ويکيپېډيا

لوی مرجاني دېوال

لوی مرجاني دېوال د نړۍ د مرجاني ډبرو تر ټولو لوی سیستم دی چې له څه باندې ۲۹۰۰ انفرادي ډبرو او ۹۰۰ ټاپوګانو څخه جوړ دی چې اوږدوالی یې څه باندې ۲۳۰۰ کیلومتره (۱۴۰۰ مایله) او مساحت یې کابو ۳۴۴۴۰۰ کیومتره مربع (۱۳۳۰۰۰ مایله مربع) دی. دغه ډبرین دېوال د استرالیا د کویینزلنډ ساحلونو په مرجاني سمندر کې واقع دی او د یوه ۱۰۰ مایله پلن او ۲۰۰ فوټه ژور کانال په مرسته له ساحل څخه جلا شوی دی. لوی مرجاني دېوال له بیرونۍ فضا څخه لیدل کېدای شي او د نړۍ تر ټولو لوی واحد جوړښت دی چې ژوندیو ارګانېزمونو جوړ کړی دی. دغه ډبرین جوړښت له میلیاردونو کوچنیو ارګانېزمونو څخه چې مرجاني پولیپونه بلل کېږي، جوړ شوی دی. په دغه ځای کې د ژوند بېلابېلوالی پراخ دی او په ۱۹۸۱ کال کې د نړیوال میراث په توګه وټاکل شو. سي.ان.ان په ۱۹۹۷ کال کې دغه ځای د نړۍ د اوو طبیعي عجایبو په ډله کې شمېر کړ. د استرالیا د نړیوال میراث ځایونو یا مکانونو هم دغه دېوال په ۲۰۰۷ کال کې په خپل نوملړ کې شامل کړ.[۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

لوی مرجاني دېوال
Great Barrier Reef (انګليسي) ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
ځای
اداري سیمه
هېواد
تاريخي اثار
د تاريخي‌ اثارو ډلبندي
د ميراث ډول
د ميراثېدو کال
۱۹۸۱ ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
میراثونه
(vii) (en) ژباړل — (viii) (en) ژباړل — (ix) (en) ژباړل — (x) (en) ژباړل ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
د پېژندنې شمیره
154 ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
کچه او لوړوالی
د ځای کچه
۳۴٬۸۹۳٬۴۰۲٫۸۸۳۰۱۱ هکټره[۱]
۳۴٬۸۷۰٬۰۰۰ هکټره (د یونېسکو نړیوال میراث) ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
نور مالومات
وېب‌پاڼه
کورډي‌نېشن
۱۶°۲۴′سویل ۱۴۵°۴۸′ختیځ / 16.4°سويل 145.8°ختيځ / -16.4; 145.8[۵] ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
Map

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

د مرجاني ډبرو لویه برخه د لوی مرجاني دېوال د سمندري پارک په مرسته ساتل کېږي چې د کب نیونې او سیاحت په ګډون د انساني اغېزو له محدودولو سره مرسته کوي. پر مرجاني دېوال او ایکوسیستم نور چاپېریالي فشارونه جاري اوبه، اقلیمي بدلونونه او د مرجانونو سپينېدل او د سیند د خټو پاکول دي. د هغې څېړنې له مخې چې د ۲۰۱۲ کال په اکتوبر میاشت کې د امریکا د علومو اکاډمۍ په مقالو کې خپره شوه، دغه مرجاني دېوال له ۱۹۸۵ کال را وروسته تر نیمايي زیات مرجاني پوښ له لاسه ورکړی او دغه موندنې په ۲۰۲۰ کال کې یوې بلې څېړنې هم تایید کړې چې ویې ښوده د دغه مرجاني دېوال تر نیمايي زیات پوښ د ۱۹۹۵ او ۲۰۱۷ کلونو تر منځ له منځه تللی، د دې تر څنګ په ۲۰۲۰ کال کې د مرجانونو د سپينېدو یوې بلې پېښې هم اغېزې پرې وښندلې چې کمیت یې تر اوسه مشخص شوی نه دی.[۱۷][۱۸][۱۹]

لوی مرجاني دېوال له ډېره وخته راهیسې د استرالیا ځايي اوسېدونکو او ټاپو مېشتو پېژندلی او کاروي یې او د ځايي ډلو د کتلور او معنویت یوه مهمه برخه ده. دغه ځای د سیلانیانو لپاره په ځانګړي ډول په ویټسانډي ټاپوګانو او کرینز سیمو کې یوه ډېره مشهوره موخه یا د سفر ځای دی. سیاحت د دغې سیمې لپاره یو مهم اقتصادي فعالیت دی چې څه باندې ۳ میلیارده استرالیايي ډالره کلنی عاید لري. د ۲۰۱۴ کال په نومبر میاشت کې ګوګل د لوی مرجاني دېوال «د ګوګل د اوبو لاندې واټ منظر» په درې اړخیز یا تري ډي بڼه پرلیکه کړ.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

چاپېریالي ګواښونه

سمول

اقلیمي بدلونونه، ککړتیا او کب نیونه د مرجاني ډبرو د دغه سیستم روغتیا ته لوی ګواښونه دي. په نورو ګواښونو کې د کښتیو ټکرونه، نفتي ککړتیا او استوايي توپانونه شاملېږي. د سکلېټ ویجاړي د مرجانونو یوه ناروغي ده چې د «هالوفولیکولینا کورالازیا» پروتوزوا له امله رامنځته کېږي او ۳۱ مرجاني نوعې تر اغېز لاندې راولي. په ۲۰۱۲ کال کې د امریکا د علومو اکاډمۍ یوې څېړنې وښوده چې له ۱۹۸۵ کال راهیسې لوی مرجاني دېوال تر نیمايي زیات مرجانونه له لاسه ورکړي دي چې له درېیو څخه دوې برخې یې له ۱۹۸۸ کال را وروسته د پورته یادو شویو عواملو پایله ده.[۲۴][۲۵][۲۶]

اقلیمي بدلون

سمول

د لوی مرجاني دېوال د سمندري پارک اداره د لوی مرجاني دېوال لپاره تر ټولو لوی ګواښ اقلیمي بدلون ګڼي، ځکه چې اقلیمي بدلون د سمندر د ګرمېدو لامل کېږي او د مرجانونو سپینېدل ورسره زیاتېږي. د سمندري ګرمۍ د څپو له امله د مرجانونو د ډله‌ييزې سپینېدنې پېښې د ۱۹۹۸، ۲۰۰۲، ۲۰۰۶، ۲۰۱۶، ۲۰۱۷ او ۲۰۲۰ کلونو د اوړي په موسمونو کې وشوې او تمه ده چې د مرجانونو سپينېدل به پر کلنۍ پېښه بدل شي. په ۲۰۲۰ کال کې یوې څېړنې وښوده چې لوی مرجاني دېوال له ۱۹۹۵ کال را وروسته د اقلیمي بدلونونو له امله د سمندرونو د ګرمېدو په دلیل تر نیمايي زیات مرجانونه له لاسه ورکړي دي. د نړیوالې ګرمۍ په دوام سره مرجانونه نه‌شي کولای چې د سمندر د تودوخې له ډېرېدو سره مقابله وکړي. د مرجانونو د سپينېدو پېښې له ناروغیو سره د مرجانونو حساسیت ډېروي چې په پایله کې یې پر ډبرینو ټولنو ناوړه ایکولوژيکي اغېزې پرېوځي.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

د ۲۰۱۷ کال په جولای میاشت کې یونسکو سازمان یوه تسویدي پرېکړه خپره کړه چې په هغې کې يې پر لوی مرجاني دېوال د مرجانونو د سپینېدو د اغېز په اړه جدي اندېښنه څرګنده کړه. دغې تسویدي پرېکړې استرالیا ته خبرداری ورکړ چې د اوبو د کیفیت ښه کولو ته له پام وړ کار پرته به د ۲۰۵۰ کال د ریف د راپور موخو ته ونه رسېدای شي.[۳۴]

اقلیمي بدلونونه د نورو سمندري ارګانېزمونو پر ژوند هم اغېز لري – د ځینو کبانو د مطلوبې تودوخې محدوده هغوی د نویو مېشت‌ځایونو د لټون خوا ته کشوي او له دې امله په څیروونکو سمندري مرغانو کې د چیچیو یا کوچنیو مرغانو د مړینې کچه لوړېږي. اقلیمي بدلونونه د سمندري کیشپو پر نفوس او شته مېشت‌ځایونو هم اغېز کوي.[۳۵][۳۶]

ککړتیا

سمول

یو بل مهم ګواښ چې لوی مرجاني دېوال ورسره مخ دی، د اوبو ککړتیا او ټیټ کیفیت دی. د استرالیا شمال ختیځ سیندونه د استوايي سېلابونو په جریان کې ریف ککړوي. د دغې ککړتیا څه باندې ۹۰ سلنه لامل د فارمونو یا کښتونو جاري اوبه دي. د لوی مرجاني دېوال د ګاونډ ۸۰ سلنه ځمکې د فارمونو لپاره کارېږي چې د ګنیو یا نیشکرو کرنه او د غوښې د غوایانو څړځایونه په کې شاملېږي. د فارمدارۍ طریقې ریف یا سمندري ارګانېزمونو ته زیان رسوي او دلیل یې تر حد ډېره څرونه، د کرنیزو رسوباتو د جاري اوبه ډېرېدنه، مغذي مواد او کیمیاوي مواد لکه سرې، واښه وژونکي او افت وژونکي دي چې د مرجانونو روغتیا او د ډبرو ژواک بېلابېلوالي ته لوی خطر دی.[۳۷][۳۸]

د ۲۰۱۶ کال د یوه راپور له مخې که څه هم د مقرراتو په پایله کې «د صنعتي، کاني، بندر جوړونې، سیند پاکولو او ښاري پراختیا په څېر د ځمکې د نورو استفادو» له امله ټولیزه ککړتیا کمه شوې ده، خو دغه موارد لا هم ښايي په ځايي یا محلي کچه د پام وړ وي. د مسو او نورو درنو فلزاتو د لوړو کچو لرونکي رسوبات چې په پاپو نیو ګینه کې له «اوک ټېډي» کان څخه ترلاسه کېږي، د لوی مرجاني دېوال او تورس سیمو لپاره د ککړتیا بالقوه خطر دی.[۳۹][۴۰]

د مرجاني ډبرو د څېړنو لپاره د اې.ار.سي مرکز راپور وویل چې د ریف په شمالي برخه کې شاوخوا ۶۷ سلنه مرجانونه مړه شوي دي.[۴۱]

سرچينې

سمول
  1. ↑ ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ خپرېدو نېټه: ۷ جون ۲۰۱۷. Retrieved: ۲۱ جولای ۲۰۱۷. سرچينې تړی: http://data.gov.au/dataset/2016-soe-her-aus-national-heritage.
  2. ↑ سرچينې تړی: http://www.greatbarrierreef.org/about-the-reef/.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ سرچينې تړی: https://www2.gbrmpa.gov.au/learn/world-heritage-area. Retrieved: ۱۴ مارچ ۲۰۲۳.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ذکر کېدنه: د یونېسکو نړیوال میراث. World Heritage Site ID: 154.
  5. ↑ Retrieved: ۱۳ اگسټ ۲۰۱۷. سرچينې تړی: http://www.environment.gov.au/heritage/places/national-heritage-list.
  6. ↑ UNEP World Conservation Monitoring Centre (1980). "Protected Areas and World Heritage – Great Barrier Reef World Heritage Area". Department of the Environment and Heritage. Archived from the original on 11 May 2008. نه اخيستل شوی 14 March 2009.
  7. ↑ "The Great Barrier Reef World Heritage Values". Archived from the original on 9 May 2013. نه اخيستل شوی 3 September 2008.
  8. ↑ The Great Barrier Reef World Heritage Area, which is 348,000 km squared, has 2900 reefs. However, this does not include the reefs found in the Torres Strait, which has an estimated area of 37,000 km squared and with a possible 750 reefs and shoals. Hopley, Smithers & Parnell 2007, p. 1
  9. ↑ Fodor's. "Great Barrier Reef Travel Guide". Archived from the original on 14 May 2013. نه اخيستل شوی 8 August 2006.
  10. ↑ Department of the Environment and Heritage. "Review of the Great Barrier Reef Marine Park Act 1975". Archived from the original on 18 October 2006. نه اخيستل شوی 2 November 2006.
  11. ↑ Leong, Goh Cheng (1995-10-27). Certificate Physics And Human Geography; Indian Edition (په انګليسي). Oxford University Press. p. 81. ISBN 978-0-19-562816-6. Archived from the original on 20 June 2022. نه اخيستل شوی 21 January 2022.
  12. ↑ Sarah Belfield (8 February 2002). "Great Barrier Reef: no buried treasure". Geoscience Australia (Australian Government). Archived from the original on 1 October 2007. نه اخيستل شوی 11 June 2007.
  13. ↑ Sharon Guynup (4 September 2000). "Australia's Great Barrier Reef". Science World. Archived from the original on 8 July 2012. نه اخيستل شوی 11 June 2007.
  14. ↑ "The Seven Natural Wonders of the World". CNN. 1997. Archived from the original on 21 July 2006. نه اخيستل شوی 6 August 2006.
  15. ↑ "National Heritage List: The Great Barrier Reef, Queensland". Department of Agriculture, Water and the Environment. Archived from the original on 22 April 2021. نه اخيستل شوی 23 April 2021.
  16. ↑ National Trust Queensland. "Queensland Icons". Archived from the original on 10 December 2006. نه اخيستل شوی 27 April 2021.
  17. ↑ Smee, Ben (20 February 2019). "Great Barrier Reef authority gives green light to dump dredging sludge". The Guardian. ISSN 0261-3077. Archived from the original on 21 February 2019. نه اخيستل شوی 21 February 2019.
  18. ↑ Eilperin, Juliet (1 October 2012). "Great Barrier Reef has lost half its corals since 1985, new study says". The Washington Post. Archived from the original on 9 February 2019. نه اخيستل شوی 1 October 2012.
  19. ↑ Amy Woodyatt. "The Great Barrier Reef has lost half its corals within 3 decades". CNN (په انګليسي). Archived from the original on 15 October 2020. نه اخيستل شوی 2020-10-17.
  20. ↑ Access Economics Pty Ltd (2005). "Measuring the economic and financial value of the Great Barrier Reef Marine Park" (PDF). Archived from the original (PDF) on 29 April 2013. نه اخيستل شوی 2 March 2013.
  21. ↑ "Google Launches Underwater Street View". 16 November 2014. Archived from the original on 29 November 2014.
  22. ↑ "Great Barrier Reef coral bleaching more widespread than first thought". The Sydney Morning Herald. 31 March 2016. Archived from the original on 3 April 2016. نه اخيستل شوی 2 April 2016.
  23. ↑ Jacobsen, Rowan (11 October 2016). "Obituary: Great Barrier Reef (25 Million BC–2016)". Archived from the original on 16 October 2016. نه اخيستل شوی 16 October 2016.
  24. ↑ Harriott, V.J. (2002). "Marine tourism impacts and their management on the Great Barrier Reef" (PDF). CRC Reef Research Centre Technical Report No. 46. CRC Reef Research Centre. Archived from the original (PDF) on 18 March 2009. نه اخيستل شوی 8 March 2009.
  25. ↑ "AIMS Longterm Monitoring – Coral Diseases on the Great Barrier Reef – Skeletal Eroding Band". aims.gov.au. Archived from the original on 13 July 2009. نه اخيستل شوی 22 August 2009.
  26. ↑ Eilperin, Juliet (2 اکتوبر 2012). "Great Barrier Reef has 'lost half its coral since 1985'". The Washington Post. London. Archived from the original on 3 October 2012. نه اخيستل شوی 3 October 2012.
  27. ↑ Rothwell, Don; Stephens, Tim (19 November 2004). "Global climate change, the Great Barrier Reef and our obligations". Melbourne: The National Forum. Archived from the original on 12 October 2007. نه اخيستل شوی 26 September 2007.
  28. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Our changing climate". Archived from the original on 29 October 2007. نه اخيستل شوی 26 September 2007.
  29. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Coral Bleaching and Mass Bleaching Events". Archived from the original on 20 April 2006. نه اخيستل شوی 30 May 2006.
  30. ↑ Eilperin, Juliet (1 October 2012). "Great Barrier Reef has lost half its corals since 1985, new study says". The Washington Post. Archived from the original on 9 February 2019. نه اخيستل شوی 1 October 2012.
  31. ↑ "Great Barrier Reef has lost half of its corals since 1995". BBC News (په انګليسي). 2020-10-14. Archived from the original on 1 November 2020. نه اخيستل شوی 2020-11-10.
  32. ↑ "Online version". The Daily Telegraph. 30 January 2007. Archived from the original on 26 February 2009.
  33. ↑ Littman, Raechel; Willis, Bette L.; Bourne, David G. (2011). "Metagenomic analysis of the coral holobiont during a natural bleaching event on the Great Barrier Reef". Environmental Microbiology Reports. 3 (6): 651–660. doi:10.1111/j.1758-2229.2010.00234.x. PMID 23761353.
  34. ↑ Great Barrier Reef: Australia must act urgently on water quality, says Unesco. Archived 3 June 2017 at the Wayback Machine. The Guardian. Retrieved 3 June 2017
  35. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Climate change and the Great Barrier Reef". Archived from the original on 8 December 2006. نه اخيستل شوی 16 March 2007.
  36. ↑ Schmidt, C.; Heinz, P.; Kucera, M.; Uthicke, Sven (2011). "Temperature-induced stress leads to bleaching in larger benthic foraminifera hosting endosymbiotic diatoms" (PDF). Limnology and Oceanography. 56 (5): 1587–1602. Bibcode:2011LimOc..56.1587S. doi:10.4319/lo.2011.56.5.1587. S2CID 85648669. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. نه اخيستل شوی 20 October 2022. {{cite journal}}: More than one of |archivedate= و |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= و |archive-url= specified (help)
  37. ↑ "Coastal water quality" (PDF). The State of the Environment Report Queensland 2003. Environment Protection Agency Queensland. 2003. Archived from the original (PDF) on 14 June 2007. نه اخيستل شوی 7 June 2007.
  38. ↑ "Human Impact on the Great Barrier Reef". University of Michigan. Archived from the original on 29 April 2013. نه اخيستل شوی 12 February 2014.
  39. ↑ Harris, P.T., 2001. Environmental Management of Torres Strait: a Marine Geologist’s Perspective, in: Gostin, V.A. (Ed.), Gondwana to Greenhouse: environmental geoscience – an Australian perspective. Geological Society of Australia Special Publication, Adelaide, pp. 317–328
  40. ↑ "Final Report - Great Barrier Reef Water Science Taskforce" (PDF). qld.gov.au. Queensland Government. May 2016. p. 16. Archived (PDF) from the original on 21 November 2021.
  41. ↑ Griffith, Hywel (28 November 2016). "Great Barrier Reef suffered worst bleaching on record in 2016, report finds". BBC News. Archived from the original on 28 November 2016. نه اخيستل شوی 28 November 2016.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=لوی_مرجاني_دېوال&oldid=317843" نه اخيستل شوی