لقمان حکيم

حکیم لقمان هغه څوک دی چې د قرآن کریم په سورت لقمان کې یې یادونه شوې ده. دا څرګنده نه ده چې هغه پیغمبر و او که نه. په هرصورت، هغه یو ډېر هوښیار سړی و او ډېری کیسې ورته منسوب شوي دي. د هغه حکمت هم مشهور دی او په اردو کې مشهور متل دی چې حکيم لقمان هم د خيال دوا نه لري. يانې دوی د عقل لوړوالی ګڼل کیږي. حکيم لقمان له الله سره ډېره مينه درلوده او ايمان يې ډېر قوي و. خپل زوی ته د هغه ځینې نصیحتونه په قرآن کې ثبت دي. د حضرت لقمان ثناء او ستاینه او د هغه ځینې نصیحتونه په قرآن کریم کې په ډیر ویاړ سره ذکر شوي دي او د هغه په نوم د قران کریم یو سورت د "سورة لقمان" په نوم یاد شوی دی. محمد بن اسحاق صاحب مغازي خپل نسب په لاندې ډول بیان کړی دی. لقمان بن بحور بن بحر بن ترخ. دا تاریخونه د حضرت ابراهیم خلیل الله علیه السلام د پلار سره یو شان دي او مورخینو ویلي چې هغه د حضرت ایوب علیه السلام وراره و او ځینې بیا وايي چې هغه د حضرت ایوب علیه السلام د تره زوی و. هغه). حضرت لقمان زر کاله ژوند وکړ. حتی د حضرت داوود (ع) په صحبت کې پاتې شو او له هغه څخه یې زده کړه وکړه او د حضرت داود (ع) له رسالت مخکې د بنی اسرائیلو مفتی و. خو کله چې حضرت داود (عليه السلام) د نبوت مقام ته ورسيد نو فتواوې يې پرېښودې. له حضرت عکرمه او امام شعبی څخه پرته د عامو علماوو دا نظر دی چې هغه پیغمبر نه و، بلکې هغه یو فقیه او د ایمان لوړ مقام لرونکی او د بنی اسرائیلو ډېر مشهور صالح سړی و. الله تعالی د هغه په سینه کې د حکمت خزانه کېښوده په قرآن مجید کې راغلي:

لقمان حکيم
د شخص مالومات
زېږېدنه	۱۶۹۸
د مړينې نېټه	کال 1769 (70–71 کاله)
عملي ژوند
کار/مسلک

وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ (۱۳) .

او (هغه وخت را په یاد کړه) کله چې لقمان خپل زوی ته نصیحت وکړ او ویې ویل: زویه له خدای سره شریک مه نیسه!. شرک ستر ظلم دی!.

سوره لقمان (مکة آیت نمبر 13 [القرآن ]

حضرت لقمان په ټول عمر کې خلکو ته نصیحتونه کول. د فتح الرحمن په تفسیر کې راغلي چې قبر یې په مقام سروند کې دی چې رملې ته نږدې دی او حضرت قتاده رحمه الله وایي چې قبر یې په رمله کې د جومات او بازار تر منځ دی او په دې ځای کې اویا پیغمبران هم ښخ شوي دي. هغه کسان چې له هغه وروسته د یهودانو لخوا له بیت المقدس څخه وشړل شول او دا خلک د لوږې او تندې له امله مړه شول. ستا په قبر کې یوه لوړه نښه ده او خلک یې د لیدو لپاره له لرې لرې راځي.

حکمت څه شی دی؟ حکمت د عقل او درک په نوم یادیږي او ځینو ویلي چې عقل د علم او حکمت نوم دی. او د ځينو په اند حکمت داسې يو شی دی چې الله تعالی يې په زړه کې ځای پر ځای کوي، زړه يې روښانه کېږي، او داسې نور بېلابېل قولونه شته. الله جل جلاله حضرت لقمان ته ناڅاپه عقل ورکړ په داسې حال کې چې هغه ویده و. په هرصورت، د نبوت په څیر، حکمت هم یو موضوعي شی دی، یو څوک نشي کولی د خپلې مبارزې او هڅې سره حکمت ترلاسه کړي. لکه څنګه چې یو څوک د خدای له ډالۍ پرته په خپلو هڅو سره نبوت نشي ترلاسه کولی. دا بله خبره ده چې د نبوت کچه د حکمت له سطحې ډېره لوړه او لوړه ده.

حضرت لقمان رضي الله عنه خپل زوی عنام ورکړ. ځینې نصیحتونه د قرآن کریم په سورت لقمان کې راغلي دي. له دې نه علاوه تاسو نورې ډېرې نصیحتونه هم کړي دي چې د تفسیر په کتابونو کې راغلي دي. معلومه ده چې ته خیاطي کوه او ځینو ویل چې د وزو رمه به یې کوله. نو، یوځل چې تاسو د حکمت کلمې تشریح کولې، یو چا وویل: "ایا ته دومره شپون نه یې؟" نو تا وویل چې ولې نه، زه خامخا هماغه شپون یم، بیا یې وویل چې ته د عقل دغه درجې ته څنګه ورسېدې؟ نو هغه وویل چې په خبرو کې صداقت او د امانت ادا کول او له بې ځایه خبرو ډډه کول.

د حکمت خبرې

په ځینو کتابونو کې راغلي چې حضرت لقمان ویلي دي چې ما د څلورو زرو پیغمبرانو په خدمت کې ګډون کړی دی. او ما د دې پیغمبرانو له سپېڅلو کلمو څخه اته شیان حفظ کړي دي چې دا دي:

• (۱) د لمانځه پر مهال د خپل زړه ساتنه کوه.
• (2) کله چې تاسو خواړه خورئ ستاسو د ستوني ساتنه وکړئ.
• (3) کله چې تاسو د بل چا په کور کې اوسئ د سترګو ساتنه وکړئ.
• (۴) کله چې د خلکو په مجلس کې یئ نو د خپلې ژبې ساتنه وکړئ.
• (۵) همیشه د الله جل جلاله ذکر کوه.
• (۶) خپل مرګ تل په یاد ساته.
• (۷) خپل احسانونه هېر کړه.
• (۸) د نورو ظلمونه هېر کړه.

دلته د هغه د حکمت کلام ځینې مثالونه دي

• او له خلكو (په غرور سره) مه مخ كېږئ او په مځكه كبر مه كوئ، بېشكه الله هر متكبر او متکبر نه خوښوي (د لقمان سورت ۱۸ آيت).
• په دې دنیا کې داسې هڅه وکړه لکه د تل لپاره چې دلته ژوند کوې او د آخرت لپاره داسې هڅه وکړه لکه سبا چې مړ شي.
• زه تل په خبرو پښیمانه یم مګر هیڅکله په خاموش پاتې کیدو پښیمانه نه یم.
• که معده له خوړو ډکه شي، ذهن ویده کیږي، بې غږه اعضاء د فزیکي خدای عبادت او عبادت کولو توان نلري.
• ما له احمقانو څخه حکمت زده کړ. زه د هغو کړنو څخه ډډه کوم چې دوی ته زیان رسوي.
• هېڅکله پر درواغجن او درواغجن باور مه کوئ.

یوه کیسه

په معارف المنوي کتاب کې راغلي دي چې د حکیم لقمان یوه بډایه ملګري له کوم ځای څخه خټکي را غوښتي وو. حکيم لقمان يې ډېر خوښ شو، نو حکيم لقمان يې راوغوښت او د هندواڼو ټوټې يې ورته ورکول پيل کړل. حکيم لقمان په ډېره خوښۍ سره خوړلو ته دوام ورکړ او مننه يې ترې وکړه. کله چې د هندواڼې یوه برخه پاتې شوه، مالدار سړي ورته وویل: اوس دې هم وخورم او وګوره څومره خوږه ده، چې ته په دومره خوښۍ سره خورې. کله چې یې هندواڼه وخوړله، ډیره ترخه وه او خوړل یې تقریبا ناشوني وو. په حيرانتيا يې وپوښتل چې اې لقمان دا څنګه خوړل؟ هغه ځواب ورکړ: ای دوسته ما ستا له لاسونو څخه په سلهاوو ښه شیان اخیستي دي، چې په شکر کې مې لنګوټې راښکته شوې دي، زه شرمیږم چې هغه لاس چې ما ته دومره ښه شیان راکړي، یوه ورځ دې ماته څه تریخ راکړي. که وموندل شي، زه به یې رد کړم، ملګري، دا هندواڼه چې ستا له لاسونو راوتلې، د هغې ترخه یې په خوږه بدله کړې ده. له دې څخه موږ ته دا را زده کوي چې الله تعالی پر انسان ډېر نعمتونه نازل کړي دي، نو که انسان ته کومه ستونزه پيدا شي، بايد ژر تر ژره ناشکري او شکايت ونه کړي.