تلمود

تلمود ( عبراني תַּלְמוּד) یوه عبراني کلمه ده چې ریښه یې למד ( למד ) ده. لمذ په عبراني کې ورته مانا لري لکه په عربي کې يې چې لمذ لري، چې د لوستلو په مانا دی. له دې څخه د تلمیذ ماناد هم راوځي چې د زده کوونکي په مانا دی. تالمود د یهودیت د قوانینو ټولګه ده، کوم چې د یهودانو په ژوند کې مقدس حیثیت لري او د یهودي قانون دویمه سرچینه ګڼل کیږي. تلمود دوه برخې لري:

• مشنا ( عبرانی משנה ) د هلاکه (د یهودي فقهې) لومړنۍ ټولګه ده، چې تر دویمې پیړۍ پورې په شفاهي توګه لیږدول شوې.
• جمارا ( آرامي גמרא ) د يهودي ربيانو د ميشني تعبيرونه، د شمېرو مجموعه، د ګمارا په نوم يادېږي. دا د میشنا له پای ته رسیدو وروسته په یهودي مدریش کې رواج و.

میشني او جمارا هم د یو بل سره د تبادلې وړ کارول کیږي. په یهودي ادبیاتو کې یو بل کتاب دی چې مشنا ته ورته دی، د بیریشا په نوم یادیږي. دا د تانیمیم ( عبراني عهدنامې) لخوا د میشیني له ترمیم وروسته کوډ شوی و.

پېژندنه

تلمود په حقیقت کې د تورات یوه برخه لري، مګر ډیری یې د مذهبي مشرانو د افکارو، د هغوی د بحثونو او د دوی د بحثونو لنډیز دی چې څنګه اداره کول، د ټولنې کنټرول، مذهبي دودونه، او د کورنیو او کورنیو ترمنځ اړیکو، اقتصاد. ښوونه او روزنه، د کرنې طریقې او نور ټول مسایل، دا د بحثونو، څیړنو، نظرونو او لارښوونو مجموعه ده چې نه یوازې د یوې دورې بلکې د ټولو وختونو، طب، ستورپوهنه، جادو، جنس، طنز او نورو ټولو په اړه معلومات شامل دي. د ژوند نورې برخې. دا کتاب د زرګونو کلونو په اوږدو کې لیکل شوي ډیری ټوکونه لري. د تلمود معنی مطالعه یا ښوونه ده او دا د یهودانو مذهب دی. دا په 36 جلدونو کې شتون لري او یو ملیون اته سوه زره کلمې لري.

تاریخ

یهودي " رابیانو " په تیرو کلونو کې د تورات په اړه مختلف ډوله تفسیرونه او تفسیرونه لیکلي دي. ربیع یوخص دا ټول شرحونه او تفسیرونه په 1500 میلادي کال کې راټول کړل او ځینې نور کتابونه یې اضافه کړل چې په 230 او 500 میلادي کال کې لیکل شوي. دا ټولګه د "تلمود" په نوم یادیږي چې معنی یې د یهودانو تعلیم دی. دا کتاب د یهودانو لپاره ډیر سپیڅلی دی او د تورات او زاړه عہد نامې سره برابر دی. (بلکې د تورات په پرتله خورا مهم دی، لکه څنګه چې ګراف وویل: پوه شئ چې د ربیانو خبرې د پیغمبرانو په پرتله خورا ګران دي).

د یهودي عالمانو په وینا، الله تعالی موسی علیه السلام ته په سینا کې دوه شریعتونه نازل کړل:

• لیکل شوی شریعت
• زباني قانون

او دا لفظي شريعت اصلي شريعت دی، چې د الله تعالی د ارادې او ليکلي شريعت رښتينی تعبير دی، يعني تورات .

په دې توګه دوه ګونی قانون په یهودانو کې پیل شو او تر څلویښتو پیړیو پورې دا پټ قانون په شفاهي ډول انتقال شو او یهودي ربیانو د تورات د شفاهي او پټ قانون تر نامه لاندې په خپلسري ډول تفسیر کولو ته دوام ورکړ. یهودي خلک په ځینو عقیدو موافق نه وو ځکه چې زباني قانون نه و لیکل شوی. هر یهودي ربي خپل تفسیر درلود، کوم چې د هغه کورنۍ او پیروانو باور درلود.

نور وګوره

• یهودیت