غږيزه څپه

فونیم يا غږيزه څپه يا غږيز توری په ژبپوهنه کې د وینا ترټولو کوچنۍ برخه ده، او د بل فونیم سره یې ځای په ځای کول په مانا کې توپیر راولي. فونیم تر ټولو کوچنی خپلواک فونیټیک واحد (یونټ) دی چې په مرسته یې مورفیم جوړیږي (یو یا څو مورفیمونه کلمه جوړوي). د مثال په توګه، د "موږ" کلمه له دوو فونیمونو // (/mo/) او (/g/) څخه جوړه شوې ده. د وینا د واحدونو مانا ، او دا ویل کېدی شي چې دا د فونیمونو ترکیب دی، په بل عبارت، "د غږ واحدونو او شکلونو د سیمانټیک واحدونو او شکلونو سره د اړيکو سيستم یانې ژبه، رامینځته کیږي. فونيم يا اواز يا (واج-واک) د ژبې تر ټولو کوچنی غږيز عنصر دی چې په خپله کومه مانا نه لري، بلکې په مانيزو کلمو کې مانيز توپير پېښوې. د بېلګې په توګه ( ت ) په پښتو کې يو اواز دی چې يو لغت تور له پور څخه بېلوي. ژبه د هرې ژبې ټولنه، که د خپلې ژبې لپاره لیکلې بڼه ولري یا نه وي، لږ شمېر غږڅپې کاروي چې د نورو ژبو فونیمونو سره ورته نه وي. د ژبپوهنې له نظره، ټولې ژبې فونولوژیکي دي. يعنې د هرې ژبې غږونه تحليل او تشريح کېدلاى شي او د هغو له تحليل او پېژندنې څخه په يوه ټاکلي وخت کې د هغې ژبې د غږونو واقعي شمېر معلوم او روښانه شي. تر نن ورځې پورې، دا معلومه شوه چې "د 13 فونیمونو سره د هاوایی ژبه خورا لږ غږڅپې لري او د 75 فونیمونو سره د قفقاز ژبې مختلف ډولونه د پیژندل شویو ژبو ډیری غږڅپې لري". په فونیټیک ژباړې کې غږڅپې په دوه اختراعي کرښو کې لیکل شوي // او دا سټایل د ډینیل جونز له فونیټیک سټایل څخه اخیستل شوی. په فونیټیک ژباړې کې ، کوم چې د نورو توضیحاتو سره ژباړل کیږي لکه د فونیمونو ښودنه ، غږڅپې د دوه خلاص او تړل شوي قوسونو ترمینځ ځای په ځای شوي [] ، او معمولا نړیوال فونیټیک الفبا په کې کارول کیږي. دواړه د تلفظ تلفظ لازمي نه دی چې د یوې ژبې د ټولو ویونکو لپاره یو شان وي، په هرصورت، دا د تلفظ توپیرونه د دوه فونیمونو شتون مانا نلري. د مثال په توګه، [و] او [و] په فارسي کې د فونولوژیکي پلوه سره مساوي دي، ځکه چې هیڅ دوه کلمې (یقینا د مختلف مانا سره) نشي موندلی چې توپیر یې یوازې په [و] او [و] کې وي. په ځینو فارسي ژبو کې "و" د [و] او په نورو کې د [و] په توګه تلفظ کیږي. مګر په انګلیسي کې دا دوه کنسوننټونه دوه مختلف غږڅپې دي ځکه چې د یو بل سره ځای په ځای کول د کلمې مانا بدلوي. لږ تر لږه جوړه چې د دوو فونیمونو ترمنځ توپیر ښیي، لږترلږه جوړه بلل کیږي. د ورته محاسبې سره، دوه غږڅپې "م" او "ب" دوه مختلف غږڅپې دي ځکه چې په لږترلږه جوړه کې "ما" او "با" یوازې د "م" څخه "ب" بدلولو سره د مورفیم مانا بدله شوې. د فونیم او خط ترمنځ توپیر دا باید په یاد ولرئ چې غږڅپې د لیکونو څخه توپیر لري. د لیک لیکل شوی بڼه یو فونیم دی، او د لیکل شوي بڼه فونیم یو لیک دی. برسېره پر دې، د دواړو ترمنځ اړیکه اړینه نه ده چې یو له بل سره وي. ځینې مخونه ممکن لیکلي بڼه ونه لري. د بېلګې په توګه، په فارسي رسم الخط کې د لنډو سرونو لپاره جلا حروف نشته، که څه هم دا ممکنه ده چې په رسم الخط کې د سمبولونو په مرسته غږڅپې مشخص شي. له بلې خوا په فارسي ژبه کې یوازې یو فونیم د "ت" غږ دی، په داسې حال کې چې په فارسي الفبا کې دوه توري ت او ت د (ت) په توګه تلفظ کوي. له همدې امله د "حيات" او "حيات" دوه کلمې يوازې د کلمې د انعطاف په بڼه او د وينا د شرايطو په نظر کې نيولو سره نه شي پوهېدلاى. خو په عربي ژبه کې ت او ت دوه مختلف غږڅپې دي ، نو ځکه عربي ژبي د "حیات" او "حیات" په جلا ډول تلفظ کوي. همدا رنګه په فارسي ژبه کې /s/، /s/ او /th/ یو فونیم ګڼل کیږي. فونولوژي د ژبپوهنې یوه څانګه چې غږڅپې مطالعه کوي فونولوژي بلل کیږي. ويوکی اړوندې پوښتنې آوا فونولوژي فونیټیک فونولوژي او فارسي فونولوژي ژبپوهنه پايڅوړ لاسوندونه خانلری، پرویز (۱۳۸۲). تاریخ زبان فارسی ج ۱ (ویراست ۲). تهران: فرهنگ نشر نو. شابک ۹۶۴-۷۴۴-۳۲۱-۸..mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em} نجفی، ابوالحسن (تابستان ۱۳۸۵). مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. تهران: نیلوفر. شابک ۹۶۴-۴۴۸-۰۲۰-۱..mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em} بهرنۍ لینک فارسي ګرامر: ۱. د فونولوژي اساساتو ته یوه کتنه