلي دي. [۱۱]
مراټي د سلطنت په دوره کې په پراخه کچه کارول کیده. که څه هم واکمنان مسلمانان وو، خو محلي جاگیرداران او د عوایدو راټولونکي هندوان وو او د نفوسو اکثریت هم وو. د ادارې او عوایدو راټولولو ساده کولو لپاره، سلطانانو په رسمي اسنادو کې د مراټي کارولو ته وده ورکړه. په هرصورت، د دورې څخه مراټي ژبه په خپل لغت کې ډیره فارسي ده. د فارسي اثر تر نن ورځې پورې دوام لري چې د فارسي ژبې ډیری کلمې په ورځني خبرو کې کارول کیږي لکه باګ (باغ)، کارخانه (کارخانه)، شهر (ښار)، بازار (بازار)، دکان (دوکان)، حشر (هوښیار)، کاد (. کاغذ)، خرچي (کرسۍ)، جامین (ځمکه)، جاهرات (اعتراض)، او هزار (زره) [۱۲] مراټي هم د احمد نگر سلطنت په وخت کې د ادارې ژبه شوه. [۱۳] د بیجاپور عادلشاهي هم د ادارې او ریکارډ ساتلو لپاره مراټي کاروي.
د ماراته امپراتورۍ
سمولمراټي د مراٹھا امپراتورۍ له عروج سره شهرت ترلاسه کړ چې د شیواجي له واکمنۍ سره پیل شو. د هغه په مشرۍ، په اداري اسنادو کې کارول شوې ژبه لږ فارسي شوه . پداسې حال کې چې په 1630 کې، 80٪ لغتونه فارسي وو، په 1677 کې 37٪ ته راټیټ شول [۱۴] سمرت رامداس د شیواجي معاصر و. هغه د هندو مذهب د تبلیغ لپاره د ماراتا د یووالي ملاتړ وکړ. [۱۱] د ورکاري سنتونو برعکس، د هغه لیکنه د ظلم ضد قوي بیان لري. ورپسې د ماراته واکمنانو امپراتورۍ له شماله تر پېښوره ، له ختیځه تر اوډیشا پورې او په سویل کې په تامل ناډو کې له تنجاور پورې وغځوله. د ماراتیانو لخوا دې سفرونو په پراخه جغرافیایي سیمو کې د مراټي په خپریدو کې مرسته وکړه. پدې دوره کې د ځمکې او نورو سوداګرۍ په معاملو کې د مراټي کارول هم لیدل شوي. له همدې امله د دې دورې اسناد د عامو خلکو د ژوند ښه انځور وړاندې کوي. د دې دورې څخه په مراټي او مودي رسم الخط کې ډیری بخاري لیکل شوي. مګر د اتلسمې پېړۍ په وروستیو کې، د ماراتا امپراتورۍ نفوذ د هیواد په لویه برخه کې د کمښت په حال کې و.
په اتلسمه پیړۍ کې د پیشوا د واکمنۍ پرمهال، ځینې مشهور اثار لکه د وامان پانډیت یتارتادیپیکا، د رګونات پنډت لخوا نالادامینتي سویاموار، پانډوا پرتاپ، هریویجي، د شریدار پنډت لخوا رامویجي او د موروپانت لخوا مهابھارت تولید شوي. کرشنادیارناوا او سریدار د پیشوا په دوره کې شاعران وو. د دورې په جریان کې نوي ادبي ډولونه په بریالیتوب سره تجربه شوي او کلاسیک سټایلونه بیا راژوندي شوي، په ځانګړې توګه د مهاکاویا او پرابندا شکلونه. د ورکاري بهکتي سنتانو تر ټولو مهم هګیوګرافي په اتلسمه پیړۍ کې د مهاپتي لخوا لیکل شوي. [۱۵] [۱۱] د 17 پیړۍ نور مشهور ادبي پوهان مکتیشور او شریدر وو. [۱۶] مکتیشور د ایکناتھ لمسی و او په اووی متر کې ترټولو مشهور شاعر دی. هغه په مراټي ژبه د مهابھارت او راماینا ژباړلو لپاره خورا پیژندل شوی مګر د مهابھارت ژباړې یوازې یوه برخه شتون لري او د رامایان ټوله ژباړه ورکه شوې ده. شریدار کلکرني د پانډارپور سیمې څخه راغلی و او ویل کیږي چې د هغه اثار تر یوې اندازې پورې د سنسکرت افسانې ځای په ځای کړي. په دې دوره کې د پوواډا (د جنګیالیو په ویاړ سندرې ویل شوي)، او لاواني (رومانټیک سندرې چې د نڅا او وسایلو لکه طبلا سره وړاندې کیږي) پراختیا هم ولیدله. د 17 او 18 پیړۍ د پوواډا او لواني سندرو لوی شاعران اننت فاندي، رام جوشي او هوناجي بالا وو. [۱۶]
د برتانوي استعمار دوره
سمولد برتانوي استعمار دوره د 1800s په پیل کې پیل شوه د مراټي ګرامر معیاري کول د عیسوي مشنري ویلیم کیري د هڅو له لارې. د کیري په قاموس کې کمې لیکنې وې او مراټي کلمې په دیوناگري کې وې. د انجیل ژباړې لومړني کتابونه وو چې په مراټي ژبه چاپ شول. د ویلیم کیري لخوا د امریکایی مراټي ماموریت او سکاټلینډ مشنریانو لخوا دا ژباړې د 1800 لسیزې په لومړیو کې د "مشنري مراټي" په نوم د ځانګړي پیډګین شوي مراټي پراختیا لامل شوې [۱۷] تر ټولو هراړخیز مراټي-انګلیسي قاموس په ۱۸۳۱ کې د کپتان جیمز توماس مولسورت او میجر توماس کینډي لخوا تالیف شوی و. دا کتاب له خپرېدو نږدې دوه پېړۍ وروسته اوس هم د چاپ په حال کې دی. [۱۸] استعماري چارواکو د مولسورت او کینډي په مشرۍ د مراټي معیاري کولو لپاره هم کار وکړ. دوی د دې کار لپاره د پوني برهمنانو څخه کار واخیست او د سنسکرت تسلط لرونکې بولۍ یې چې په ښار کې د اشرافو لخوا ویل کیږي د مراټي لپاره د معیاري ژبې په توګه ومنله. [۱۹] [۲۰] [۲۱] [۲۲]
د transl. ژبې ورځمراټي دین / مراټي دیواس هر کال د فبروري په 27 د هند په مهاراشترا او ګوا ایالتونو کې لمانځل کیږي. دا ورځ د مراټي ژبې وزارت لخوا تنظیمیږي. دا د مشهور مراټي شاعر وی د زیږون ورځ لمانځل کیږي. وا. شیرواډکر چې د کوسوماګراج په نوم مشهور دی.
په ښوونځیو او کالجونو کې د مقالو سیالۍ او سیمینارونه ترتیب شوي، او حکومتي چارواکو ته د بیلابیلو پیښو ترسره کولو غوښتنه کیږي.
مراټي کلمې د وینایک ساورکر لخوا رامینځته شوي
سمولوینااک دامودر ساورکر ، د خپلواکۍ فعال، د هندوتوا ایډیالوژیک، لیکوال او شاعر یادونه وکړه، د نورو ژبو، ډیری انګریزي کلمو لپاره د نوي مراټي معادل په جوړولو سره د مراټي ژبې سره مرسته وکړه. د دې مراټي معادلاتو څخه دمخه، د پارسي، ترکي ژبو کلمې په پراخه کچه کارول کیده، چې ساورکر ته د منلو وړ نه وه. [۲۳] هغه په دې نظر و چې بهرني کلمې د مراټي ژبه ککړه کړې او اصلي مراټي کلمې یې د ورته معنی سره ناپاک کړي. [۲۳] د دیشپانډي په وینا، د هندي برعکس، د ساورکر د بها شدهي کمپاین له مراټي څخه د عربي، فارسي او ترکي کلمو د لرې کولو لپاره ناکامه وه. [۲۴]
- ↑ سرچينې تړی: https://github.com/unicode-org/cldr/blob/main/common/main/mr.xml.
- ↑ سرچينې تړی: https://iso639-3.sil.org/code/mar.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ذکر کېدنه: اېتنولوګ. Publisher: SIL International. اثر ژبه: انګرېزي ژبه. ISSN: 1946-9675.
- ↑ Mikael Parkvall (۲۰۰۷). "د نړۍ ۱۰۰ ګڼ نفوس لرونکې ژبې". Nationalencyklopedin.
- ↑ ذکر کېدنه: Världens 100 största språk 2010. خپرېدو نېټه: ۲۰۱۰.
- ↑ "اېتنولوګ" (په انګرېزي ژبه). SIL International. نه اخيستل شوی 10 مې 2019.
{{cite web}}: سرچينه ساتل:ناپېژانده ژبه (link) - ↑ "Language".
- ↑ "ScriptSource - India". نه اخيستل شوی 21 اگسټ 2023.
- ↑ Cynthia Talbot (20 September 2001). Precolonial India in Practice: Society, Region, and Identity in Medieval Andhra. Oxford University Press. pp. 211–213. ISBN 978-0-19-803123-9.
- ↑ Keune, Jon Milton (2011). Eknāth Remembered and Reformed: Bhakti, Brahmans, and Untouchables in Marathi Historiography. New York, NY, USA: Columbia University press. p. 32. نه اخيستل شوی 9 March 2016.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ Natarajan, ed. (1996). Handbook of twentieth century literatures of India (1. publ. ed.). Westport, Conn. [u.a.]: Greenwood Press. p. 209. ISBN 978-0313287787. Invalid
<ref>tag; name "Greenwood Press" defined multiple times with different content - ↑ Pathan, Y. M. (2006). Farsi-Marathi Anubandh (फारसी मराठी अनुबंध) (PDF). Mumbai: महाराष्ट्र राज्य साहित्य आणि संस्कृती मंडळ. نه اخيستل شوی 13 February 2022.
- ↑ Gordon, Stewart (1993). Cambridge History of India: The Marathas 1600-1818. Cambridge, UK: Cambridge University press. p. 16. ISBN 978-0-521-26883-7.
- ↑ Eaton, Richard M. (2005). The new Cambridge history of India (1. publ. ed.). Cambridge: Cambridge University Press. p. 154. ISBN 0-521-25484-1. نه اخيستل شوی 25 March 2016.
- ↑ Callewaert, Winand M.; Snell, Rupert; Tulpule, S G (1994). According to Tradition: Hagiographical Writing in India. Wiesbaden, Germany: Harrassowitz Verlag. p. 166. ISBN 3-447-03524-2. نه اخيستل شوی 9 April 2015.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ Ranade, Ashok D. (2000). Kosambi (ed.). Intersections : socio-cultural trends in Maharashtra. London: Sangam. pp. 194–210. ISBN 978-0863118241.
- ↑ Sawant, Sunil (2008). Ray (ed.). Studies in translation (2nd rev. and enl. ed.). New Delhi: Atlantic Publishers & Distributors. pp. 134–135. ISBN 9788126909223.
- ↑ Molesworth, James; Candy, Thomas (1857). Molesworth's, Marathi-English dictionary. Narayan G Kalelkar (preface) (2nd ed.). Pune: J.C. Furla, Shubhada Saraswat Prakashan. ISBN 81-86411-57-7.
- ↑ Chavan, Dilip (2013). Language politics under colonialism : caste, class and language pedagogy in western India. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars. p. 174. ISBN 978-1443842501.
- ↑ Chavan, Dilip (2013). Language politics under colonialism : caste, class and language pedagogy in western India (first ed.). Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars. pp. 136–184. ISBN 978-1443842501. نه اخيستل شوی 13 December 2016.
- ↑ Deo, Shripad D. (1996). Natarajan (ed.). Handbook of twentieth century literatures of India (1. publ. ed.). Westport, Conn. [u.a.]: Greenwood Press. p. 212. ISBN 978-0313287787.
- ↑ Rajyashree (1994). Goparaju Sambasiva Rao (ed.). Language Change: Lexical Diffusion and Literacy. Academic Foundation. pp. 45–58. ISBN 978-81-7188-057-7.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedThube - ↑ Reddy, N. Manohar. "Vernacular Discourse as Politics of Liberation: An Interview with Professor G.P. Deshpande." Social Scientist 42, no. 9/10 (2014): 85-98. Accessed 9 April 2021. http://www.jstor.org/stable/24372978