اولیور کروموېل

اولیور کروموېل (زوکړه: د ۱۵۹۹ زکال د اپرېل ۲۵ مه – مړینه: د ۱۶۵۸ زکال د سپټمبر ۳ مه) د کمبریج شایر یو له ځمکه لرونکو اشرافو څخه و چې د انګلستان په تاریخ کې یو له مخکښو دولتي چارواکو څخه ګڼل کېږي. نوموړی له ۱۶۳۹ زکال څخه تر ۱۶۵۱ زکال پورې د دریو پاچاهیو په جګړو کې د پارلماني پوځ له مخکښو قوماندانانو څخه و چې بیا یې د یو سیاستوال په توګه شهرت وموند. کروموېل د ۱۶۴۹ زکال په جنوري میاشت کې د لومړي چارلز د اعدام کولو یو له اصلي مدافعینو څخه و چې له امله یې د انګلستان د ټول ګټو هېوادونو دولت یا د انګلستان جمهوریت رامنځته شو؛ نوموړي د ۱۶۵۳ زکال له ډسمبر میاشتې څخه د ۱۶۵۸ زکال تر سپټمبر میاشتې پورې د نایب لارډ په توګه واکمني وکړه. نوموړي د بي بي سي له خوا د ۲۰۰۲ زکال په نظر پوښتنه کې د مخکښو ۱۰۰ لرغونو بریتانویانو په ډله کې ۱۰م ځایګی خپل کړ، خو د سیاسي واک ترلاسه کولو په موخه له پوځ څخه ګټنې او همدارنګه په ۱۶۴۹ زکال کې د ایرلنډ د نیولو پر مهال د هغه ظالمانه چارو نوموړی په بریتانیا او ایرلنډ کې په یوه بحث پارونکې څېره اړولی. 

اولیور کروموېل
د شخص مالومات
پيدايښت
مړینه
د مړینې لامل	ملاريا
تابعیت	انګلستان پاچايي (۱۵۹۹–)
عملي ژوند
کار/مسلک
مورنۍ ژبه	انګرېزي ژبه
کاروونکي ژبه
د کړنې څانګه	کرهڼه
پوځي خدمت
مقام	ډګروال
جګړه/جګړې	د انګليس کورنۍ جګړه
لاسليک

په داسې حال کې چې کروموېل په ۱۶۲۸ زکال کې د هانټینګډون څخه د پارلمان غړی وټاکل شو، د هغه د ژوندانه لومړي څلوېښت کلونه تر ډېره پورې معلوم نه دي او یو مهال یې هم نیوانګلنډ ته د کډوالۍ هوډ درلود. نوموړی په ۱۶۳۰ زکال په خپلواک مذهبي کس واوښت او له دې وروسته پر دې باوري و چې بریاوې یې د خدای په مرسته دي. په داسې حال کې چې هغه په ټولیزه توګه د هغه مهال مختلفو پروتستانت ډلو ته د آسانتیاو له برابرولو ملاتړ کاوه، خو وروسته یې له یو شمېر ډلو سره چې هغه بدعت کوونکې بللې لکه له کواکرانو او پنځمو سلطنت غوښتونکو سره مخالفت وکړ. په ۱۶۴۰ زکال کې کروموېل د کمبرېج د استازي په توګه د انګلستان لنډ مهالي او اوږد مهالي پارلمانونو ته لار ومونده چې د ۱۶۴۲ زکال په اګست میاشت کې د انګلستان د لومړنۍ کورنۍ جګړې په پیل کېدو سره له پارلماني پوځ سره یوځای شو. هغه په ډېرې چټکتیا سره خپلې پوځي وړتیاوې څرګندې کړې او په ۱۶۴۵ زکال کې د توماس فیرفکس تر مشرۍ لاندې د نوې نښې لرونکي سواره پوځ قوماندان وټاکل شو چې د انګلستان د لومړۍ او دویمې کورنۍ جګړې پر مهال یې د سلطنت غوښتونکو په ماتولو کې کلیدي رول ولوباوه.

د لومړي چارلز له مړینې او د هغه د زوی له تبعید وروسته له ۱۶۴۹ زکال څخه ۱۶۵۱ زکال پورې په ایرلنډ کې او همدارنګه د سکاټلنډیانو پر وړاندې د هغه بریاوې لامل وګرځېدې څو نوموړی د ټول ګټي دولت په نوي رژیم کې خپل ځایګی تثبیت کړي. د ۱۶۵۳ زکال په ډسمبر میاشت کې هغه د مشترک المنافع هېوادونو نایب لارډ شو، هغه ځایګی چې د ۱۶۵۸ زکال په سپټمبر میاشت کې یې د خپلې مړینې تر مهاله وساته. هغه مهال چې زوی یې ریچارډ د نوموړي ځای ناستی شو، د هغه د کمزورتیا له امله په واک کې تشه راغله. دغه چاره د ستورات لړۍ د بېرته په پښو ولاړېدو لامل وګرځېده چې په ۱۶۶۰ زکال کې اوج ته ورسېدل؛ هغه مهال چې دویم چارلز بېرته واک ته ورسېد د کروموېل مړۍ یې د ویسټ منېسټر له مقبرې راویوست او په ټایبورن کې یې نندارې ته کېښود. د هغه سر یې د لندن د برج په تیغو کې رابند کړ او ۳۰ کاله هلته پاتې شو؛ تر هغه چې د کمبرېج په سیدني ساکس کالج کې بېرته دفن شو.

کروموېل د وینسټون چرچېل له خوا د یو پوځي دیکتاتور او د جان مېلټون، توماس کارلایل او ساموئل راوسون ګاردینر له خوا د آزادۍ د اتل په توګه توصیف شوی، په داسې حال کې چې د نوموړي د تاریخي شهرت اړوند بحثونه لا دوام لري. د لومړي ځل لپاره په ۱۸۵۶ زکال کې د ویسټ مینسټر ماڼۍ بهر د هغه د مجسمې جوړېدو وړاندیز وشو خو دغه مجسمه تر ۱۸۹۵ زکال پورې جوړه نه شوه؛ د دغې مجسمې د جوړولو ډیری لګښت د وخت لومړي وزیر لارډ روزبري په خصوصي بڼه ورکړ. په ۲۰۰۴ زکال کې د پارلمان د غړو یوې ډلې د هغه د مجسمې د بېرته له منځه وړو وړاندیز وکړ خو پاتې راغلل.

لومړني کلونه

کروموېل د ۱۵۹۹ زکال د اپرېل په ۲۵ مه په هانټینګټون کې وزېږېد؛ نوموړی د رابرټ کروموېل او د هغه د دویمې مېرمنې الیزابت زوی و؛ مور یې د ولییام سټیوارډ لور وه. د هغوی د کورنۍ املاک د اولیور غور نیکه مورګان آپ ویلیام ته اړوند و چې د ګلامورګان سیمې د وربشو د اوبو (بیرو) تولید کوونکی و او په پوتني (هغه مهال لندن ته څېرمه سیمه وه) کې استوګن و؛ هغه له کاترین کروموېل (زوکړه ۱۸۴۲ زکال) سره واده وکړ چې د توماس کروموېل خور وه، توماس د اتم هنري د واکمنۍ پر مهال یو له مخکښو لومړیو وزیرانو څخه و. په باوري توګه دا ادعا شوې چې د توماس او کاترین پلار والټر، ایرلنډي ریښه لرله. کروموېلانو د توماس د ادارې پر مهال د صومعو له انحلال څخه پام وړ شتمني پیدا کړه. مورګان آپ ویلیام د ولزي ویلیام آپ یوان زوی و. د دوی کورنی نسب د ریچارډ ویلیامز (ملقب په کروموېل) (شاوخوا ۱۵۰۰- ۱۵۴۴ زکال)؛ هنري ویلیامز کروموېل (شاوخوا ۱۵۲۴ – ۶ جنوري ۱۶۰۴ زکال) او بیا د اولیور د پلار رابرټ ویلیامز کروموېل (نږدې ۱۵۶۰ زکال – ۱۶۱۷ زکال) پورې چې له الیزابت سټیوارډ (نږدې ۱۵۶۴- ۱۶۵۴ زکال) سره یې په ډېر احتمال په ۱۵۹۱ زکال کې واده وکړ دوام وموند. دوی لس ماشومان لرل، خو اولیور چې د دوی پنځم ماشوم و یوازنی زوی یې و چې له ماشومتوبه ژوندی پاتې شو.

د کروموېل نیکه هنري ویلیامز د هانټینګډونشایر یو له بډایه ځمکه لرونکو څخه و. د کروموېل پلار په داسې حال کې چې اشرافي و خو متواضع و. رابرټ ته د کوچني توب او ګڼ شمېر خویندو لرلو له امله په هانټینګډون کې یوازې یو کور او ډېره لږ ځمکه په میراث کې ورسېده. دغې ځمکې د کال ۳۰۰ پونډه عاید درلود چې د هغه د نورو خپلوانو په پرتله تر ټولو لږ و. په ۱۶۵۴ زکال کې کروموېل وویل: «زه په ماشومتوب کې یو ځیرک/جنټلمن وم، نه مې په کومه لوړه کچه او نه مې هم په نوم ورک توب کې ژوند کاوه».

اولیور کروموېل ته د ۱۵۹۹ زکال د اپرېل په ۲۹ مه په سنټ جان کلیسا کې د تعمید غسل ورکړل شو او د هانټینګډون ګرامر ښوونځي ته ولاړ. هغه د کمبرېج په سیډني ساسکس کالج کې زده کړو ته دوام ورکړ هغه کالج چې په وروستیو کې د پیاوړو پیورتیني اخلاقو پر بنسټ جوړ شوی و. نوموړي د ۱۶۱۷ زکال په جون میاشت کې د سند له ترلاسه کولو پرته د خپل پلار له مړینې ډېر ژر وروسته کمبرېج پرېښود. د هغه لومړني ژوند لیک لیکونکي ادعا کوي چې وروسته هغه د لینکولن د وکیلانو روزنیز مرکز (Lincoln's Inn) ته ولاړ، خو د دغې مرکز په ارشیف کې د هغه اړوند هېڅ مالومات شتون نه لري. آنتونیا فریزر دا داسې را لنډوي چې هغه په ډېر احتمال دغه مهال په لندن کې د وکالت په یوه مرکز کې زدکړه کړې ده. د هغه نیکه، پلار او دوه ترونو یې په لینکولن اېن کې زدکړې کړې او کرموېل خپل زوی ریچارډ هم په ۱۶۴۷ زکال کې دلته ولېږه.

په ډېر احتمال سره کروموېل د خپل پلار له مړینې وروسته په هانټینګټون کې خپل کور ته وګرځېد. له دې امله چې مور یې کونډه وه او اوه خویندو یې واده نه وکړی ده ته اړتیا وه څو په کور کې د خپلې کورنۍ سره د مرستې په موخه واوسي.

واده او کورنۍ

کروموېل د ۱۶۲۰ زکال د اګست په ۲۲ مه له الیزابت بورشیر (۱۵۹۸- ۱۶۶۵ زکال) سره د لندن د فور سټریت په سنت جایلز کلیسا کې واده وکړ. د الیزابت پلار جیمز بورشیر په لندن کې د چرم سوداګر و چې په اسکس کې یې پریمانه ځمکې لرلې او د دغې سیمې له پیوریتن اشرافي کورنیو سره یې پیاوړې اړیکې لرلې. دغه واده لامل وګرځېد څو کروموېل له اولیور سنټ جان او د لندن د سوداګریزې ټولنې له نورو مخکښو غړو سره ارتباط پیدا کړي چې د هغو تر شاه د وارویک او هولنډ ملاتړ شتون درلود. په دغه اغېزمنه شبکه کې د هغه ځای موندنې په نظامي او سیاسي ډګر کې له ده سره ډېره مرسته وکړه. دوی دواړو ۹ ماشومان لرل.