په امریکا کې د اروپا استعمار
که څه هم نارویژیانو تقریباً په ۱۰۰۰ میلادي کال د شمالي امریکا شمال ختیځه برخه کشف او استعمار کړه، په امریکا کې د اروپا د استعمار وروستنۍ او ډېره نامتو څپه د کشف د دوران په ترڅ کې د ۱۴۹۲ او ۱۸۰۰ میلادي کلونو ترمنځ ترسره شوه. د دې دورې په ترڅ کې ډېرو اروپایي سترواکیو - په ځانګړې توګه اسپانیا، پرتګال، بریتانیا، فرانسې او هالند د امریکا د طبیعي زېرمو او بشري پانګې په کشف او ادعا کولو پیل وکړ چې د امریکا د بومي وګړو د بې ځایه کېدو، تیت کېدو، غلامۍ او نسل وژنې او د څو استعماري کډوال مېشته دولتونو د رامنځ ته کېدو سبب شو. د اروپایي کډوالو ځینې پخوانۍ مستعمرې لکه په شمالي امریکا کې نوې مکسیکو، الاسکا، پریېري یا شمالي لویې دښتې او "شمال لوېدیځ سیمې"؛ په مرکزي امریکا کې د تهوانتیپیک خاکنا، یوکاتان ټاپو او داریان ګپ؛ او په سویلي امریکا کې شمال لویدیځ آمازون، مرکزي اندیز غرونه او ګیانا تر لا ۲۱ پېړۍ پورې نسبتاً کلیوال، کم نفوسه او بومي پاتې وو، که څه هم څو استعماري کډوال مېشته دولتونه لکه برازیل، کلمبیا، مکسیکو، ارجنتاین او متحده ایالات په خپله خوښه په مهاجرمېشته سترواکیو بدل شول. روسیې د اتلسمې پېړۍ په نیمایي کې د آرام سمندر د شمال لوېديځ برخې استعمار پیل کړ چې د وړیو د سوداګرۍ لپاره د څرمنې په لټه کې و. ډېر ټولنیز جوړښتونه لکه دینونه، سیاسي پولې او منځګړې یا سوداګریزې ژبې چې په ۲۱ پېړۍ کې په لوېدیځه نیمه کره کې برلاسي دي د هغه جوړښتونو پاتې شوني دي چې په دې دوره کې رامنځ ته شول. [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]
د شتمنۍ او ځواک هغه چټکه کچه چې اروپا په کې وده وکړه د ۱۵ پېړۍ په لومړیو کې د اټکل وړ نه وه ځکه چې په داخلي جګړو کې ښکېله وه او د تور مرګ د وبا له امله خپل نفوس په تر لاسه ورکولو په کراره په رغېدو وه. د ترکیې د عثماني سترواکۍ ځواک چې آسیا ته د سوداګرۍ په لارو برلاسې وه د لوېدیځې اروپا پاچاهان یې وهڅول ترڅو بدیلې لارې ولټوي چې د کریستوف کولمب د سفرونو او د "نوې نړۍ" د ناڅاپي بیا موندنې لامل شو. [۹]
په ۱۴۹۴ کال کې د توردسیلاس تړون له لاسلیک څخه وروسته پرتګال او هسپانیې هوکړه وکړه چې ځمکه په دوو برخو وویشي، داسې چې پرتګال په ختیځ نیمه کې او هسپانیا په لوېدیځ نیمه کې په غیرعیسوي خاوره واکمني ولري. په اصل کې په هسپانوي ادعاګانو کې ټولې امریکا ګډون درلود، خو د توردسیلاس تړون د سویلي امریکا ختیځه برخه پرتګال ته ورکړه چې هلته یې په ۱۵۰۰ کلونو کې په لومړیو کې د برازیل هېواد بنسټ کېښود. په اوسنی فلوریدا کې د سنت آګوستین ښار چې د هسپانويانو له خوا په ۱۵۶۵ کال کې تاسیس شو، په متحده ایالاتو کې تر ترټولو پخوانی دایمي مېشته اروپایي مستعمره ګڼل شوې ده. [۱۰]
نورو لویدیځو اروپایي ځواکونو ته ژر څرګنده شوه چې دوی هم کولای شي لویدیځ ته له سفرونو څخه ګټه واخلي او بریتانويانو او فرانسويانو د ۱۵۳۰ لسیزه کې د امریکا د شمال ختیځو برخو استعمار پیل کړ. سویډنیانو د یوې پېړۍ په اوږدو کې د نوي سویډن بنسټ کېښود، هالندیانو نوی هالند تاسیس کړ، او دنمارک-ناروې د نورو پورته ذکر شویو ځواکونو سره یوځای په کارابین کې د ډېرو ملکیتونو ادعاګانې کړې وې او په ۱۷۰۰ کلونو کې، دنمارک-ناروې په ګرینلند کې خپلې پخوانۍ مستعمرې بیا و رغولې او روسیې د الاسکا څخه تر کلیفورنیا پورې د آرام سمندر د سواحلو کشف او د ملکیت ادعا پیل کړه.
د دې دورې په پیل کې مرګونو نښتو زور واخیست ځکه چې بومي وګړو سخته جګړه وکړه ترڅو د اروپايي استعمارګرو د زیاتیدونکي شمېر او همدارنګه د بومي ګاونډیو دښمنانو پر وړاندې چې د یور-آسیایي پر تیکنالوژۍ سمبال وو، خپله ځمکنۍ بشپړتیا وساتي. په امریکا کې تر ۱۸۰۰ کلونو پورې د بېلابېلو اروپایي سترواکیو او د بومي ملتونو ترمنځ نښتې مهم خوځښتونه ګڼل کېدل او که څه هم په هغه وخت کې د براعظم ځینو برخو له اروپا څخه خپله خپلواکي ترلاسه کوله، نورو سیمو لکه کالیفورنیا، پاتاګونیا، "شمال لوېدیځ سیمو"، او شمالي لویې دښتو تر ۱۸۰۰ کلونو پورې لږ یا هېڅ ډول استعمار تجربه نه کړ.
د لوېدیځې اروپا ځواکونو ته کتنه
سمولناروېژیان
سمولناروېژي پلټونکي لومړني اروپایان وو چې په اوسنی شمالي امریکا کې یې پښه کېښوده . تاریخي او لرغوني شواهد ګرینلنډ او کاناډا ته د ناروېژیانو سفرونه ثابتوي. ناروېژیانو په ګرینلنډ کې د لسمې پېړۍ په وروستیو کې یو مستعمره جوړه کړ او د ۱۵مې پېړۍ تر نیمایي پورې یې دوام وکړ، محکمه او پارلماني مجلسونه (þing) یې درلودل چې په براتهلید کې تر سره کېدل او یو کلیسایي مشر یې درلود چې په ګاردر کې و. د کاناډا د نیوفوندلنډ په لانس آکس شنو دښتو کې د استوګنې پاتې شوني په ۱۹۶۰ کال کې کشف شول او د ۱۰۰۰ کالونو (د کاربن پر بنسټ د تاریخ اټکل ۹۹۰-۱۰۵۰ کلونه) په شاوخوا کې تاریخ لري. د لانس آکس شنې دښتې یوازینی ځای دی چې د کولمب څخه مخکې د سمندر ها خوا د کشف شوي ځای د ثبوت په توګه په پراخه کچه ومنل شو. په ۱۹۷۸ کال کې د یونیسکو له لوري د نړیوال میراث په توګه ونومول شو. دا ځای د وینلند له مستعمرې سره د احتمالي اړیکې له امله چې د لیف ایریکسن له خوا په امریکا کې د ناروې استعمار په دوران یا د هغه شاوخوا کې را منځ ته شوه، د پاملرنې وړ دی. داسې انګېرل کېږي چې د لیف ایرکسن ورور د شمالي امریکا د بومي خلکو سره چې د سکریلنګ په نوم پېژندل کېدل لومړنۍ اړیکه درلوده. د اتو تنو بومي خلکو له نیولو او وژلو وروسته، په خپلو ساحلي کښتیو کې چې دوی یې دفاع کوله تر برېد لاندې راغلل. [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]
سرچینې
سمول- ↑ "Genocide and American Indian History". Oxford Research Encyclopedia of American History. (2 March 2015). Oxford: Oxford University Press. DOI:10.1093/acrefore/9780199329175.013.3. ISBN 978-0-19-932917-5.
- ↑ Whitt, Laurelyn; Clarke, Alan W., eds. (2019). "Settler Colonialism and Indigenous Nations". North American Genocides: Indigenous Nations, Settler Colonialism, and International Law. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 44–70, 71–100. ISBN 978-1-108-42550-6. LCCN 2019008004.
- ↑ Stannard, David E. (1992). "Pestilence and Genocide". American Holocaust: Columbus and the Conquest of the New World. Oxford and New York: Oxford University Press. pp. 57–146. ISBN 0-19-508557-4.
- ↑ Thornton, Russell (1987). "Overview of Decline: 1492 to 1890–1900". American Indian Holocaust and Survival: A Population History Since 1492. The Civilization of the American Indian Series. Vol. 186. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press. pp. 42–158. ISBN 0-8061-2074-6.
- ↑ Resendez, Andres (2016). The Other Slavery: The Uncovered Story of Indian Enslavement in America. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 9780544602670.
- ↑ "Imperialism at Home and Abroad". saylordotorg.github.io. نه اخيستل شوی 2021-01-16.
- ↑ Corrigan, John; Neal, Lynn S., eds. (2010). "Religious Intolerance toward Native American Religions". Religious Intolerance in America: A Documentary History. Chapel Hill, North Carolina: University of North Carolina Press. pp. 125–146. doi:10.5149/9780807895955_corrigan.9. ISBN 9780807833896. LCCN 2009044820.
- ↑ Pointer, Richard W. (2011). "Part III: The Boundaries of Tolerance and Intolerance in Early America – Native Freedom? Indians and Religious Tolerance in Early America". In Beneke, Chris; Grenda, Christopher S. (eds.). The First Prejudice: Religious Tolerance and Intolerance in Early America. Early American Studies. Philadelphia and Oxford: University of Pennsylvania Press. pp. 168–194. ISBN 9780812223149. JSTOR j.ctt3fhn13.10. LCCN 2010015803.
- ↑ Taylor, Alan (2001). American Colonies. New York: Penguin Books. ISBN 978-0-14-200210-0.
- ↑ Blitz, Matt. "The Oldest City in the United States". Smithsonian Magazine (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2021-08-29.
- ↑ T. Douglas Price (2015). Ancient Scandinavia: An Archaeological History from the First Humans to the Vikings. Oxford University Press. p. 321. ISBN 978-0-19-023198-9.
- ↑ S.A. Wurm; Peter Mühlhäusler; Darrell T. Tyron (1996). Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas. Walter de Gruyter. p. 1048. ISBN 978-3-11-013417-9.
- ↑ Linda S. Cordell; Kent Lightfoot; Francis McManamon; George Milner (2008). Archaeology in America: An Encyclopedia: An Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 82–. ISBN 978-0-313-02189-3.
- ↑ John Logan Allen (2007). North American Exploration. U of Nebraska Press. p. 27. ISBN 978-0-8032-1015-8.
- ↑ Axel Kristinsson (2010). Expansions: Competition and Conquest in Europe Since the Bronze Age. ReykjavíkurAkademían. p. 216. ISBN 978-9979-9922-1-9.
- ↑ Keneva Kunz (Translator) The Saga of the Greenlanders, in The Saga of Icelanders (New York: Penguin Books, 2001). ISBN 0-670-88990-3