قات
| Catha edulis قات | |
|---|---|
| |
| |
| مملکه | بوټي |
| څانگه | Tracheobionta |
| طایفه | د دوو تیفه گانو نباتونه |
| کورنۍ | Celastraceae |
| جېنس | قات |
قات (په لاتين: Catha edulis) یوه حاره ونه ده چې په ختيځي افريقا اوعربستان ټاپووزمه کې شنه کېږي. قات په اوس وخت کې د ترکستان څخه تر ختيځي افريقا پورې شنه او کرل کېږي او د ختيځي افريقا د هېوادونو په اقتصاد کې مهم رول لوبوي. د بېلگی په توگه: د قات بوټي چی په اېتوپیا او کېنيا کې کرل کېږي لوی کیفيت (څرنگوالى) لري او په ځانگړي ډول یمن ته صادر کېږي. قات د نژدې ختيځ په ثقافت کې مهم رول لوبوي او مسلمان په عربستان کې قات د نورو مخدرو په ځای خوری. قرآن کریم وایی چې مسلم هر بوټي چې پر روغتیا باندي ښه آغېره لري، کارولای او خوړلای شی. خو په اوس وخت کې د قات خوړل یا ژوول په یمن او سوماليا کې لویه اقتصادي او اجتماعی سترونزه ده. [۱] [۲]
تاريخ
سموللمړنی ذکر د قات په هکله ۷۰۰ کاله مخکې د عربانو لخوا ليکل شوي وو. خو په اوس وخت کې معلوم دی چې نوموړی بوټي ۳۰۰۰ کاله مخکې په لرغوني مصر کې پېژندل شوي وو. قات د اېتوپیا قومي بوټي دي چې تر اوسه پورې یمن ته پراخ شوي دي. په ۱۸ پېړی کې قات د سويډني طبیعت پوه Petrus Forsskal لخوا د تفصيل په توگه توصيف شو او په ۲۰ پېړی کې آلماني كيمياپوه Albert Beuter د دي بوټي څخه القلويد قاتين تجريد کړ. [۳]
توصيف
سمولقات یو شین بوټي دې چې د Celastraceae په کورنی او د قات په جېنس پورې اړه لري. اوږدوالي یی ۵ متره دي او د پاڼو اوږدوالي ۵ - ۸ سانتيمتره دي. نوموړي بوټي یو شمیر القلويدونه لکه Cathin او Cathinon لري چې د قاتېدولینونه په نوم يادېږي. د هغو القلويدونو څخه قاتين تر ټولو آغېزمنده توکه ده چې د انسانانو پر مرکزي عصبي سیستم باندي پاروونکی آغېزه لري، قيمت یې کم وي او د دي لپاره قات په افريقا او نژدې ختيځ کې تر ټولو گڼ شمير لرونکي او استعمالوړ نشه يي توکه ده.[۴]