پوهېږم چې نه پوهېږم

" پوهېږم چې نه پوهېږم "() د یوناني فیلسوف سوکرات یو خورا مشهوره وينا ده. ممکنه تشریحات د انساني پوهې نفې له دې جملې څخه یو مطلب دا دی چې انسان هیڅکله په هیڅ نه پوهیږي. دلته پوښتنه دا راپیدا کیږي چې که هغه په هیڅ نه پوهیږي، نو څنګه پوهیږي چې هغه هیڅ نه پوهیږي؟ ځینو دا تفسیر د سوکرات پاراډوکس تر سرلیک لاندې ليکلی دی، چې د درواغجن پاراډکس یو ډول دی. خو بله لار دا ده چې د سقراط مطلب دا و چې انسان هېڅکله د خپلې نړۍ په اړه په ډاډه زړه نه شي پوهېدلای، بلکې له خپل باطني حالت څخه ضرور پوهېدلای شي. له دې امله، هغه کولی شي ووایې چې هغه د نړۍ په اړه په هیڅ شی نه پوهیږي او په دې خبره کې هیڅ تضاد شتون نلري. دا په دې مانا هم کېدای شي چې هر څومره چې انسان پرې پوهيږي، لا هم داسې څيزونه شته چې تر اوسه نه دي کشف شوي او د دغو ناڅرګندو شيانو شمېر ډېر دی؛ دا، مهمه نده چې موږ څومره پوهېږو، دا د هغه څه په پرتله چې موږ نه پوهیږو ډېر او خورا مهم دی. د انسان د ترلاسه شوې پوهې کم ښودل د سوکرات د خبرو بل احتمالي تفسیر دا دی چې د هغه مانا دا وه چې هغه لږه پوهه لري، دومره لږ چې دا پوهه د هغه د نامالومو په پرتله صفر ده. لکه څنګه چې د سوکرات د محاکمې په تفصیل کې راغلي چې سوکرات وایي چې یو ځل یې د ډیلفي معبد د هوښیار خلکو په اړه پوښتنه وکړه او ځواب یې دا و چې سوکرات تر ټولو هوښیار دی. سوکراتپخپله هم په دې خبره حیران او دريان شو. ځکه هغه پوهيږي چې پوهه نه لري. او خدای هم دروغ نشي ویلای. هغه په پای کې دې پایلې ته رسیږي چې "یوازې خدای پوهیږي. په دې حساب، ولې خدای سوکرات د خلکو تر ټولو هوښیار ګڼلی؟ سوکرات ځواب ورکړ چې خدای د سوکرات په مانا نه دی، بلکې خدای د سوکرات نوم د مثال په توګه کارولی دی. لکه: هغه څوک هوښیار دی چې د سوکرات په څېر پوهیږي چې د هغه پوهه هیڅ ارزښت نلري. » ساده جهل او جامع جهل د علم څخه تر پېژدنې او پېژندنې څخه تر علم تر منځ د توپیر د لا روښانه کولو لپاره؛ ناپوهي په مطلق (ساده) او مرکب وېشل کېدی شي. ناپوهي هغه ساده حقيقت دی چې انسان په يو څه نه پوهيږي او پخپله هم پوهيږي چې نه پوهيږي، په دې صورت کې د علم حاصلولو مقام ته رسيدلی شي. لږ تر لږه د نورو خبرو ته غوږ نيسي چې ومني که رښتيا وي نو دا ناپوهي ډېره خطرناکه نه ده. خو جهالت له دې څخه جوړ دی چې انسان نه پوهيږي او نه پوهيږي چې نه پوهيږي او د مثال په توګه فکر کوي چې د غرور له امله پوهيږي. دا ډول جهالت لاعلاج دی، ځکه غرور د جهالت د له منځه وړلو اجازه نه ورکوي. جامع جاهل یا د جاهلیت جاهل (زه نه پوهیږم چې زه نه پوهیږم) د ناپوهۍ یو ډول دی چې په هغه کې یو څوک د خپل ناپوهۍ څخه خبر نه وي او فکر کوي چې پوه دی. او په دې خاطر به د خپل جهالت د له منځه وړلو په لټه کې نه وي، ځکه دا د جهالت علم دی چې انسان د خپل جهالت له منځه وړي. لاندې جملې ورته اشاره کوي: ابن سینا : "ایاک او فتانه بطره". د ابتر له هوښيارۍ څخه د وېرې په مانا ده. یعنی له نیمګړی عقل او نیم عقل څخه؛ دا پدې مانا ده چې یو سړی ښه یا ساده یا هوښیار او په بشپړ ډول پوه دی. ساده خلک معمولا په دې پوهېږي چې ساده دي، خو نیم هوښیار خلک چې په ځینو مواردو کې هوښیار وي، ډېر هوښیار ګڼي او تل خپل عمل هوښیار ګڼي، دا ډول خلک تر ټولو احمقان او تر ټولو جالب خلک دي. امام محمد غزالي رحمه الله فرمايي: هر څه چې په خپل نيمګړي وجود کې وي له خالص غير موجوديت څخه غوره دي، پرته له علم او پوهې څخه! دا د بیلګې په توګه، روغتیا یا شتمنۍ معنی لري؛ که یو څوک هر څومره مقدار ولري، تر هغه ښه دی، چې څه نه لري، خو علم او پوهه داسې نه ده، بې تعلیمه تر بې سواده بدتر دی. ځکه چې هغه فکر کوي چې هغه ډیر سواد دی او هیڅکله یې د بشپړولو هڅه نه کوي. البته، جاهل ښايي پورته غلط تعبیر شي، په پورتنۍ برخه کې د "هیڅ شی" یا "ناپوهۍ" څخه مراد دی چې دومره ډیر ناپوهان شتون لري چې زموږ پوهه تقریبا هیڅ نه ده (بشپړ) لري، نو دا دی چې هغه نه پوهیږي) هغه ارزښتناک دی لکه څنګه چې ابن سینا وايي چې که څه هم هغه د (ډېر کوچني) ویښتو زړه ټوټه ټوټه کړ (په ډیر څه یې پوه شو) مګر هغه حتی یو ویښته یا خیام هم په بشپړ ډول نه پوهیده چې وايي د ساینس زده کولو لپاره یې ټول هڅه وکړه. (که څه هم علم ساینس نه دی، مګر ساینس پوهه ده) هغه هیڅ شی نه زده کړل. (ځکه چې د هغه د پوهې اندازه صفر ته رسیږي، هیڅ شی نه راځي.) اړوندې پوښتنې پوهنپوهنه ناپوهي غربي فلسفه پايليکونه