ويکيپېډيا

ځمکواکي

فيوډالېزم د فيوډالي نظام په توګه هم پېژندل کېږي، چې د حقوقي، اقتصادي، فوځي او کلتوري دودونو هغه ټولګه وه، چې د ۹ او ۱۵ پېړيو تر ممنځ د منځنيو پېړيو اروپا کې وغوړېده. په پراخه کچه پېژندنې له مخې فيوډالېزم د هغو اړيکو شا او خوا د ټولنې د جوړښت يوه لاره وه، چې د خدمت يا کار په بدل کې د ځمکې له تر لاسه کولو څخه تر لاسه شوې وې. که څه هم دا له لاتيني “feodum” يا “feudum” يعنې فيس يا اجورې ‘fief’ ويوکو څخه اخېستل شوی دی، چې د منځنيو پېړيو پر مهال کارل کېدل، مګر د فيوډالېزم اصطلاح او هغه نظام چې فيوډالېزم تشرېح کوي، د هغو خلکو له لورې د يو رسمي سياسي نظام په توګه نه وو درک شوي، چې د منځنيو پېړيو پر مهال يې ژوند کاوه. د فرانکويس لوئيس ګانشوف (۱۹۴۴زکال) له لورې لرغونې پېژندنه د دوه اړخيزو حقوقي او فوځي مکلفيتونو يوه ټولګه بيانوي، چې د جنګيالي اشرافيت په منځ کې وه او د لاردانو (حاکمانو)، رعيت يا مريي او فيس يا اجورې د درې کليدي مفکورو شا او خوا يې بېرته تکامل وکړ. [۱][۲][۳]

د فيوډالېزم يو څه پراخه پېژندنه لکه څرنګه چې ۱۹۳۹ز کال کې د مارک بلوچ له لورې روښانه شوې ده، د جنګيالي اشرافيت د مکلفيتونو تر څنګ د پاچاهۍ ټولو درې واړو رتبو يا طبقو مکلفيتونه رانغاړي، چې اشرافيت، روحانيت او بزګري پوړونه يا طبقې دي او ټول يې د شتمنۍ اصالت “manorialism” د يو نظام له مخې سره تړلي وو، چې همدې ته ځيني وختونه فيوډالي ټولنه وايي. په ۱۹۷۴ز کال کې «د يو جوړښت استبدادي نظام» تر سرليک لاندې د اليزابيت ای ار براون “Elizabeth A. R. Brown” او په ۱۹۹۴ زکال کې د «اجورې او رعيت» تر سرليک لاندې د سوسن ريمولدس د کتاب له خپرېدو راهيسې د منځنيو پېړيو د تاريخپوهانو په منځ کې په دې اړه پرله پسې بې پايلې بحث شته، چې ايا فيوډالېزم د منځنيو پېړيو ټولنې په اړه پوهېدنې لپاره يو ګټور جوړښت دی او که نه. [۱۰]

پېژندنه

لږ تر لږه د پوهانو په منځ کې د فيوډالېزم په عام ډول منل شوې معاصره پېژندنه نه شته. د فيوډال “feudal” صفت چې لږ تر لږه ۱۴۰۵ز کال کې کارول کېده او د فيوډالېزم ‘feudalism’ اسم چې اوسمهال زياتره وخت سياسي او تبليغاتي برخه کې کارول کېږي، په ۱۷۷۱ز کال کې اختراع شو چې له فرانسوي “féodalité” سره برابر يا موازي و. [۴][۷]

د فرانکويس لويس ګانشوف (۱۹۴۴زکال) له لورې د يوې لرغونې پېژندنې له مخې فيوډالېزم د دوه اړخيزو حقوقي او فوځي مکلفيتونو يوه ټولګه بيانوي، چې د جنګيالي اشرافيت په منځ کې وه او د واکمنانو، رعيت او فيس يا اجورې د درې کليدي مفکورو شا او خوا يې له سره تکامل وکړ، که څه هم ګانشوف په خپله يادونه وکړه، چې د نوموړي چلند يوازې د ياد ويي په تنګ، تخنيکي او حقوقي درک پورې تړلی و. [۱۱]

د يو څه پراخه پېژندنې له مخې لکه څرنګه چې د مارک بلوخ په «فيوډالي ټولنه» نومي کتاب (۱۹۳۹ز) کې بيان شوی دی، فیوډالېزم د جنګيالي اشرافيت د ملکفيتونو تر څنګ د پاچاهۍ د درې واړو ډلو يا طبقو مکلفيتونه رانغاړی، چې يادې ډلې اشراف، روحانيون او هغه خلک دي، چې د خپل کاري ځواک پر مټ يې ژوند وکړ او په خورا سيده يا مستقيم ډول يې بزګري بللی شو، چې د شتمنۍ اصالت د يو نظام له لورې راچاپېر شوې وه؛ دې نظم ته زياتره وخت د «فيوډالي ټولنې» په توګه يادېږي، چې د بلوخ کارونې ته غبرګون (انعکاس) ورکوي.[۱۲]

د فيوډالېزم مفهوم له خپل اروپايي شاليد څخه د باندې زياتره وخت د ورته والي يا قياس له مخې ډېری وختونه د فيوډالي جاپان بحثونو کې او ځيني وختونو د منځنيو پېړيو په ايتوپيا کې د زاګوي کورنۍ په بحثونو کې کارول کېږی، چې ځينې فيوډالي ځانګړتياوې يې درلودې او کله کله يې نيمه فيوډال ګڼه. ځينو نور د فيوډالېزم قياس له يو څه لرې وخت څخه اخېستی دی او فيوډالېزم او د هغې نښې له ميلاد  څخه مخکې د ۷۷۱ – ۴۷۶ز کالونو د پسرلي او مني دورې پر مهال د چين، لرغوني مصر، پارتيين سترواکۍ، د هند نيمه لويه وچه کې فيوډالېزم او انتيبيليوم سوت او امريکايي سويل کې د جېم کرو قوانينو “Jim Crow laws” په څېر متنوع ځايونو ويني. [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

د فيوډالېزم اصطلاح زياتره وخت په سپکونکي يا تحقيري ډول نالويديځو ټولنو کې هم کارول کېږي، چې هغه بنسټونه او کړه وړه يې چې د منځنيو پېړيو اروپا کې له شته هغوی سره ورته دي، په کې خپرېدونکي درک کېږي. ځيني تاريخپوهان او سياسي نظريات پوهان باور لري، چې د فيوډالېزم اصطلاح د کارونې د بېلابېلو لارو له مخې له ځانګړې معنا څخه بې برخې ده، چې همدا د دې لامل کېږي چې دوی يې د ټولنې د پوهېدنې لپاره د يوې ګټورې مفکورې په توګه نه مني.[۱۷][۵][۱۸]

د يادې اصطلاح کارونه د پولېنډ او ليتوانيا په څېر د مرکزي او ختيځې اورپا د ځينو هېوادونو په برخه کې تر پوښتنې لاندې ده او پوهان په دې نظر دي، چې د يادو هېوادونو د منځنيو پېړيو سياسي او اقتصادي جوړښت له هغه څه سره ټول نه، مګر يو څه ورته والی لري، چې لويديځې اروپايي ټولنې يې په عمومي ډول د فيوډالي نظام په توګه څرګندوي. [۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

اصطلاح

د فيوډال “feudal” اصطلاح ريښه له “Proto-Indo-European” ويي «*péḱu» څخه سرچينه اخلي، چې د «غواګانو» معنا لري او په نورو زياتو هندي او اروپايي ژبو کې ريښې لري. لکه: سانسکرت “pacu” چې د غواګانو معنا لري؛ لاتيني “pecus” د غواګانو او پيسو په معنا سره؛ لرغونې لوړه الماني fehu, fihu د غواګانو، ملکيت او پيسو په معناګانو سره؛ لرغونې فارسي fia؛ لرغونې ساکسون fehu او لرغونې انګليسي feoh, fioh, feo, fee. د “feudal” اصطلاح په لومړي ځل د ۱۷ پېړۍ فرانسوي حقوقي پوهن ليکونو (۱۶۱۴ز کال) کې وکارول شوه او انګليسي حقوقي پوهن ليکونو ته د صفت په توګه (لکه فيوډالي حکومت) راوژباړل شوه. [۲۳][۲۴]

په ۱۸ پېړۍ کې ادم سمېت چې د اقتصادي نظامونو د تشرېح کولو په لټه کې و، په ۱۱۷۶ز کال کې يې «د ملتونو شتمني» نومي کتاب کې يې په ګټور ډول د فيوډالي حکومت او فيوډالي نظام بڼې رامنځته (اختراع) کړې. د «فيوډالي نظام» عبارت په ۱۷۳۶ز کال کې د توماس مادوکس په “Baronia Anglica” نومي کتاب کې راڅرګند شو، چې د کتاب د ليکوال له مړينې (۱۷۲۷ز کال) څخه نهه کالونه وروسته خپور شو. په ۱۷۷۱ز کال کې جان وايتاکر “John Whitaker” په خپل «د مانچستر تاريخ» نومي کتاب کې په لومړي ځل د فيوډالېزم ويی او د فيوډالي هرم مفکوره وکارول. [۲۵][۲۶][۲۷]

د “feudal” يا “feudal” اصطلاح د منځنيو پېړيو له لاتيني ويي “feodum” څخه اخېستل شوې ده. د فيوډم ريښه د ګڼو نظرياتو درلودلو له امله پېچلې ده، چې ځيني د الماني يا جرمنيک اصل وړانديز کوي، چې دا په خورا پراخه کچه منل شوی نظر دی، په داسې حال کې چې ځيني نور د عربی اصل وړانديز کوي. په پيل کې د منځنيو پېړيو د لاتيني اروپا سندونو کې د خدمت به بدل کې ورکړل شوې ځمکې ته (لاتيني) بينيفيسيم “beneficium” ويل کېده. وروسته د “feudum” يا “feodum” اصطلاح په سندونو کې د “beneficium” ځای نيول پيل کړل. د دې لومړنۍ ثابته شوې بېلګه له ۹۸۴ ز کال څخه ده، که څه هم يو څه زياتې لومړنۍ بڼې يې سل کالونه پخوا ليدل شوې وې. د فيوډم “feudum” ريښه او دا چې ولې يې د بينيفيسيم ځای ونيو، په ښه ډول نه دي روښانه، مګر په اړه يې ګڼې نظريې شته چې په لاندې ډول بيان شوي دي.: [۲۸]

تر ټولو پراخه منل شوې نظريه په ۱۸۷۰ز کال کې د جوهان هيندرېک کاسپار کيرن “Johan Hendrik Caspar Kern” له لورې وړاندې شوې وه، چې د نورو له منځه يې ويليم ستبس او مارک بلوخ هم ملاتړ کاوه. کيرن ياد ويی له انګېرل شوې فرنګي ويي «*fehu-ôd» څخه تر لاسه کړ، چې *fehu” په کې د غواګانو او “-od” په کې د توکو معنا لري، چې په ټوله کې «د ارزښت د حرکت وړ څيز» معنا ورکوي. بلوخ څرګندوي چې د ۱۰ پېړۍ په پيل کې په پولي اصولو کې ځمکې ته ارزښت ورکول عام وو، مګر بايد د برابر ارزښت لکه وسلو، جامو، اسونو يا خوراکي توکو په څېر څيزونو سره يې بايد اداينه شوی وی. دا د “feos” په نوم پېژندل کېده او هغه اصطلاح ده، چې د پيسو پر ځای د کوم څيز ورکولو عمومي معنا يې خپله کړه. دا معنا وروسته په خپله د ځمکې برخه کې هم وکارول شوه، چې ځمکه په کې د ژمنتيا لپاره د اداينې په موخه (لکه رعيت ته) کارول کېده. په همدې ډول د ‘feos’ لرغوني ويوکي «د حرکت وړ ملکيت» معنا وار په وار “feus” ته بدله شوه، چې د بېخي سرچپه يعنې «د ځمکې ملکيت» معنا لري. دا هم وړانديز شوي دي، چې ياد ويی له ګوتيک “faihu” څخه سرچينه اخلي، چې د «ملکيت» او په ځانګړي ډول د «غواګانو» معنا لري. [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

سرچينې

  1. ↑ feodum – see The Cyclopedic Dictionary of Law, by Walter A. Shumaker, George Foster Longsdorf, pg. 365, 1901.
  2. ↑ François Louis Ganshof (1944). Qu'est-ce que la féodalité. Translated into English by Philip Grierson as Feudalism, with a foreword by F. M. Stenton, 1st ed.: New York and London, 1952; 2nd ed: 1961; 3rd ed.: 1976.
  3. ↑ Noble, Thomas (2002). The Foundations of Western Civilization. Chantilly, VA: The Teaching Company. ISBN 978-1565856370.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ "Feudalism", by Elizabeth A. R. Brown. Encyclopædia Britannica Online.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Brown, Elizabeth A. R. (October 1974). "The Tyranny of a Construct: Feudalism and Historians of Medieval Europe". The American Historical Review. 79 (4): 1063–1088. doi:10.2307/1869563. JSTOR 1869563.
  6. ↑ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named reynolds
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ "Feudalism?" Archived 2014-10-18 at the Wayback Machine., by Paul Halsall. Internet Medieval Sourcebook.
  8. ↑ "The Problem of Feudalism: An Historiographical Essay", by Robert Harbison, 1996, Western Kentucky University.
  9. ↑ Charles West, Reframing the Feudal Revolution: Political and Social Transformation Between Marne and Moselle, c. 800–c. 1100 (Cambridge: Cambridge University Press, 2013).
  10. ↑ [۴][۵][۶][۷][۸][۹]
  11. ↑ François Louis Ganshof (1944). Qu'est-ce que la féodalité. Translated into English by Philip Grierson as Feudalism, with a foreword by F. M. Stenton, 1st ed.: New York and London, 1952; 2nd ed: 1961; 3rd ed.: 1976.
  12. ↑ Bloch, Marc, Feudal Society. Tr. L.A. Manyon. Two volume. Chicago: University of Chicago Press, 1961 ISBN 0-226-05979-0
  13. ↑ Jessee, W. Scott (1996). Cowley, Robert; Parker, Geoffrey (eds.). "Feudalism". Reader's Companion to Military History. New York: Houghton Mifflin Company. Archived from the original on 2004-11-12.
  14. ↑ "Semifedual". Webster's Dictionary. نه اخيستل شوی October 8, 2019. having some characteristics of feudalism
  15. ↑ L. SHelton Woods (2002). Vietnam: A Global Studies Handbook. ABC-CLIO. ISBN 9781576074169. نه اخيستل شوی October 9, 2019.
  16. ↑ Jessee, W. Scott (1996). Cowley, Robert; Parker, Geoffrey (eds.). "Feudalism". Reader's Companion to Military History. New York: Houghton Mifflin Company. Archived from the original on 2004-11-12.
  17. ↑ "Feudalism", by Elizabeth A. R. Brown. Encyclopædia Britannica Online.
  18. ↑ Cf. for example: McDonald, Hamish (2007-10-17). "Feudal Government Alive and Well in Tonga". Sydney Morning Herald. ISSN 0312-6315. نه اخيستل شوی 2008-09-07.
  19. ↑ Dygo, Marian (2013). "Czy istniał feudalizm w Europie Środkowo-Wschodniej w średniowieczu?". Kwartalnik Historyczny (په پولينډي). 120 (4): 667. doi:10.12775/KH.2013.120.4.01. ISSN 0023-5903.
  20. ↑ Skwarczyński, P. (1956). "The Problem of Feudalism in Poland up to the Beginning of the 16th Century". The Slavonic and East European Review. 34 (83): 292–310. ISSN 0037-6795. JSTOR 4204744.
  21. ↑ Backus, Oswald P. (1962). "The Problem of Feudalism in Lithuania, 1506-1548". Slavic Review. 21 (4): 639–659. doi:10.2307/3000579. ISSN 0037-6779. JSTOR 3000579.
  22. ↑ Davies, Norman (2005). God's Playground A History of Poland: Volume 1: The Origins to 1795 (په انګليسي). OUP Oxford. pp. 165–166. ISBN 978-0-19-925339-5.
  23. ↑ کينډۍ:Cite dictionary
  24. ↑ Cantor, Norman F. (1994). The Civilization of the Middle Ages. ISBN 9780060170332.
  25. ↑ Fredric L. Cheyette. "FEUDALISM, EUROPEAN." in New Dictionary of the History Of Ideas, Vol. 2, ed. Maryanne Cline Horowitz, Thomas Gale 2005, ISBN 0-684-31379-0. pp. 828–831
  26. ↑ Elizabeth A. R. Brown, "Reflections on Feudalism: Thomas Madox and the Origins of the Feudal System in England," Archived 2023-03-06 at the Wayback Machine. in Feud, Violence and Practice: Essays in Medieval Studies in Honor of Stephen D. White, ed. Belle S. Tuten and Tracey L. Billado (Farnham, Surrey: Ashgate, 2010), 135-155 at 145-149.
  27. ↑ John Whitaker (1773). The History of Manchester: In Four Books. J. Murray. p. 359.
  28. ↑ Meir Lubetski (ed.). Boundaries of the ancient Near Eastern world: a tribute to Cyrus H. Gordon. "Notices on Pe'ah, Fay' and Feudum" by Alauddin Samarrai. Pg. 248–250, Continuum International Publishing Group, 1998.
  29. ↑ "fee, n.2." OED Online. Oxford University Press, June 2017. Web. August 18, 2017.
  30. ↑ H. Kern, 'Feodum', De taal- en letterbode, 1( 1870), pp. 189-201.
  31. ↑ Meir Lubetski (ed.). Boundaries of the ancient Near Eastern world: a tribute to Cyrus H. Gordon. "Notices on Pe'ah, Fay' and Feudum" by Alauddin Samarrai. Pg. 248–250, Continuum International Publishing Group, 1998.
  32. ↑ Marc Bloch. Feudal Society, Vol. 1, 1964. pp.165–66.
  33. ↑ Marc Bloch. Feudalism, 1961, pg. 106.
  34. ↑ William Stubbs. The Constitutional History of England (3 volumes), 2nd edition 1875–78, Vol. 1, pg. 251, n. 1
  35. ↑ Encyclopædia Britannica, 9th.ed. vol. 9, p.119.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=ځمکواکي&oldid=306083" نه اخيستل شوی