د "ځمکني توتان" د بڼو تر مېنځ توپير

د ځمكنيو توتو نموم له پخواني انګليسي ) Old English( يعني streawberige څخه اخيستل شويدي كوم چي تركيب شوي له streaw په معني د واښه "straw" او berige په معني د "berry". يعني توت دي چي ددي دليل واضح ندي .

دا ممكن د runners واښه ته ورته شكل يا مطلق معني د واښو، خاشاك او سبوس وي چي ارتباط د بوټي د تيت ظاهريدل دي .

په زړه پوري داده چي په جرمني هيوادونو ( هالند، جرمني، انګلستان چي په جرمني ژبو پړاو لري) وحشي ځمكني توت ټولوي او په واښو يي سره پيي، په هغه ملكو كي خلكو straw-berry پيدا كړه ترڅو چي يوه اسانه كلمه چي ددوي جامعي ته قابل د ملاحظي وي .

هلته يو بل بديل هم شته چي دا كلمه د Anglo-Saxon د يو فعل څخه اخيستل شوي چي "strew" په معني د شا او خوا تيتيدل) (spread around كوم چي streabergen وه Strea په معني د "strew"او Bergen په معني د "berry" يا ميوه ده او له هغه ځايه او وخته په straubery، strauberryاو بالاخره په strawberry كلمه كومه چي نن ورځ استعماليږي بدل شوي ده .

دا نوم كيداي شي چي له دي حقيقت څخه اخيستل شوي وي چي داميوه او ډير runners په تيت او پاشان شكل "strewn" د ځمكي په مخ ظاهريږي .

ځمكني توت د كورنيو كروندو لپاره يوښه مناسب بوټى او غوره ميوه ده ځكه بوتي په چټكۍ سره ميوه توليدوي او د روزنې لپاره لږې ځمكې ته اړتيا لري، هر بوټى په لومړي كال كښې ¼ حصه ميوه توليدوي كه بوټي په كتارونو كښې په كمه فاصله وكرل شي25 بوټي په نورماله توګه د يوې متوسطې كورنۍ لپاره په كافي اندازه توت توليدوي . حاصل معمولا په دوهم او دريم كال لږيږي، نو له دې كبله نوي بوټي په دريم او ځلورم كال له سره بايد كينول شي.

ځمكني توت جلبونكې ميوه د ښه خوند سره توليدوي، ځمكني توت په لويه پيمانه ويتامين سي Vitamin C لري . دځمكني توتوډير كلتيوارونه د تازه خوړولو او ديخ پروسس لپاره ښه مناسب دي . زيات خلك ددې ميوې له تازه خوړولوڅخه خوند اخلي، همدارنګه له دې څخه دلوړكيفيت مربا او شيرنۍ جوړيږي.

ګل ماننده (rosette growth) نمو د نبات يو ښه پيژندل شوي خاصيت) (characteristicددي بوټي دي .

اكثر نوعيrunners دباندي وباسي چي هغه نوي جواني ) (bud په څنډو (extremity) كي منځ ته راوړي .

پاڼي خصوصا دري برګچي) leaflets (لري مګر تعداد ددي برګچو كيداي شي چي ۵ او يا يوه وي .

په ګلاب ګل كي د ګل د ساقي پاسني برخه كله چي ګلاداني ته ورته شكل ته (vase-shaped cavity) نمو كوي منبسط كيږي يعنيhip) (ته بدليږي هغه چي حقيقي ميوه ياتخم مستوروي (پټوي)، او لرونكي د carpels ( د ښځينه د توليد مثل اندام چي عبارت له تخمدان او كلالي څخه دي) په خپله داخلي برخه كي دي .

په پوره ډول نه وي پټ شوي .يو پوخ شوي ځمكني توت ميوه په حقيقت كي په مناسب ډول د يو ګلاب) (rose له ميوي سره پرتله شي كله چي هغه د سر خوا څخه دباندي خوا ته ووځي.

د ځمكنيو توتو په فارمونو كي عموما د شاتو مچيو صنوقونه ايښودل كيږي تر څوګرده افشاني (pollination) ته انكشاف وركړي .

په عمومي ډول ( سره له استثنا )، دځمكني توتو نوعي species چي ډير كروموزومونه ولري ډير قوي دي او لو ي بوټي له ډيرو ميوو سره توليدوي .

Mock Strawberry او Barren Strawberry دواړه د Fragaria سره يو شان دي او په جنس كي نيږدي ارتباط د Potentilla سره لري .

Day- Neutral ډول ځمكني توت د ټول وده ايز فصل په اوږدوكښې ميوه توليدوي . او دټول وده ايز فصل په اوږدو كښې يو ځل Runner توليدوي .

د Day- Neutral او Ever-Bearers ډولونه د هغه باغ لرونكو لپاره چې لږه ځمكه لپاره غوره ده . همدا راز دوي كولاي شي په Terraced bed، په بيلرو او ګلدانيو كښې وكري،او كروند ګر كولاي شي ځمكني توت د ځمكې دپوښښ بوټو په توګه وكري.

Day- Neutral ډول د June- Bearers له ډول څخه توپير لري . هغه دا چې دوي پوره بوټى په لومړني فصل كښې كله چې وكرل شي تشكيلوي.

ځمكني توت هغه ميوه ده چې په پراخه توګه كرل كيږي . ځمكني توت ښې زهكشي شوې خاورې ته ترجيح وركوي چې په لوړه پيمانه عضوي مواد ولري. بوتي پوره لمر ته اړتيا لري ترڅو لوړ حاصل توليد كړي يعنې شپږ ساعته لمر ته په ورځ كښې اړتيالري.

يو تعداد د Lepidoptera نوعي د ځمكني توتو څخه تغذيه كوي .

ځمكني توت د كيفيت او ډير حاصل لپاره پوره اندازه لمر ته اړتيا لري . ځمكني توت بوټي په مختلفوخاوروكښې د بوټي توليد كولاى شي. كه څه هم چې ښه نتيجه يې د حاصلخيزو ځمكو چي په لويه پيمانه غوره عضوي مواد ولري وركړى دي. [[خاوره]] بايد يوه كمه اندازه تيزابي وي چې پي اچ يې د5.8-6-5 وي . كه چيرې د خاورې حاصلخيزي او تيزابيت معلوم نه وي دا سپارښتنه كيږي چې له [[[[خاوره]]|خاورې]] نه نمونه واخستل شي او تيسټ شي. دا خاورې تيست كيداى شي چې ستاسو د سيمه ايز توسعه وي دفتر په واسطه وشي او همدارنګه ځانګړي ځانګړي ازمايښتونه د عضوي موادو او د بوران لپاره هم بايد وشي، چونه او سره بايد د خاورې د ټيست مطابق واچول شي.

ځمكنې توت د خاورې د ډير لندبل سره حساس دي . كه د لندبل ( زهكشي) مشكل وي بوټي بايد په جګ بستر كښې و كرل شي.همدارنګه د ځمكني توت د كرلو څخه په هغه ساحه كښې چې مخكينى فصل تور بانجان، رومي پانجان او مرچ او يا چمن وي،د حشراتو او ناروغىومشكل ممكن منځ ته راوړي.

دكرنې لپاره د خاورې سوري په كافي اندازه بايد ژور وي تر ځو ريښې په عموي ډول پكښې ځاي شي .بوټى په داسې ډول چې ريښې يې په [[خاوره]] كښې په افقي شكل ځاي به ځاي شي بايد ونه كرل شي.د June- Bearers بوټي د 12-24in انجوفاصلې په لرلوسره يو له بل نه لرې كرل كيږي.په لنډه فاصله كښې د بوټو رينر بايد كنترول شي، هغه رينرچې ضرورت ورته نشته بايد په لومړي فصل كښې لرې شي

د Day- Neutral ځمكني توتو كښې بوټي 8-12 انچو پورې يو له بل څخه لرې وي او 30-36 انچو پورې فاصله په مابين د دوو قطارونو كښې دي . د لومړني فصل كښي Runner په جريان كښې لرې كري. اوګلان په شپږو لومړنيو هفتو كښې له كرلو وروسته لرې كيږي.

د ځمكني توتو كرنه په پسرلي كښې هغه محال شروع كيږي چې ځمكه د كار د تر سره كولو اجازه وركړي. كرنه معمولا د مارچ او اپريل په مياشتو كښې مخكښې له دې چې توده هوار راورسيږي تر سره كيږي . كه چيرې [[خاوره]] لنده وي كرنه بايد و ځنډول شي تر څو[[خاوره]] وچه او د كښت لپاره برابره شي.كرنه بايد په وريځ لرونكې ورځ يا په مازديګر كښې تر سره شي.

بوټى په [[خاوره]] كښې په داسې ډول كيښودل كيږي چې يواځې پاشنۍ ريښې يې په [[خاوره]] پټې شي د بوټي تاج په [[خاوره]] كښې بايد پټ نه شي . بوټي له پنځو اونيو وروسته رينر او نوي بوټي توليدوي.

ماپيني بوټي په سم ډول كينول شوي دي خاورې يواځې پاسنۍ ريښې پټې كړې دي . په كيڼ اړخ كښې نبات په لږ ژوروالي سره كرل شوى، ښي اړخ ته بوټي ډير ژور كرل شوي دي.

په دې سيستم كښې Daughter Plant تعداد كميږي تر څو چې له خپل مورني بوټي Mother Plant څخه زرغون شي . بوټي د 3-18 انچو پورې لرې يو له بل څخه كرل كيږي او قطارونه بايد3-4 فوټو يو له بل څخه لرې وي

Daughter Plant يا نوي تشكيل شوي بوټي د ريښو څخه بايد د 4 انچو څخه لرې واقع وي . نور ټول رينر Runner د مورني بوټي څخه بايد پرې شي .

دا يو سيستم د Day- Neutral او Ever -Bearer يو ښه سيتم دي . په دې سيستم كښې ټول Runner له منځه وړل كيږي يواځي اصلي مورني بوټي پريښودل كيږي .ريتر Runner لري كول دمورني بوټي د ښه انكشاف د ډيرو تاجونو او د ګلانو د Stalk سبب كيږي.

10-10-10 د باند په شكل 4-6 انچه لرې له بوټو څخه د 7-10 ورځو وروسته له كرلو څخه واچول شي. . دا سره د شپږو انجو په ژوروالي سره بايد په ځمكه كښې خښه شي

Day- Neutral د بوټو غوټۍ په لومړي كال كښې بايد د جون تر نيمايي پورې له منځه لاړې شي . وروسته بايد ګلانو ته اجازه وركړل شي تر ځوچې د ميوې څخه حاصل واخستل شي په پاتې فصل كښې ( د اكيست څخه تر اكتوبر پورې).

June- Bearers ځمكني توت بايد هر كال له حاصل اخستلو وروسته بايد نوي كينول شي . او كه چيرې يې په ښه ډول ميوه توليدوي نو بيا له يو كال نه زيات په ځمكه كښې پريښودل شي.

نا مطلوبه بوټي لومړى په ميخانيكي طريقه اويادHerbicides په وسيله له منځه وړل كيږي .

ټول زاړه بوټي د لاسي وسائلو( لور...) په واسطه پرې كيږي . د پاڼو د پرې كولو په وخت كښې بايد د بوټي تاج ته ضرر ونه رسيږي. كه په پاڼو كښې كمه ناروغي شتون ونه لري په [[خاوره]] كښې دې خښې شي تر څو كمپوست ورنه جوړ شي.

كتارونو پراخوالي تر 12 انچه كيږي،په هر كتار كښې بايد د بوټو تعداد كم شي . د بوټو تر منځ فاصله بايد د 4-6 انچو پورې وساتل شي . د بوټي د بستر لپاره د 0.5-1 انچه [[خاوره]] اچول كيږي .

دبوټوترميمول (نويول) د ځمكني توتو د روزنې يوه مهمه برخه ده، تر څو د ميوې ښه توليد لاس ته راشي .په June- Bearers توت چې په ګڼو قطارونو كښې كرل شوي وي . د حاصل اخستلووروسته هر كال بايد ترميم شي.

قطارونه بايد د بيل يا كتمن په واسطه 6-12 انجو پورې نرم شي، ټول نامطلوبه بوټي هم ترې لري كيږي، د بوټي ګڼ والى بايد لږ شي . په نويو قطارونوكښې د بوټو كرنه په داسې ډول تر سره كيږي چې د بوټو تر منځ واټن 4-6 انچو پورې وي . په اونۍ كښې يو ځل اوبه لګول تر سره كيږي تر ځو د بوټو ودې او انكشاف ته پراختيا وركړي او نوي Runner د نوى كال لپاره جوړ كړي.

په پسرلي كښې هغه محال چې د بوټو پاڼې په زيړيدو شي ملچ د بوټو نه لري كيږي . يوه اندازه د ملچ واښه د بوټوشاوخوا پريښودل كيږي، تر څو ميوه د خاورې سره د تماس څخه وساتي . همدارنگه د خاورې لندبل ساتي.

په لومړي وده ايز فصل كښې د June- Bearers ځمكنيو توتو ګلان دراځرګنديدو سره سم لري كيږي . د ګلانو لمنځه وړل د بوټي او رينر Runners د پراخيتاسبب ګرځي اوپه راتلونكي كال كښې به بوټي لوي او ښه قوي وي .

برعلاوه څمكني توت يو طبيعي ماده Ellagic acid لري . دا ماده د سرطان د ناروغي څخه مخنيوي كوي

Macular degeneration دا يوه طبي حالت دي چي معمولا په زړو خلكو كي د ليدلو د لاسه وركول د ليدلو په مركز (macula) كي د Retina د خرابوالي له امله منځ ته راځي، دا په لامده او وچ شكل منځ ته راځي، دا د ۵۰ كلونو په سن كي د ړندوالي عمده دليل دي . Macular degenerationدا نا ممكنه كوي چي خه ولولي او يا وويني، اګر چي يه اندازه د ليدلو قوه پاتي كيږي تر خو ورځني دندي ترسره كړاي شي.

ځمكني توت د نورو توتانو په شكل د كولمو او مثاني پاكونكي دي .

هغه كسان چي حساسه معده لري او يا د معدي د زخم او نورو ناروغيو درلودونكي وي، دا بهتره ده چي د توتو له خوراك پرهيز و كړي .

په اوسني و خت كي ډيري كارخاني ددي اسيدو څخه د كريم په ډول توليدات كوي، توپير په مابين د استعمال ددي ميوي دادي چي كريم د دي اسيدونود لوړ غلظت درلودونكي دي او جانبي اثرات هم لري . ددي لپراره چي د جانبي اثراتو څخه مخنيوي وشي بايد د ځمكنيو توتو د د ماسك څخه ګټه واخيستل شي او پايد حوصله ولري ځكه چي د توتو تاثيرات ضعيف دي او ډيره موده وخت نيسي.

ځمكني توت د بيلا بيلو خاورو سره ساز ګاره دي او نرمو خاورو ته ترجيح وركوي، په ګرم او مرطوب هوا كي مناسب محصول لري، په ۴۰۰-۸۰۰ متره ارتفاع د بحر له سطحي څخه مناسب رشد كوي .

په ګلخانه كي د 100m2 ځمكي ته د 3-5 كيلو ګرامه كود وركولاي شو، كودونه بايد د ۱۲-۱۲-۱۷ درجي درلودونكي وي، د ګرده افشاني لپاره بايد په ګلخانه كي د هر 1000m2 سطحي لپاره يو د مچيو صندوق كيښودل شي .