قزاقي ژبه

قزاقي ژبه په قزاقي lang|kk-Latn|Qazaq tili) د ترکي ژبو له ډلی یوه ده چې د قرغیزي ژبه سره هم ډیر نږدی والی لري. یاده ژبه د قزاق خلکو له خوا کاریږي چې د قپچاق ترکي ژبو له ډله یوه ده. قزاقي په قزاقستان رسمي ژبه او په روسیه، چین، او التای جمهوریت کې اقلیت ژبه ګڼل کیږي.

قزاق یا قزاق (لاتین: qazaqşa یا qazaq tılı، سیریلیک: қазақша or қазақ тілі، عربي: قازاقشا یا قازاق ٴتىلى، تلفظ کیږي قزاقي د قزاقستان رسمي ژبه ده او د چین په شمال لوېدیز سینکیانګ او د لوېدیځې منګولیا په بایان اولګي ولایت کې د الی قزاق خودمختاره صوبه کې د پام وړ اقلیت ژبه ده. د پخواني شوروي اتحاد په سيمو کې هم د قزاقي ژبې زيات ويونکي شتون لري، چې د روسيې د 2010 کال سرشمېرنې له مخې يوازې په روسيه، المان او تورکيه کې د قزاقي ژبې نږدې 472000 تنه ويونکي شتون لري. د 2017 په اکتوبر کې، د قزاقستان ولسمشر نورسلطان نظربایف پریکړه وکړه چې د لیکلو سیسټم به تر 2025 پورې له سیریلیک څخه لاتیني رسم الخط ته بدل کړي. وړاندیز شوی لاتیني الفبا څو ځله تعدیل شوې.

جغرافیایی ویش

د قزاقي ژبې ويونکي (په عمده توګه قزاقان) د تیان شان څخه د کسپین سمندر لوېدیځې څنډې ته په پراخه سیمه کې پراته دي. قزاقي د قزاقستان رسمي دولتي ژبه ده چې نږدې 10 ملیونه ویونکي لري (د CIA د نړیوال حقیقت کتاب د نفوس او د قزاق ویونکو تناسب په اړه د معلوماتو پراساس)په چين کې نږدې دوه مليونه قزاق او قزاقي ويونکي د شينجيانګ په الي قزاق خودمختاره سيمه کې ژوند کوي.

تاريخ:

لومړني خلک چې د اوسني قزاقستان په خاوره کې اوسېدل، سیتیان وو، چې د ایراني نسل څخه وو. ګوکتورک په شپږمه مېلادي پېړۍ کې دې سیمې ته مهاجر شول او د سیتیان هېواد ډېره برخه یې فتحه کړه، چې د سيتيانو د سیمې د ترک کولو لامل شو. په دولسمه مېلادي پېړۍ کې کيميکانو پر ګوکتورک وګړو بريالی شول او قزاقستان ته يې نوې ترکي ژبه هم معرفي کړه.

د ترکي ژبو د کیپچک څانګه، چې قزاقي ژبه يې زېږولې په عمده توګه د گولډن هورډ د واکمنۍ په جریان کې ټینګ شوی و، چې اوسیدونکو یې په بشپړه توګه اسلام خپور کړ ویل کیږي چې عصري قزاق ژبه په 1465 میلادي کال کې د سني مسلمان قزاق خانې د جوړولو پر مهال رامنځته شوې ده. عصري قزاق احتمالا د چغتای ترکانو او تیموریانو او کیپچک ترکانو ګډ نسل دی. د یوې مسلمانې ژبې په توګه، قزاق په سویل کې د قزاقانو او ایراني توکمیزو ډلو ترمنځ د پرله پسې تاریخي اړیکو له امله له فارسي او عربي څخه د پورونو لوی مقدار کاروي. برسیره پردې، فارسي د قزاقستان په خانې کې یوه ژبه وه، کوم چې قزاقانو ته اجازه ورکړه چې فارسي کلمې په خپلو ژبو او لیکلو ژبو کې مخلوط کړي. په عین وخت کې، عربي د قزاقانو لخوا په جوماتونو او مقبرو کې کارول کیده، او په ځانګړې توګه د مذهبي شرایطو لپاره د ژبې په توګه کار کاوه.

قزاقانو تر 1929 پورې د خپلې ژبې د لیکلو لپاره عربي رسم الخط کارولی و. د 1900 لسیزې په لومړیو کې، قزاق فعال احمد بیتورسینولي د قزاق - عربي الفبا اصلاح کړه، مګر د هغه کار په منځنۍ آسیا کې د شوروي شتون تر سیوري لاندې و. په دې وخت کې، نوي شوروي رژیم قزاقان دې ته اړ کړل چې لاتیني رسم الخط وکاروي، او بیا په 1940 لسیزه کې سیریلیک رسم الخط په دې هڅه کې چې دوی په بشپړه توګه روسیه کړي. نن ورځ، قزاقان د خپلې ژبې د لیکلو لپاره عربي، لاتیني او سیریلیک رسم الخط کاروي.