ويکيپېډيا

د سریلانکا کورنۍ جګړه

د سریلانکا کورنۍ جګړه هغه جګړه وه چې له کال ۱۹۸۳ تر ۲۰۰۹ پورې یې دوام وموند. دا جګړه د دولت په وړاندې  د ویلوپیلای پرابهاکاران ( د دولت ضد انقلابیونو مشر و) په مشرۍ د  تامیل اېلام د آزادي پړانګانو چې د تامیل پړانګانو په نامه هم یادېدل د کورني پاڅون له امله را منځ ته شوه. د تامیل اېلام د خپلواکۍ پړانګانو د دې جزېرې شمال شرق کې د تامیل ايلام په نامه د یوه خپلواک دولت را منځ ته کولو لپاره جګړه کوله چې لامل یې هغه  دوامداره تبعیض او تاوتریخوالي ډکه  شکنجه وه چې د سینهېلیسي خلکو په مشرۍ د سریلانکا د دولت له خوا د دوی په وړاندې تر سره کېدل. [۱][۲][۳]

د سریلانکا کورنۍ جګړه
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
پېښې نېټه
۲۳ جولای ۱۹۸۳ (۱۹۸۳) ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
مرګ ژوبله
۱۰۰٬۰۰۰ ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
ځای
هېواد
نور اړين مالومات
برخې
Eelam War I (en) ژباړل
Indian intervention in the Sri Lankan Civil War (en) ژباړل
Eelam War II (en) ژباړل
Eelam War III (en) ژباړل
Eelam War IV (en) ژباړل ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
پيل موده
۲۳ جولای ۱۹۸۳ ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
پای
۱۸ مې ۲۰۰۹ ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
ګډونوال
نور مالومات
کورډي‌نېشن
۷°شمال ۸۱°ختیځ / 7°شمال 81°ختيځ / 7; 81 ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
Map

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

له تاوتریخوالي ډکه ځورونه په  ۱۹۵۶، ۱۹۵۸، ۱۹۷۷، ۱۹۸۱ او ۱۹۸۳ کلونو کې د تامیل په ضد پروګرامونو په بڼه او په کال ۱۹۸۱ کې د جفنا د کتابخونې د سوځېدلو په بڼه را پورته شوه. دا عملونه ډېری وخت د سنهالي اوباشانو له لورې چې دولت یې ملاتړ کاوه له کال ۱۹۴۸ څخه وروسته چې سریلانکا د برتانیا له سترواکۍ څخه خپله خپلواکي اخیستې وه تر سره کېدل.  د خپلواکې تر اخیستلو له وخت وروسته سینهالي ژبه د دې هېواد د یوازینۍ رسمې ژبې په توګه وپېژندل شوه . له ۲۶ کلونو نظامي جګړې څخه وروسته، د سریلانکا نظامیا نو د کال ۲۰۰۹ په مې میاشت کې د تامیل پړانګانو ته ماته ورکړه او کورنۍ جګړه یې پای ته وروسوله.   [۴][۵]

تر کال ۲۰۰۷ پورې خلک ووژل شول او د کال ۲۰۰۹ د مې تر میاشتې چې کورنۍ جګړه په کې پای ته ورسېدله ملګرو ملتونو د مړو شمېر ۸۰۰۰۰ تر ۱۰۰۰۰ تخمین کړ. په کال ۲۰۱۱ کې، د جګړې وورستي پړوا ته چې په کال ۲۰۰۹ کې و په اشارې سره د ملګرو ملتونو د سکرتر جنرال د پانل ماهرینو راپور چې په سریلانکا کې د مسؤلیت په اوند خپور شو لیکلي وه(( یوې اعتمادې سرچينې د مړو شمېر ۴۰۰۰۰ تنه ملکیان  تخمین کړی دی)). د سرلانکا دولت په مکرره توګه په داسې حال کې د جګړې د اغېزې د معلومولو په اړوند هرډول خپلواکّ اونړيواله څېړنه په داسې حال کې ردوله چې داسې راپورونو و چې دولتې ځواکونه د هغو تامیلیانو په ځورونه او ټوليز تجاوز کې ښکيل و چې د مړو په را ټولولو او ورکېدنو په پېدا کولو کې بوخت و. [۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

د کوزنۍ جګړې له پای څخه را هسي، د سریلانکا دولت  د بشري حقونو نه دسرغړونې، د بمباریو په واسطه د ملکیانو په نښه کولو، د درنو وسلو کارولو، جنګې جرمونو، تښتونو، د تامیلیانو د ټولوژنو او جنسي تېریوله امله د نړيوالې نېوکې سره مخامخ ده. د تامیل اېلام پړانګان له دې امله بدنام شول چې هغوی  سینهالیس او مسلمان توکمونوپه ګډون د ټولو توکمونو په ملکیانو باندې ګڼ شمېر حملې وکړې ، کوچنیان یې دعسکرو په توګه وکارول، سیاستوال او خپل سیاسي مخالفین یې ووژل او د نظامیانو، سیاسي او ملکي اهدافو په وړاندې یې ځانمرګي بریدونه تر سره کړل.[۱۶]

د جګړې منشاء او تدریجي براختیا

سمول

د سریلانکا د کورنۍ جګړې منشاوې د سینهالیس ډېرکیو او د تامیل د لږکیو تر منځ په پخوانۍ  دوامداره سیاسي دښمنۍ کې نغښتي دي. د اوسنۍ جګړې ريښې تر استعماري عصر پورې غزېږي چې دا هېواد د سیلون په نامه یادېده. په پیل کې د سریلانکا د دوو سترو توکمي ګروپونو تامیلیانو او سینهالیانو تر منځ ترینګلتیا کمه وه، د پونامبلام آروناچلم په نامه یو تامیلی د د تامیالیانو او سینهالیانو د استاذي په توګه په ملي تقنینی شورا وګمارل شو. په کال ۱۹۱۹ کې تامیلي او سینهالي سیاسي سازمانونه چې مشري یې آروناچلم کوله د سیلون د ملي کانګرس د جوړولو سره یو شول ترڅو استعماري دولت تر فاشر لاندې راوړي چې اساسي قانون کې نور سمونونه راوړي. د برتانیا استعماري اداره چې ویلیم مانېنګ په فعاله توګه د اشتراکې استاذولۍ مفکوره تشویقوله او په کال ۱۹۲۰ کې یې د کولمبو ښاري څوکۍ را منځ ته کړه چې د تامیلیانو او سینهالیانو له خوا به په نوبت سره اداره کېده.  [۱۷][۱۸]

په کال ۱۹۳۶ کې د ښاري شورا لپاره تر ټاکل کېدو وروسته د لانکا، ساما، سامایا ګوند غړیو ان ام پېره را او فلیپ ګوانواردېنا د انګلیسي ژبې په ځاي د  تامیلي او سینهلایي ژبو د رسمې کېدو غوښتنه وکړه. د کال ۱۹۳۶ د نومبر په میاشت کې دا سې یو وړاندېز ((چې د دې جزیرې د ښاروالۍ او پولیسو په محاکمو کې باید په عامیانه ژبه کې وی)) او (( د پولیسو په ستشنونو کې باید اندراجات باید په هغه ژبه وي چې به پیل کې پرې لیکل شوي و)) د دولتي شورا له خوا تصویب شواو حقوقي سکرتریت ته راجع شول. که څه هم په کال ۱۹۴۴ کې جې آر جاواردانا ( د سرلانکا له مشرانوڅخه و چې وروسته لومړی وزیر شو) په دولتي شورا کې وړاندیز وکړ چې سینهالي ژبه باید د انګلیسي ژبې په ځای رسمي ژبه وي.

په کال ۱۹۴۸ کې، له خپلواکي سره سم د سیلون د پارلمان له خوا یو جنجالي قانون تصویب شو چې د سیلون د تابعیت قانون نومېده چې ل مخې یې دهندي تامیلیانو د لږکيو په وړاندې تبعض په لاره واچول شو او د هغوی لپاره  دا ناشونې وه چې د دې هېواد تابیعت تر لاسه کړي، چې په دې سره څه ناڅه ۷۰۰۰۰۰ هندي تامیلیان بې تابعیته شول. په راتلونکو درې کلونو کې له ۳۰۰۰۰۰ څخه ډېر هندي تامیلیان بیرته هند ته وشړل شول. دا جریان تر ۲۰۰۳ پورې چې ۵۵ کاله له استقلال وروسته کېږي نه و چې ټولو هغو هندي تامیلیانو ته تابعیت ورکړل شو چې په سریلانکا کې اوسېدل خو په دې وخت کې هغوی د دې جزيرې یواځې ۵ سلنه نفوس جوړاوه.  [۱۹][۲۰]

په کال ۱۹۵۶ کې، لومړي وزير اس دبلیو، آر ډي بندارانایک د (( يواځې سینهالیان )) قانون تصویب کړ چې له مخې یې سینهالي ژبه د انګلیسي ژبې په ځای رسمي ژبه وګرځوله. دا اقدام یو عمدي اقدام و چې دسري لانکا تامیلیان یې ملکي خدمتونو او نورو عامه خدمتونو کې له کار کولو څخه ناهيلي کول.  په سیلون کې د تامیلي ژبې ویونکو، هندې تامیلیانو او دسریلانکا مورانو ( په دې سیمه کې یوه ډله مسلمانان و) دا قانون د هغوی په وړاندې ژبنی، کلتوري او اقتصادي تبعیض وباله. د ملکي او عامه خدموتو  ډېری تامیلی ژبې کارکوونکي استعفا ته په دې اړ شول چې هغوی په روانه توګه په سینهالي ژبه نه پوهېدل. د دې پالیسۍ له امله ترینګلتیا په کال ۱۹۵۶ او ۱۹۵۶ کې د تامیلیانو په  ټولوژنې تمامه شوه چې د دې ټول وژنو په لړ کې سینهالي  بد ماشانو په هغو سلګونو تامیليیانو باندې حملې وکړې چې د سینهالي ډېرکیو په سیمو کې اوسېدل او په هغو سیمو کې چې ډېر تامیلی بدماشان اوسېدل په سینهالیانو بندې یې حملې وکړې او په دې سره په سلګونه تامیلیان ووژل شول او د دواړو ډلو زرګونه نور هغو ځایو ته وتښتېدل چې هلته د هغوی  ۴۰۰ [۲۱][۲۲][۲۳]

د کال ۱۹۶۰ په وروستیو کې، د ویلوپیلیا پراهاکاران په ګډون څو تنه ځوانان په دې فعالیت کې ښکېل شول. هغوی د ملکې ادارې، د سریلانکا د پولیسو او په تامیل طرفداره سیاسیونو باندې د حمله وکړه او وتښته عملیات تر سره کړل.   

په کال ۱۹۷۰ کې، د معیاري کولو پالیسي پیل کړل شوه چې له مخې یې زده کوونکي د متقاضیانو د تعداد د نسبت په اساس چې په خپله ژبه یې امتحان ورکاوه منل کېدل. دا پالیسي د دې لپاره دېزاین شوې وه چې د کلیوالو سیمو استاذولې ډېره کړي او په عمل کې یې د تامیلي زده کوونکو شمېر کم کړ چې پخوا یې یواځې د خپل امتحان  په اساس نمرې وړې وې او په پراخ نسبت شاملېدل یې تر لاسه کړي و نه په امتحان کې دهغوی د شمولیت په تناسب. [۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

هغوی ته اوس اړینه وه چې د سینهالي زده کوونکو په پرتله لوړې نمرې تر لاسه کړي تر څو پوهنتون کې شامل شي. د مثال په توګه، د طب فاکولتې ته ادنی وړ نمره له ۴۰۰ څخه ۲۵۰ وه تر څو تامیلیان په کې شامل شي، خو د سنهالي زده کوونکو لپاره دا نمره  یواځې ۲۲۹ وه. د تامیلي زده کوونکو شاملیدل په پوهنتون کې په ناببره توګه کم شول چې دا پالیسي بیا په کال ۱۹۷۷ کې پرېښول شوه.  [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲]

سرچينې

سمول
  1. ↑ T. Sabaratnam, Pirapaharan, Volume 1, Introduction (2003)
  2. ↑ T. Sabaratnam, Pirapaharan, Volume 1, Chapter 1: Why didn't he hit back? (2003)
  3. ↑ T. Sabaratnam, Pirapaharan, Volume 2, Chapter 3: The Final Solution (2004)
  4. ↑ Thottam, Jyoti (2009-05-19). "Prabhakaran: The Life and Death of a Tiger". Time. ISSN 0040-781X. بياځلي په 2020-05-18.
  5. ↑ Kearney, Robert N. (March 1, 1986). "Tension and Conflict in Sri Lanka". کينډۍ:ProQuest. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  6. ↑ "UN, aid agencies appeal for civilian protection in Sri Lanka as over 100,000 flee". UN News. 12 March 2007.
  7. ↑ "Defiant Tigers cling to last bastion". 16 July 2007 – via news.bbc.co.uk.
  8. ↑ "Sri Lanka says 147 dead in recent fighting". Reuters. 15 October 2007.
  9. ↑ Mahr, Krista (28 November 2013). "Sri Lanka to Start Tally of Civil-War Dead". Time.
  10. ↑ "Sri Lanka PM will protect military on UN rights action". Canadian Broadcasting Corporation. 27 May 2011. بياځلي په 5 February 2021.
  11. ↑ "Report of the Secretary-General's Panel of Experts on Accountability in Sri Lanka" (PDF). United Nations. 31 March 2011. بياځلي په 5 February 2021.
  12. ↑ "Sri Lanka to refuse entry to UN investigators". www.telegraph.co.uk.
  13. ↑ "Sri Lanka rejects growing calls for UN war crimes investigation". www.telegraph.co.uk.
  14. ↑ "ITJP Press release" (PDF) (PDF). بياځلي په 20 May 2023.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  15. ↑ International Crimes Evidence Project (ICEP) Sri Lanka, Island of impunity? Investigation into international crimes in the final stages of the Sri Lankan civil war. (2014) https://piac.asn.au/2014/02/12/island-of-impunity/ p175
  16. ↑ "Report of the Secretary-General's Panel of Experts on Accountability in Sri Lanka" (PDF). United Nations. November 2012. p. 28. بياځلي په 12 May 2021.
  17. ↑ James, Paul (2015). "Despite the Terrors of Typologies: The Importance of Understanding Categories of Difference and Identity". Interventions: International Journal of Postcolonial Studies. 17 (2): 174–195. doi:10.1080/1369801X.2014.993332. S2CID 142378403.
  18. ↑ T. Sabaratnam. "Sri Lankan Tamil Struggle – Chapter 18: The First Sinhalese- Tamil Rift". Ilankai Tamil Sangam. بياځلي په 19 January 2012.
  19. ↑ "Welcome to UTHR, Sri Lanka". بياځلي په 23 October 2014.
  20. ↑ "Ethnic Conflict of Sri Lanka: Time Line – From Independence to 1999". International Centre for Ethnic Studies. خوندي شوی له the original on 12 December 2009. بياځلي په 11 October 2009.
  21. ↑ McConnell, Deirdre (7 April 2009). "Background to brutality". Red Pepper. بياځلي په 11 October 2009.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  22. ↑ Raychaudhuri, Sumana (6 February 2009). "Will Sri Lanka Drive the Tigers to Extinction?". The Nation. خوندي شوی له the original on 14 April 2009. بياځلي په 11 October 2009.
  23. ↑ "Staff profile: Jonathan Spencer". University of Edinburgh. بياځلي په 20 August 2011.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  24. ↑ Ember, Melvin; Ember, Carol R.; Skoggard, Ian (2004-11-30). Encyclopedia of Diasporas. Springer. ISBN 9780306483219. بياځلي په 23 October 2014.
  25. ↑ McConnell, Deirdre (7 April 2009). "Background to brutality". Red Pepper. بياځلي په 11 October 2009.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  26. ↑ R.L. Pereira (October 1983). "Sri Lanka's pogrom". New Internationalist. خوندي شوی له the original on 8 January 2009.
  27. ↑ "Sri Lanka: Tamils squeezed out of higher education". بياځلي په 23 October 2014.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  28. ↑ Wickremasinghe, Nira (2006). Sri Lanka in the Modern Age: A History of Contested Identities. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-3016-8.
  29. ↑ McConnell, Deirdre (7 April 2009). "Background to brutality". Red Pepper. بياځلي په 11 October 2009.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  30. ↑ R.L. Pereira (October 1983). "Sri Lanka's pogrom". New Internationalist. خوندي شوی له the original on 8 January 2009.
  31. ↑ Rohan Gunaratna (December 1998). "International and Regional Implications of the Sri Lankan Tamil Insurgency". خوندي شوی له the original on 30 September 2011. بياځلي په 27 July 2011.
  32. ↑ "Vaddukkodei resolution". بياځلي په 19 January 2012.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_سریلانکا_کورنۍ_جګړه&oldid=335527" نه اخيستل شوی