جزيه
هغه مالیه چې د یو هېواد له فتح کولو وروسته په غیر مسلم نفوس باندې وضع کیږي. کله چې مسلمانانو یو هېواد فتح کړ، نو غیرمسلمانو ته به یې د اسلام منلو ته هڅول. که دغو کسانو اسلام قبول نه کړ، جزيه به ترې اخيستل کېده. هغه کسان چې جزيه يې ورکوله اهل المصابی یا ذمی بلل کېده. دوی د خپلو عباداتو او مذهبي مراسمو د ترسره کولو پوره ازادي درلوده. او دا د دولت دنده وه چې د دوی ساتنه وکړي. دوی د جګړې له خدمت څخه هم معاف شوي وو. په داسې حال کې چې د جګړې خدمت په مسلمانانو فرض و. بوډاګان، ماشومان، معیوبان، غلامان او لیوني له جزیه څخه معاف وو. جزیه د عربي اصل څخه ګڼل کیږي، دا وړاندیز کوي چې دا ممکن د اسلام څخه وروسته رامنځته شوی وي. په داسې حال کې چې دا د پارسي کلمې غازیه څخه اخیستل شوی، چې د خراج په مانا دی، غازیه د هر بالغ سړي او ښځې څخه د پیسو یا جنس په توګه د دوی د مالي حالت پورې اړه لري. د خليفه حضرت عمر رضی الله عنه په زمانه کې د جزياتو لږ تر لږه شپږ درهمه او زياته اندازه يې څلوېښت درهمه وه. متوسطه طبقه به په کال کې ۲۴ درهمه د جزیه ورکوي. جزیه د ډیرو غریبو غیرمسلمانو لپاره معاف وه. که جزیه د هغه وخت له معاشونو سره پرتله کړو، نو د اسلامي پوځ هر عسکر په کال کې لږ تر لږه ۳۰۰ درهمه، په داسې حال کې چې افسرانو ته په کال کې له ۷ تر لسو زرو درهمو معاش ورکول کېده.
د یرموک له جګړې مخکې کله چې د روم امپراتور هیرکلس په انطاکیه کې لوی لښکر راغونډ کړی و، مسلمانانو هم خپل لښکر له بېلابېلو ښارونو راوغوښت. کله چې د اسلامي لښکرو له دمشق ، حمص او نورو ښارونو څخه ووتل، جزیه یې اوسیدونکو ته ورکړل شوه. مسلمانانو د دغو ښارونو د اوسېدونکو ساتنه نه کوله، نو له هغوی څخه د جزیه اخیستل هم ناروا وه.
جزیه د عثماني ترکانو تر واکمنۍ لاندې روانه وه. په بیت المال کې د جزیې ټولې پیسې راټولې شوې. په پیل کې د جزیه ورکوونکي په غاړه کې د زنک مهر ځوړند و. خو خلیفه هشام دا د رسمی لیکلی رسید سیسټم سره بدل کړ. جزيه يو شخصي او شخصي عايد و، په داسې حال کې چې خراج يو سيمه ييز عايد و چې د ځمکې پر سر وضع کېږي.
سرچينې
سمول- د اسلام تاریخ د محمود الحسن صدیقي او چراغ حسن حسرت لخوا. ۸۷ مخ.