په فلسفه کې، د اپلاتون د پوهې یوه تیوري ده چې د یوناني فیلسوف اپلاتون او د هغه پلويانو رامينځته کړې ده.
اپلاتوني پوهه په دې نظر ده چې د اپلاتون نظریاتو پوهه طبیعي ده، نو ځکه زده کړه په روح کې د ژور دفن شوي نظرونو پراختیا ده. د اپلاتون وايي چې د سوکرات کرکټر دا نظر وړاندې کوي چې هر یو روح له زېږون دمخه د ښه شکل او بشپړې نظري پوهې سره شتون لري. په دې توګه، کله چې یوه مفکوره "زده" کیږي دا په حقیقت کې یوازې "مخکينۍ پوهه"تازه کيږي او ياديږي. [۱]
اپلاتون د پوهې ، چې يقيني ده، او رېښتینې نظر ، چې ډاډمن نه دی، ترمنځ یو ژور توپیر راڅرګند کړ. نظرونه د احساس د بدلېدونکي نړۍ څخه ترلاسه کیږي؛ پوهه د بې وخته شکلونو، یا جوهرونو نړۍ څخه ترلاسه کیږي. په جمهوریت کې، دا مفکورې د لمر د استعار ، د وېشل شوې کرښې مشابه ، او د غار د تمثیل په کارولو سره بيان شوې ده.
د یادولو افلاتوني نظریه
سمول
د اپلاتون د يادولونظریه، یا anamnesis هغه نظر دی چې موږ ټول پوهه لرو او د دې پوهې احساس زموږ په کشف پورې اړه لري. ایا دا نظریه باید په لفظي توګه واخیستل شي یا نه د بحث موضوع ده. کې بند دی. روح یو وخت په مستقیم ډول د فورمو سره پیژندل شوی و، مګر دا اوس مجسم شوی. دا یو ځل ټول فارمونه پوهیدل، مګر دوی یې هیر کړل. یادونه هغه پروسه ده چې زموږ پام ته دا پوهه راوړي چې موږ هیر کړي یو. دا نظریه پدې معنی ده چې هیڅ شی هیڅکله نه زده کیږي، دا په ساده ډول یادول یا یاد ساتل کیږي. په لنډه توګه دا وايي چې ټول هغه څه چې موږ دمخه پوهیږو د زیږون څخه دمخه بار شوي او زمونږ حواس مونږ ته دا وړتيا راکوي، چې زموږ په ذهن کې پټ شوي معلومات وپیژنو او وپیژنو. په یادولو کې له یوې خوا د بدن په فریبونو او انحرافاتو باندې برلاسي کول شامل دي، خو له بلې خوا په ګټوره توګه د بدن د فریبونو څخه کار اخیستل د فرصت لپاره یا د يادولو پېښو محرک شامل دي. [۲] اصلي متنونه چې د یادولو تیوري رامینځته کوي Phaedo او مینو دي، که څه هم دا تیوري په فیډروس کې هم مهم رول لوبوي.
په جمهوریت کې (VI 507b-509c)، د افلاطون کرکټر، سقراط، لمر د "فکري روښانتیا" د سرچینې لپاره د استعار په توګه کاروي، کوم چې هغه د ښه شکل په توګه ګڼلی. استعاره د حتمي واقعیت د ماهیت په اړه ده او موږ څنګه پوهیږو. دا د سترګو سره پیل کیږي، کوم چې سقراط وايي د حسي ارګانونو ترمنځ غیر معمولي دی ځکه چې دا د کار کولو لپاره منځني، یعنی رڼا ته اړتیا لري. د رڼا تر ټولو قوي او غوره سرچینه لمر دی؛ د دې سره، موږ کولی شو چې شيان په روښانه توګه وپېژنو. په ورته ډول ، د پوهېدو وړ شیانو لپاره د هر ځانګړي شي د پوهېدو لپاره د هغه بڼه اړینه ده. په دې توګه، که موږ هڅه وکړو چې پوه شو چې ولې شیان لکه څنګه دي، او زموږ په شاوخوا کې د مختلفو جزیاتو د پوهیدو لپاره کومې عمومي کټګورۍ کارول کیدی شي، پرته له کوم ډول ډولونو (نړیوالونو) ته اشاره کوو، موږ به په بشپړه توګه ناکام شو. په مقابل کې، "هغه ډومین چیرې چې حقیقت او واقعیت روښانه کوي" د اپلاتون د شکلونو نړۍ پرته بل څوک نه دی، د غوره شکلونو له مخې روښانه شوی.
د جمهوریت په شپږم کتاب کې، ویشل شوې کرښه دوه برخې لري چې د پوهه نړۍ استازیتوب کوي او کوچنۍ ښکاره نړۍ. د دغو دوو برخو څخه هره یوه ویشل شوې، د پوهېدو وړ نړۍ کې برخې د لوړې او ټیټې بڼې استازیتوب کوي او د لید نړۍ برخې برخې د عادي لیدلو شیانو استازيتوب کوي او د دوی سيوری، انعکاس او نور استازیتوب کوي. د کرښې برخې غیر مساوي دي او اوږدوالی یې "د دوی نسبي روښانتیا او ناڅرګندتیا" او د دوی مقایسه "حقیقت او حقیقت" څرګندوي او همدارنګه مونږ د شيانو په اړه پوهه لرو يا نظر.
افلاطون په خپل تر ټولو مشهور ډیالوګ، جمهوریت ، کې د انساني حس او سیوري تر منځ یو مشابهت راخیستی چې د غار د دیوال په اوږدو کې تیریږي - د افلاطون د غار د تمثیل په نوم یادیږي.
د دې نورو تمثيلونو سره سره، په <i id="mwTg">فیډرس</i> (245c-257b) کې د افلاطون د کریټیر افسانه هم یقینا د یادونې وړ ده. آسماني او تر آسماني ساحو ته د ذهن پورته کول د یوه کریتي او هغه ګاډۍ سره پرتله کیږي چې د دوه وزر لرونکو آسونو لخوا راښکته کیږي ، یو تیاره او یو سپین. په انځوریز ډول د روح مشهور افلاطون درې اړخیزه نمونه ده: کریټیر د دلیل، یا عقل استازیتوب کوي، د تیاره آس اشتها جذبه، او سپینه آس د زړه پورې طبیعت استازیتوب کوي. یوازې د دوه آسونو په کنټرول او کنټرول سره سوری کولی شي اسمانونو ته پورته شي او د الهی پوهې ضیافت څخه خوند واخلي. د کریټیر افسانې کلیدي epistemological ځانګړتیاوې دي (1) یو ټینګار، لکه څنګه چې د غار د مثال په توګه، په ریښتینې پوهه باندې د لوړتیا په توګه، (2) او د ریښتینې پوهې ترلاسه کولو لپاره د یو جذب طبیعت د مینځلو اړتیا.
د افلاطون یوه ښه بیلګه چې څنګه د پوهې ترلاسه کول وړاندې کوي د مینې په زینه کې شتون لري. په سمپوزیم (210a-211b) کې، د افلاطون سقراط پادری دیوتیما ته د "عاشق" په توګه تعریف کوي چې د هغه چا په توګه چې مینه لري او مینه د هغه څه لپاره د غوښتنې په توګه چې یو څوک نلري. د مینې د دې زینې نمونې له مخې، یو عاشق په لاندې ډول د اصلي مینې څخه د مینې پاکې بڼې ته وده کوي:
- یو ښکلی بدن - عاشق دلته د مینې په خورا څرګند ډول پیل کیږي.
- ټول ښکلي بدنونه - که عاشق خپله مینه وڅیړي او لږ تحقیق وکړي ، نو هغه به ومومي چې په دې ښکلي بدن کې موجود ښکلا اصلي نه ده ، دا د هر ښکلي بدن سره شریکه ده.
- ښکلي روحونه - د هر ښکلي بدن د ترلاسه کولو لپاره د ډیری احتمالي هڅو وروسته، عاشق باید پوه شي چې که یوه مینه پوره نه کړي، نو د دې فکر کولو لپاره هیڅ دلیل نشته چې ډیری خلک به راضي کړي. په دې توګه، "د هر بدن مینه وال" باید، د افلاطون په وینا، "د یو چا لپاره خپل لیوالتیا د لږ یا هیڅ اهمیت په پام کې نیولو سره مناسب تناسب ته راوړي." پرځای یې، جذب یو مناسب شی ته لیږدول کیږي: روح.
- د قوانینو او بنسټونو ښکلا - راتلونکی منطقي ګام د عاشق لپاره دی چې له ټولو ښکلي روحونو سره مینه وکړي او بیا هغه مینه ته انتقال کړي چې د دوی د شتون مسولیت لري: یو اعتدال، همغږي او عادلانه ټولنیز نظم.
- د پوهې ښکلا - یوځل چې دې لارې ته لاړ شي ، مینه وال به په طبیعي ډول د هغه څه لپاره لیواله وي چې د پوهیدو وړ ښه ټولنیز بنسټونه رامینځته کوي او رامینځته کوي: پوهه.
- ښکلا پخپله - دا د ښکلا بڼه ده. دا کوم ځانګړی شی نه دی چې ښکلی دی، بلکې د ښکلا جوهر دی. افلاطون د مینې دا سطحه د "عجیب لید" په توګه تشریح کوي، "د تلپاتې مینه چې نه راځي، نه عمر لري، چې نه ګل کوي او نه ماتیږي." دا ابدي دی او "هیڅ شی چې د غوښې څخه دی" نه "کلمې" او نه "پوهه" بلکې د "خپل ځان او پخپله په یو ابدي وحدت کې شامل دي، پداسې حال کې چې هر ښکلی شی د هغې برخه اخلي."
د نورو شیانو په اړه پوهه په ورته ډول د غوښتل شوي شیانو (سور، اوږد، پتلی، لیوالتیا، او نور) د اصلي واقعیت (یا سیوري) څخه د غوښتل شوي شیانو وروستي شکل ته، یا د ځان په لټه کې شیانو ته د پرمختګ له لارې ترلاسه کیږي. دا ډول ګامونه د افلاطون د لمر استعاره، د هغه د غار تمثیل او د هغه ویشل شوی کرښه تعقیبوي. پرمختګ یو حقیقت ته نږدې او نږدې کوي ځکه چې هر ګام د تیر نسبي واقعیت تشریح کوي.
- ↑ Ackrill, J.L. "Anamnēsis in the Phaedo," in E.N. Lee and A.P.D. Mourelatos (eds.) Exegesis and Argument: Studies in Greek Philosophy Presented to Gregory Vlastos. Assen, 1973. 177-95.
On the theory of recollection in Plato's Phaedo(73c-75).
- ↑ See Douglas R. Campbell, "The Soul’s Tool: Plato on the Usefulness of the Body," Elenchos 43 (1): 7-27. 2022.
کينډۍ:Epistemologyکينډۍ:Plato navbox
