د تونس کمپاين
د تونس کمپاين (چې د تونس د جګړې په نوم هم یادیږي) د جګړو هغه لړۍ وه چې په تونس کې د دویمې نړیوالې جګړې د شمالي افریقا د کمپاين په جریان کې د متفقینو او متحدینو ترمنځ د ۱۹۴۲ ز کال د نومبر ۱۷ څخه تر ۱۹۴۳ ز کال د مې ۱۳ پورې تر سره شوي دي. په متحدینو کې د بريتانوي امپراتورۍ ځواکونو په ګډون د یوناني ځواکونو ډله او د امریکا او فرانسې قول اردوګان شامل و. جګړه د جرمني او ایټاليوي ځواکونو په بریالیتوب سره پیل شوه، مګر د اکمالاتو د مخنیوي پراخې هڅې د متفقینو د پریکنده ماتې لامل شوې. د افريقا قول اردو د ډېری سرتیرو په ګډون له ۲۵۰.۰۰۰ څخه ډېر آلماني او ایټاليوي سرتیري د جګړې د بندیانو په توګه ونیول.
مخينه
سموللویدیځه صحرا
سمولپه شمالي افریقا کې د جګړې لومړي دوه کلونه د اکمالاتو له سخت کمبود او ټرانسپورتي ستونزو سره مخ وو. د شمالي افریقا ساحل یو څو طبیعي بندرونه لري او د بريتانيا اډه په اسکندريه کې د نیل په دلتا کې وه، چې د لیبیا په طرابلس کېد ايټاليا له اصلي بندر څخه د سړک پر مټ ۲۱۰۰ کیلومتره (۱.۳۰۰ میل) فاصله لري. په بنغازي او توبروک کې کوچني بندرونه د سکندريه لويديځ څخه په ۱۰۵۰ کیلومتره (۶۵۰ میل) او له ۶۴۰ کیلومتره (۴۰۰ میل) فاصلو سره پراته دي چې د همدې ساحل په نري دهلیز کې د لیتورانیا بالبو (د بالبيا له لارې) کې تیریږي. د مدیترانې په سمندر کې انګریزې او ایټالوي سمندري ځواکونو له یوه بل سره جګړه کوله کله به چې یوه سیمه یوه ونیوله او يا بل ونيوله. چې په مساوي توګه يې سمون درلوده او اسکندریې، طرابلس، بنغازي او تبروک له لارې به یې متقابل محدودیتونه تر سره کول، که څه هم انګریزانو کولی شول چې د اطلس سمندر د اوږدې لارې په مټ د Cape of Good Hope شاوخوا او همداشان د هند سمندر له لارې سرې بحیرې ته اکمالات وکړي.
د پوځي ځواکونو د اکمالاتو سخته ستونزه د دواړو خواوو له خوا په صحرا کې د څو بې پرې بریالیتوبونو او د ساحل په اوږدو کې د لويو او بې ګټې پرمختګونو لامل شوه. په ۱۹۴۰ ز کال کې د ایټالیا د ۱۰م اردو له خوا پر مصر یرغل، په مصر کې ۹۷ کیلومتره (۶۰ میل) پر مخ ولاړ، چې له طرابلس څخه په مستقیمه توګه ۱۶۰۰ کیلو متره (۱.۰۰۰ میل) څخه ډېر، له بنغازي څخه ۶۰۰ کیلومتره (۳۷۰ میل) او توبروک څخه ۳۲۰ کیلومتره (۲۰۰ ميل) یې پرمختګ وکړ. د لویدیځې صحرا ځواکونو (WDF) مرسا ماترو (ماتروح) ته په ستنېدو سره له یوه ځنډونکي اقدام سره مبارزه وکړه، وروسته یې پر لیبیا باندې د قطب نما (Compass) عملیات او برید تر سره کړ. لسم پوځ له منځه ولاړ او (WDF) سکندریې نه په ۹۷۰ کیلومتري (۶۰۰ میل) کې د ال اغیلا ښار ونیو. د جرمني د افریقا لښکر په رارسېدو سره، متفقینو د سونین بلوم (Sonnenblume) عملیاتو تر نوم لاندې ضدحمله وکړه او د ۱۹۴۱ ز کال د اپریل په میاشت کې د مصر په پولو کې د خپل اکمالاتي وړتیا وروستي حد ته ورسېد خو د تبروک په بیا نولو کې پاتې راغلل.
د ۱۹۴۱ ز کال په نومبر کې د بريتانیا اتم پوځ يو ځل بيا جوړ شو، چې له اسکندریه څخه يې لومړۍ کرښې ته د لنډې اکمالاتي فاصلې په مرسته صلیبی عملیات (Operation Crusader) پیل کړل، د توبروک محاصره یې ماته کړه او ال اغیلا ته ورسېدل. اتم لښکر د ۱۹۴۲ ز کال د مې په میاشت کې په بېړه بېرته د توبروک لویدیځ غزاله ته په شا شو، متفقينو دوی بیرته العالمین ته په شا کړل، چې یوازې ۱۶۰ کیلومتره (۱۰۰ میل) یې له سکندریې سره واټن درلود. په ۱۹۴۲ ز کال کې، د رويال سمندري ځواک او د ایټالیا سمندري ځواک چې لا تر اوسه یې د مدیترانې په اړه شخړه کوله، مګر بريتانیا په مالټا ولکه ټینګه کړه، او د الټرا استخباراتو، د رويال هوايي ځواک ته اجازه ورکړه چې د ایټالیا زیات شمېر اکمالاتي کښتۍ ډوبې کړي. ډېر مقدار اکمالات د متحده ایالاتو څخه انګلیسانو ته ورسېدل او په پای کې د اتم لښکر د اکمالاتو د کمښت ستونزه حل شو. دا چې اتم لښکر نور کوم محدودیتونه نه درلودل، متفقين د ۱۰۴۲ ز کال په نومبر کې د العالمین د دویمې جګړې وروسته د مصر څخه لویدیځ ته په شاه وتمبول شول.
د څراغ عمليات
سمولد ۱۹۴۲ ز کال په جولای میاشت کې، په شمالي فرانسه کې د کوزیدو لپاره متحدینو د ۱۹۴۲ ز کال په جریان کې تر يوې کچې پورې د ځمکنیو او سمندري عملیاتو په اړه بحث وکړ (Sledgehammer عملیات، کوم چې د راونډ اپ عملیاتو لومړۍ برخه وه، چی په ۱۹۴۳ ز کال کې د هوا له لارې کوزيدل و)، مګر هغوی موافقه وکړه چې دا عملیات غیر عملي دي او باید وځنډول شي. د دي پر ځای داسې موافقه وشوه چې د هوا له لارې کوزیدل باید د ويشي د سيمو د خوندي کولو لپاره په شمالي افریقا (مراکش، الجزایر او تونس) کې تر سره شي، او بیا به ختیځې سيمې ته پراخوالې ورکړي ترڅو په لویدیځې صحرا کې د متفقينو ځواکونه را ایسار کړي. د متحدینو له خوا د ټولې شمالي افریقا نیول به په مدیترانه سمندر کې د متحدینو د کښتو د ازاد تګ راتګ لپاره زمینه برابره کړي او هغه ستره وړتیا چې د Cape of Good Hope له لارې د circuitous په مسیر کې پر اکمالاتو باندې لګیږي، هغه به ازاد کړل شي. د نومبر په ۸مه، د څراغ عملیاتو له لارې متحدینو خپلو ځواکونه په الجزایر (په اوران او الجایر) او مراکش (په کازابلانکا) کې په دې نیت سره ښکته کړل چې کله ویچي ځواکونه په الجزایر کې تسلیم شول، نو ختیځ لور ته په ۸۰۰ کیلومتري (۵۰۰ میل) کې د ټونس پر خوا به مخته تګ وکړي.[۱][۲]