کار (کړنه يا دنده تر سره کول)

په تکاملي بيالوژي کې، کار د طبيعي انتخاب له لارې په بشپړ شوي نظام کې د يوه شي يا يوې عمليې د منځ ته راتلو لامل دی. لامل يې عموماً دا دی چې دا کار ځينې پايلې تر لاسه کوي، لکه دا چې «کلوروفيل» (د نباتاتو شنه ماده) په «فوټوسينتيسسز» (د رڼا په مرسته د موادو جوړښت) کې د لمر د وړانګو د انرژۍ په رانيولو کې مرسته کوي. له همدې امله په هغه ژوندي موجود کې چې دا عمليه تر سره کېږي د هغه د ژوندي پاتې کېدو او بيا توليد شونتيا زیاتوي، په نورو ټکو کار (عمل/دنده تر سره کول/کړنه) د ژونديو موجوداتو وړتيا زیاتوی. هغه خاصيت چې له تکامل سره مرسته کوي موافقت بلل کېږي، شونې ده چې نور خصوصيات له نورو څخه منځ ته راغلي غیر عملي وي، دا بيا په خپل وار سره شونې ده چې د تکامل په مټ د نويو کارونو سره د مرستې لپاره وټاکل شي.

په بيالوژي کې کار په ډېرو لارو تعريف شوی دی. د غړو د دندو په علم کې (فزيالوژي) په ساده ډول دا معنا لري چې يو غړی، نسج، حجره يا مالیکول څه کوي.

د بيالوژي په فلسفه کې، د کار خبرې خامخا ځينې موخه ييز اهداف وړاندې کوي، خو بيا هم طبيعي انتخاب د راتلونکي لپاره بې له کومې موخې څخه کار کوي. په دې ډول، بيالوژي ډېر ځله د موخې پېژندنې ژبه د کار د لنډيز په توګه کاروي. د بيالوژي په اوسنۍ فلسفه کې، په بيالوژيکي نړۍ کې د کار درې ستر روايتونه شته: د لامل پر بنسټ د دندو نظریات، غوره شوی اغېز او د موخې ونډه.

له تکاملي بيالوژۍ مخکې

په فلسفه کې، یو کار يو فعالیت يا يوه پروسه ده چې په يو ژوندي موجود کې د يو نظام په مټ پر مخ وړل شوی وي، لکه په يو ژوي کې احساس او خوځښت. د بڼې په خلاف د کار دې تصور (په ترتيب سره د ارستو ارګون او مورفه) په کلاسليک لرغوني پړاو کې د بيالوژيکي تشرېحاتو لپاره مرکزي دنده پر مخ وړه. په ډېرو وروستيو وختونو کې دا په ۱۸۳۰ز کال کې د کوير-جيفوري بحث یوه برخه وګرځېده، کوير استدلال وړاندې کړی چې د یوه ژوي جوړښت د هغه له کاري اړتياوو څخه اخستل شوی، په داسې حال کې چې جيفوري وړانديز کړی چې د هر ژوي جوړښت له يوې شريکې طرحې څخه جوړ شوی.

په تکاملي بيالوژي کې

کار په ډول ډول لارو تعريفيدای شي، د موافقت په توګه چې د تکاملي روغوالي سره مرسته کوونکی وي، د ژويو په چلندونو کې او لکه چې لاندې تر بحث لاندې نیول شوی، همدا راز د بيالوژي په فلسفه کې د تصادفي (سببي) دندې يا موخې د يوه ډول په توګه.

موافقت

يوه فعاله ځانګړتيا په تکاملي بيالوژي کې د موافقت په توګه پېژندل کېږي او د دې څېړنو لپاره تحقيقي تګلاره بلل کېږي چې ايا يو خاصيت د موافقت وړ دی، چې همدا چاره د موافقت (اډاپټيشنيزم) په نوم پېژندل کېږي. که څه هم دا فرض کول چې يو خصوصيت فعال دی، شونې ده چې په څېړنو کې مرستندوی وي، د ژونديو موجوداتو ځينې ځانګړتياوې غیر عملي دي، د تصادفي «سپانډرل» په ډول منځ ته راغلي دي، یا د ګاونډيو عملي نظامونو جانبي عوارض وي.

طبيعي انتخاب

د طبيعي انتخاب له نقطه نظره، بيالوژيکي فعالیتونه د دې لپاره دي چې په روغوالي کې مرسته وکړي، دا موکه زياتوي چې يو ژوندی موجود به د دې لپاره پاتې شي چې بيا توليد شي. د بېلګې په ډول: په يوه سياره کې د «کلوروفيل» کار دا دی چې د «فوټوسينتيسز» لپاره د لمر وړانګې راونيسي، کوم څه چې په تکاملي بریا کې مرسته کوي.

په اخلاقياتو کې

اخلاقياتپوه «نيکو ټنبرجن» د ارستو د څلورو لاملونو پر بنسټ څلور پوښتنې وړاندې کړي دي، کومې چې بايد يو بيالوژي پوه وپوښتي، څو د چلند په تشرېح کې ورسره مرسته وکړي، که څه هم دا پوښتنې په پراخه دايره کې عامې کړای شوي دي. ۱) تګلاره: کومه تګلاره د دې لامل شوې چې ژوي هغه شان رويه وکړي، کومه چې دوی اوس کوي؟ ۲) جنيني وده: د ژوي په جنيني وده کې کومې وده کوونکې تګلارې (او د هغې ځواني، که چېرې اړوند وي) داسې جوړښتونه منځ ته راوړي چې د دې چلند لامل ګرځي؟ ۳) کار/موافقت: د چلند تکاملي کار څه دی؟ ۴) تکامل: د دې چلند فيلوجيني څه ده، يا په نورو ټکو، د ژويو په تکاملي تاریخ کې دا په لومړي ځل کله راڅرګند شوي؟ دا پوښتنې يو تر بل پورې تړلي دي، په همدې بنسټ د بېلګې په ډول، د موافقت کار د جنيني ودې پورې تړلی دی.

د بيالوژي په فلسفه کې

د موخې پېژندنې له اړخه، کار او موخه يوشان نه دي، يعنې په پوهې سره يوې موخې ته د رسېدو قصد کول. د بيالوژي په فلسفه کې، تکامل يوه ړنده پروسه ده، چې د راتلونکي لپاره هېڅ راز موخه نه لري، د بېلګې په ډول: يوه ونه د کومې موخې لپاره ګلان نيسي، بلکې په ساده ډول ځکه دا کار کوي چې همداسې يې تکامل موندلی دی. دا ويل چې «يوه ونه د دې لپاره ګلان نيسي چې د ګردې لېږدونکو (القاح) توجه جلب کړي» دا به ناسمه وي چې «د دې لپاره» څخه مطلب موخه وي. يو کار هغه څه تشریح کوي چې يو شی څه کوي، نه هغه څه چې موخه يې له دې کار څخه څه ده. خو بيا هم، اکثراً بيالوژي پوهان د موخې پېژندنې ژبه د کار د تشريح کولو د لنډې لارې په توګه کاروي، سره له دې د دې اصل عملي کېدل اختلافي دي.

د بيالوژي په اوسنۍ فلسفه کې، په بيالوژيکي نړۍ کې د کار درې ستر روايتونه شته: د لامل پر بنسټ دندې نظریات، غوره شوی اغېز او د موخې ونډه.

سببي ونډه

د بيالوژيکي کارونو د سببي ونډې اندونو اصليت په ۱۹۷۵ز کال کې د «رابرټ کامينز» مقالې ته ورګرځي. «کامينز» د نظام د يو جز د يو فعال کار تعريف په دې ډول کوي چې: دا يو سببي (تصادفي) اغیز دی، کوم اغیز چې همدا جز په ستر لرونکي نظام لري. د بېلګې په ډول: زړه واقعي سببي دنده لري چې په جرياني نظام کې وينه پمپ کړي، په همدې بنسټ، د زړه کار دا دی چې وینه پمپ کړي. په دې روايت باندې په دې بنسټونو نيوکه شوې چې دا د کار ډېر سست تصور دی. د بېلګې په ډول: زړه همدا راز تصادفي دنده لري چې اواز توليد کړي، خو موږ د اواز توليد د زړه کار نه شو بللای.

غوره شوی اغېز

د بيالوژيکي کارونو انتخابي اندونه وايي چې: د بيالوژيکي خصوصيت کار هغه کار دی چې دا خصوصيت ورته ټاکل شوی دی، لکه چې «روت ميليکان» په دې اند دی. د بېلګې په ډول: د زړه کار دا دی چې وينه پمپ کړي، په همدې سبب هغه کار دی چې د تکامل په مټ زړه د همدې لپاره غوره شوی و. په نورو ټکو، د وینې پمپ کول هغه لامل دی چې زړه د هغې لپاره تکامل موندلی دی. په دې روايت ځکه نیوکه شوې چې دا د کار تصور ډېر زيات محدودوي. دا د تل لپاره روښانه وي چې کوم چلند د خصلت په انتخاب کې ونډه لرلې ده، ځکه بيالوژيکي خصوصيات کارونه درلودلای شي، ان که دا د هغې کار لپاره غوره شوی هم نه وي. ګټور بدلونونه په لومړي سر کې د دې لپاره نه غوره کېږي، خو بيا هم دوی کارونه لري.

د موخې ونډه

د موخې ونډې نظريات د دې هڅه کوي چې د تصادفي دندې او غوره شوي اغېز د اندونو تر منځ منځنۍ لاره وباسي، لکه چې «بورسي» په دې اند دی. بورسي د بيالوژيکي خاصيت د کار تعريف په دې ډول کړی چې په محاسباتي ډول عموماً د خصلت لپاره تصادفي ونډه لري، څو وپايږي او بيا توليد وکړي. په همدې بنسټ د بېلګې په ډول، کله ناکله داسې فکر کېده چې د زرافې ليکې ليکې پوستکې د ښکاريانو د تېر ايستلو لپاره کار کوي. د زرافي د ليکې ليکې پوستکي دا ونډه به د زرافې د پايدلو او بيا توليد سره مرسته وکړي او په همدې بنسټ د ښکاريانو تېرايستل به د زرافې د پوستکي ليکې ليکې حالت کار وبلل شي. د دې محاسبې تر مخې، د يو خاصيت يو ځانګړی سببي عمل د دې کار دی يا نه دی، په دې پورې اړه لري چې ايا دا تصادفي دنده د دې ژوندي موجود په پايدلو يا بيا توليد کې مرسته کوي که نه.