ارجنټاین
ارجنټاين په سویلي امریکا کې پروت هیواد دی چې پلازمینه یې د بیونوس آیرس ښار دی.همدارنگه ارجنټاین همدارنگه د پراخوالي له لحاظه په سویلي امریکا کې دویم او نړۍ کې اتم هیواد دې.
| ارجنټاین | |
|---|---|
 بیرغ
|
 نښان
|
 | |
| شعار |
|
| ملي ترانه: | |
| ځمکه او استوګنه | |
| کوارډينېټ | ۳۴°سویل ۶۴°لويديځ / 34°سويل 64°لويديځ [۱] [۲] |
| پراخوالی | 2780400 کیلومتره مربع |
| پلازمېنه | بوینس آیرس |
| رسمي ژبې | اسپانيايي ژبه |
| مشرتابه | |
| بنسټ اېښودنه او واکمنۍ | |
| خپلواکۍ نېټه | ۹ جولای ۱۸۱۶ |
| د عمر محدودیتونه | |
| د واده عمر | 18 کلن |
| بې کارۍ کچه | 8.9 سلنه (۲۰۰۹)[۳] |
| نور مالومات | |
| تګلوری | ښي لورۍ |
| رسمي وېبپاڼه | د تاييدولو سرچينه |
| هېواد کوډ | AR |
| د زنګ وهنې نړیوال کوډ | +54 |
| |
ارجنټاين، په رسمې توګه د ارجنټاين جمهوريت د جنوبې امريکا په منځنۍ برخه کې پروت هېواد ده. ارجنټاين ۲۷۸۰۴۰۰ کیلومتره مربع او يا ۱۰۷۳۵۰۰ مربع مايل مساحت لري، چې د مساحت له مخي په نړۍ کې د هسپانوې ژبي تر ټولو ډېر ويونکي لري. له برازيل څخه وروسته په جنوبي امريکا کي دويم، په امريکا کي څلورم او په نړۍ کي اتم لوی هېواد دی. لویديځ لوري ته له چېلي سره په سویلي مخروط (Southern Cone) لويه برخه نښلوي، شمال ته یې بوليويا او پاراګوای، شمال ختیځ ته یې برازیل، ختیځ ته یې يوروګوای او سویلي اتلانتیک سمندر او جنوب ته د ډرېک له لارې (Drake Passage) سره ګډه پوله لري. ارجنټاين يو فدرالي حکومت دی چې په ۲۳ ولايتونو او يو خپلواک ښار، بونیوس ایروس، کوم چي د هېواد فدرالي پلازمېنه او تر ټولو لوی ښار دی، وېشل شوی ده. د فدرالي سیستم تر چتر لاندې هر ولایت او پلازمېنه خپل اساسې قانون لري. ارجنټاين د انټرکټيکا پر ځینو سیمو، فالکلنډ ټاپوګانو، سويلي جورجيا او سويلي سنډويچ ټاپوګانو د ملکیت دعوا لري.[۴][۵][۶][۷][۸][۹]
په سوکالۍ کي د نږدې بې سارې زياتوالي له امله ارجنټاین د شلمي پېړۍ په پيل کي د نړۍ اووم تر ټولو بډايه هېواد وګرځید. په ۱۸۹۶ ز کال کې، د ارجنټاین د سړي سر ناخالص توليد (GDP per capita) د متحده ایالاتو څخه ډېر شو او لږ تر لږه ۱۹۲۰ ز کال څخه د مخه په دوام داره توګه په لسو غوره هېوادونو کي شامل و. اوس مهال په نړۍ کې په ۷۱ م کتار کې ولاړ ده. د ۱۹۳۰ ز کال د لوی فشار څخه وروسته، ارجنټاین سیاسي بې ثباتۍ او اقتصادي زوال ته ور ټیله شوی و، چې له امله یې دا هېواد بیرته لږوده موندونکو هېوادونو ته ور وګرځېد، که څه هم د څو لسیزو لپاره د نړۍ په پنځلسو بډايو هېوادونو کې پاتې و. په ۱۹۷۴ ز کال کې د ولسمشر جان پیرون (Juan Perón)َ له مړينې وروسته، د هغه کونډه او مرستیاله، ايسابيل پیرون (Isabel Perón) مخکې له دې چې په ۱۹۷۶ ز کال کې له واکه ګوښه شي، ولسمشره شوه. له هغه وروسته پوځي جونتا (پوځې کودتاه)، چې د متحده ایالاتو له خوا يې ملاتړ کېده په دې چټله جګړه کې یې په زرګونو سیاسې منتقيدین، فعالين او کين اړخه تعقيب او ووژل، دا هغه دولتي ترهګري او مدني ناکرارۍ وي چې په ۱۹۸۳ ز کال کې د ولسمشر په توګه د راول الفونسین تر ټاکل کېدو پورې یې دوام وموند.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۰]
ارجنټاین یو سیمه ییزه ځواک دی او په نړيوالو چارو کې یې د منځني ځواک په توګه خپل تاریخي حيثت ساتلی ده. ارجنټاین یو پرمختللی هېواد دی چې د بشري پراختیا په شاخص کې ۴۶ م مقام او په لاتینې امريکا کې له چيلي وروسته دويم لوړ ځای لري. دا په سويلي امريکا کي دویم لوی اقتصاد لري، او د G15 او G20 غړیتوب لري. ارجنټاین د ملګرو ملتونو، نړيوال بانک، د سوداګرۍ نړيوال سازمان، مېرکوسور، د لاتینې امریکا او کارابین هېوادونو او ايبيرو امریکايي هېوادونو د سازمان بنسټ ايښودونکی غړی هم دی. د ۲۰۲۲ ز کال د جنوري له میاشتې راهيسې ارجنټاین د اروپا د اقتصادي همکارۍ سازمان (OECD) ته يو نوماند هېواد دی.[۱۷][۱۸]
ريښه پيژندنه
سمولد سيمې تشریح د ارجنټاين د کلیمي په مټ په ۱۵۳۶ ز کال د جمهوري ونيز په نقشه کې موندل شوی. په انګليسې کې د «ارجنټاين» نوم هسپانوي ژبې څخه راځي، په هر صورت دا نوم په اصل کې هسپانوي نه بلکې ايټالوي ده. ارجنټینا په هسپانوې ژبه کې سپينو زرو ته ويل کيږي، د سپینو زر رنګ د سپینو زرو لپاره د لاتیني «ارجنټم» څخه اخيستل شوی. په ايټالوي کې صفت او يا خاص نوم اکثراً په خپلواکه اواصلي توګه استعمالېږي او ځای پر ځای کوي يي او ورته ارجنټینا ويل کیږي. [۱۹]
د ارجنټينا نوم شايد لومړی د وينيتېن (Venetian) او جينيوس (Genoese) ملاحانو له خوا ورکول شوی وي، لکه جيواني کابوټو(Giovanni Caboto). په هسپانوي او پرتګالي ژبو کې د سپين زر کلیمې په ترتيب سره پلاټا او پراټا دي او له سپین زرو څخه جوړ شوي پلاټیدو او پراټيدو دي. ارجنټينا په لومړي ځل د سپينو زرو غرونو افسانې سره تړاو درلود چې دا د اروپايي پلټونکو لا پلاټا بسين (La Plata Basin ) تر منځ ويل کيده.
په هسپانوي کي لومړی لیکل شوی نوم له لا ارجنټينا استفاده شوی، په ۱۶۰۲ ز کال مارتین دل بارکو سينتينرا يو شعر دا سیمه تشریح کوي. که څه هم ارجنټینا په ۱۸ مه پېړۍ کې لا په عام ډول استعمالیده، دا هېواد د هسپانوي سترواکۍ له خوا په رسمي ډول د «ويسیرویالټی ريو دی لا پلاتا "Viceroyalty of the Río de la Plata"» په نوم یادیده چې له خپلواکۍ وروسته بیا د ريو دی لا پلاتا متحده ایالتونه "United Provinces of the Río de la Plata" په نوم ونومول شو.[۲۰]
د ۱۸۲۶ ز کال اساسي قانون کی د لومړي ځل لپاره د «ارجنټين جمهوريت» نوم په قانونې اسنادو کي شامل شو. د «ارجنټين کونفيدريشن» نوم هم په عام ډول کارول کېده او د ۱۸۵۳ ز کال اساسي قانون کې رسمي شو. په ۱۸۶۰ ز کال کې د جمهوري ریاست د يو فرمان له مخې د هېواد نوم د «ارجنټین جمهوریت» په نوم وټاکل شو او د هغه کال د اساسي قانون تعديل له ۱۸۱۰ ز کال راهيسې ټول نومونه په قانونې توګه د اعتبار وړ وبلل.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]
په انګليسي کې دا هېواد په دوديز ډول د «ارجنټین» په نامه يادېږي، په هسپانوي کې بیا په عادي توګه ورته «ارجنټېنا» استعمالېږي او يا شايد د بشپړ نوم «ارجنټين جمهوریت» د ناسم لنډیز پایله وي. ارجنټين د شلمې پيړۍ له نيمايي څخه تر وروستیو پورې له موډ نه ولوېد، خو اوس دا هېواد په ساده ډول د ارجنټینا په نامه ياديږي.[۲۵]
تاریخچه
سمولپه دغه سیمه کې د انسان د ژوند لومړنۍ نښې چې اوس د ارجنټاين په نوم پېژندل کيږي د پا ليولټيک دورې پوري اړه لري، چې ان د ميسوليتيک او نيوليتيک دورو ته هم رسېږي. د اروپا د استعمار تر دورې پورې، ارجنټاين د ډېرو مختلفو ټولنيزو سازمانونو او کلتورونو سره سره ډېر لږ نفوس درلود، چې په دريو اصلي ډلو وېشل کېدای شي: لومړۍ ډله د خټېنو لوښو له پراختيا پرته په عادي ډول د حيواناتو ښکار او خواړه راټولول، لکه: سېلکنم او ياغان چي په بې شمېره توګه په سویل کې اوسېدل. دويمه ډله پرمختللي ښکاريان او د خوړو راټولونکي دي، چې په هغو کې د مرکزي ختیځ پيولچې، کيورنډي او سيرانوس، په سویل کې ټیحولچ - چې دا ټول د مپوچ له خوا چې له چيلي څخه را خواره شوي وو، ونیول شول- او په شمال کي کوم او ويچي. وروستۍ ډله بزګران دي چې خټين لوښي لري، لکه: په شمال ختيځ کي چاررا، مينوني او ګوراني چې د خپل ژوندانه لپاره به یې ځنګلونه وهل او سوځول، په شمال لويديځ کې د ډیاګويتا پرمختللي سوداګريز کلتور، چي د 1480 ز کال په شاوخوا کې د انکا امپراطورۍ له خواه فتح شو، د هېواد په مرکز کي د ټوکونوټ، هېنیه او کمېېر او حورپ په مرکزي لويديځ کي کلتور و، چې د لاما غواګانې يې روزلي او د انکا اوسېدونکو تر تاثير لاندې و.[۹][۲۶][۲۷][۲۶][۲۸]
ایداري وېش
سمولاقتصاد
سمولتاریخ
سمولجغرافیه
سمولسرچينې
سمول- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ http://www.geonames.org/3865483/argentine-republic.html
- ↑
{{cite web}}: Empty citation (help) - ↑ http://www.indec.mecon.ar/nivel4_default.asp?id_tema_1=4&id_tema_2=31&id_tema_3=58 — دوتنه: National Institute of Statistics and Censuses
- ↑ Gordon A. Bridger (2013). Britain and the Making of Argentina. p. 101. ISBN 9781845646844.
Some 86% identify themselves as being of European descent, of whom 60% would claim Italian links
- ↑ Departamento de Derecho y Ciencias Políticas de la Universidad Nacional de La Matanza (14 November 2011). "Historias de inmigrantes italianos en Argentina" (په اسپانيايي). infouniversidades.siu.edu.ar.
Se estima que en la actualidad, el 90% de la población argentina tiene alguna ascendencia europea y que al menos 25 millones están relacionados con algún inmigrante de Italia.
- ↑ "Italiani nel Mondo: diaspora italiana in cifre" [Italians in the World: Italian diaspora in figures] (PDF) (په اېټاليايي). Migranti Torino. 30 April 2004. Archived from the original (PDF) on 27 February 2008. نه اخيستل شوی 22 September 2012.
- ↑ O.N.I. – Department of Education of Argentina Archived 15 September 2008 at the Wayback Machine.
- ↑ Crow 1992، م. 128.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Abad de Santillán 1971، م. 17.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Bolt او Van Zanden 2013.
- ↑ Díaz Alejandro 1970، م. 1.
- ↑ Bartenstein, Ben; Maki, Sydney; Gertz, Marisa (11 September 2019). "One Country, Eight Defaults: The Argentine Debacles". Bloomberg News. نه اخيستل شوی 13 December 2019.
- ↑ Hanke, Steve. "Argentina Should Scrap the Peso and Dollarize". Forbes (په انګليسي). نه اخيستل شوی 9 September 2021.
- ↑ "Becoming a serious country". The Economist. London. 3 June 2004. Archived from the original on 20 March 2014.
Argentina is thus not a "developing country". Uniquely, it achieved development and then lost it again.
- ↑ Bolt, Jutta; Inklaar, Robert; de Jong, Herman; van Zanden, Jan Luiten (2018). Rebasing 'Maddison': new income comparisons and the shape of long-run economic development (2018 ed.). Maddison Project Database. نه اخيستل شوی 15 May 2020.
- ↑ "The tragedy of Argentina – A century of decline". The Economist. نه اخيستل شوی 15 May 2020.
- ↑ "Major Non-NATO Ally Status".
- ↑ "OECD takes first step in accession discussions with Argentina, Brazil, Bulgaria, Croatia, Peru and Romania". OECD. OECD. 25 January 2022. نه اخيستل شوی 13 February 2022.
- ↑ The name Argentine (Spanish) El nombre de Argentina Archived 3 March 2016 at the Wayback Machine.
- ↑ Traba 1985، مم. 15, 71.
- ↑ Rosenblat 1964، م. 78.
- ↑ Constitution of Argentina، 1860 amd., art. 35.
- ↑ Constitution of Argentina، 1826, art. 1.
- ↑ Constitution of Argentina، 1853, Preamble.
- ↑ "Definition of Argentina in Oxford Dictionaries (British & World English)". Oxford, UK: Oxford Dictionaries. 6 May 2013. Archived from the original on 5 March 2014.
- ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ Abad de Santillán 1971، مم. 18–19.
- ↑ Edwards 2008، م. 13.
- ↑ Edwards 2008، م. 12.
| ويکيخونديځ کې د Argentina اړوند دوتنې شته. |