هوموسټاسس (توازن)

په بيالوژي کې، هوموسټاټس ټينګ/ثابت داخلي، فيزيکي او کيمياوي حالاتو وضعيت دی چې د ژوند د نظامونو په مټ پايږي. دا د ژوند لپاره تر ټولو زيات کار کوونکی حالت دی چې ګڼ متغيرات پکې شامل دي، لکه د بدن تودوخه او د مايعاتو توازن، کوم چې له مخکې څخه د ټاکل شويو حدودو (هوموسټيټيک دايرې) په داخل کې ساتل کېږی. په نورو متغيراتو کې د ګڼ حجروي مايعاتو pH، د سوډيم، پوټاشيم او کلشيم ايون او تر څنګ يې هغه لکه د وينې د شوګر کچه شامل دي، دا اړتيا لري چې چاپېريال، خوراک، يا کار په سطحه بدلونونو ته له کتنې پرته په منظم ډول اداره شي. دا هر متغير په يو يا ډېرو تنظيمونو يا هوموسټاټس طريقو په مټ سمباليږي، کوم چې په شريکه ژوند جاري ساتي.

هومويوسټاټسس د بدلون د تطبيقي مقاومت په پايله کې منځ ته راوړل کېږي، کوم چې له مخکې څخه په تر ټولو غوره حالتونو کې وي او توازن د ډېرو انتظامي تګلارو په مټ جاري ساتل کېږي. په ټولو هومويوسټاټسس سمبالښت تګلارو کې د متغير د تنظيمولو لپاره لږ تر لږه درې يو په بل پورې تړلي عناصر/اجزاء موجود وي چې هغه دا دي: يو تر لاسه کوونکی، د سمبالښت يو مرکز او يو عملي کوونکی. تر لاسه کوونکی يوه حسي برخه ده، کوم چې په چاپېريال کې بدلون څاري او په وړاندې يې غبرګون ښيي، که هغه بهرنی وي که داخلي وي. په تر لاسه کوونکو کې حرارتي تر لاسه کوونکي او میکانيکي تر لاسه کوونکي شامل دي. د سمبالښت مرکزونو کې تنفسي مرکز او «رينن-انجيوټينسن» نظام شامل دي. عملي کوونکی هغه هدف دی چې عمل پرې تر سره شوی دی، تر څو بدلون بېرته عادي حالت ته راوګرځوي. په حجروي کچه، په عملي کوونکو کې هستوي تر لاسه کوونکي شامل دي، کوم چې د پورته تنظيم يا ښکته تنظيم په مټ د جين په څرګنداوي کې بدلون راولي او په منفي غبرګونونو تګلارو کې عمل کوي. د دې يوه بېلګه په ينه کې د صفراوي اسيدونو (تيزابيت) سمبالښت دی.

د رينن – انجيوټينسن نظام په څېر ځېنې مرکزونه، له يو څخه زيات متغيرات کنترولوي (سمبالوي). کله چې تر لاسه کوونکی محرک محسوسوي، هغه د سمبالښت/ادارې یو مرکز ته د کار د وړتياوو په استولو سره غبرګون ښيي. د سمبالښت مرکز د ټاکلي متغير لپاره د ساتنې حدود ټاکي – د منلو وړ لوړ او ښکته حدود – لکه د تودوخې درجه. د سمبالښت مرکز د يو مناسب ځواب په ټاکلو سره دې اشارو ته ځواب وايي او بيا يو عملي کوونکي ته اشارې (سيګنلونه) استوي چې شونې ده دا يو يا زيات اعضاء وی، يو غړی وي يا يوه غده وي. کله چې اشاره تر لاسه او تر عمل لاندې ونيول شي، له دې وروسته تر لاسه کوونکي ته منفي غبرګون ورکول کېږي، کوم چې د لا زياتو اشارو ورکولو لپاره اړتيا دروي.

د «کينابينويډ» تر لاسه کوونکی ۱ بڼه (CB1) چې په «پري سايناپټيک نيوران» (د عصب حجره) کې موقعيت لري، یو داسې تر لاسه کونکی دی چې کولای شي په «پوسټ سينيپټک نيوران» کې د فشار لرونکي نيورو ټرانسميټر (لېږدونکی عصب) د وتلو مخه ونيسي، دا د «اینډوکانا بينويډز (ECs) لکه انانډامايډ (N-arachidonoylethanolamide; AEA) او 2-arachidonoylglycerol (2-AG) له لارې د يو «ريټروګريډ» اشاره ورکولو د پروسې په مټ فعاليږي، په کوم کې چې دا مرکبات د «پوسټ سينيپټک نيورونز» په مټ جوړيږي او له هغې څخه خارجيږي او هوميوسټاسس (توازن) د تر لاسه کولو لپاره نيورو ټراسميټر (عصبي لېږدونکي) د خارجولو د بېرته بدلون لپاره له CB1 تر لاسه کوونکو سره د بيا یو ځای کېدو په موخه پري سينيپټک پای ځای ته بېرته راځي.

ګڼ غوړ غېز اشباع شوي اسيدونه (PUFAs) له اوميګا-۳ څخه اخستل شوي غوړ دي (ډوکوسائيکسيونک اسيد DHA  او ايکوساپنټينک اسيد EPA) يا له اوميګا-۶ څخه (اراچيډونک اسيد ARA) دي کوم چې له «فاسفوليبيد» پردې څخه جوړ شوي دي او د «پريکوربينويډ» (ECs) د مخکينۍ مادې په توګه کار ځينې اخستل کېږي، کوم چې د بدن د هوميوسټاسس په کره نظم کې د پام وړ اغېزې لري.

د نوم رېښه

د هوميوسټاسس ټکی له دوه ټکو څخه جوړ شوی دی چې هغه هوميو او بل يې سټاسس دی، له يوناني څخه نوې لاتينې ژبې ته راغلی چې هوميو يې د «ورته/يوشان» معنا لري  او سټاسس يې د «د تل لپاره د ولاړ» معنا لري او دا په شريکه سره د «يو شان پاتې کېدو» معنا منځ ته راوړي.

تاريخ

د کورني چاپېريال د تنظیم تصور فرانسوي فيزيولوجست «کلاډ برنارډ» په ۱۸۴۹ز کال کې تشریح کړ او په ۱۹۲۶ز کال کې «والټر بريډفورډ کيننن» د هوميوسټاسس ټکی وضع کړ. په ۱۹۳۲ز کال کې، يو برتانوي فيزيالوجسټ «جوزف بارکرافټ» لومړی هغه څوک و چې ويې ويل د لوړو دماغو عمل تر ټولو زیات ثابت داخلي چاپېريال ته اړتيا لري. په همدې بنسټ د «بارکرافټ» په اند «هوميوسټاسس» نه يواځې دا چې د دماغو له خوا تنظيمېدو-بلکې هوميوسټاسس د دماغو په خدمت کې و. هوميوسټاسس تقريباً يوه ځانګړې بيالوژيکي اصطلاح ده کومه چې د «برنارډ» او «کيننن» له خوا وړاندې شويو تصوراتو ته اشاره کوي، کومه چې د داخلي چاپېريال د پايښت اړوند ده، په کوم کې چې د بدن حجرې اوسېږي او پايږي. د سايبرنيټک اصطلاح د «ترموسټات» په څېر تخنيکي سمبالښت په نظام باندې کېږي، کوم چې د هوميوسټيټک تګلارې په توګه کار کوی، خو ډېر ځله د دې تعريف د هوميوسټاسس د بيالوژيکي اصطلاح په پرتله په ډېرې پراخې کچې سره کېږي.

ژونديو

د ټولو ژونديو موجوداتو ميټابولیکې پروسې يواځې په ځانګړو بدني او کيمياوي چاپېريال کې تر سره کېږي. په هر ژوندي موجود کې او له دې سره چې ايا کيمياوي پروسې د حجرې په داخل کې منځ ته راځي او که په هغو منځنيو مایعاتو کې چې په حجرو کې لامبو وهي، دې ته په کتنې سره شرايط بدلون مومي. په انسانانو او نورو تي لرونکو کې تر ټولو مشهور هوميوسټټيک طريقه هغه تنظيمونکي دي، کوم چې له حجرو څخه دباندې مايع (يا «داخلي چاپېريال») جوړښت ثابت اومستقل ساتي، په ځانګړي ډول د تودوخې درجې، pH، اسموللاليټي او د سوډيم، پوټاشيم، ګلوکوز، کاربن ډای اکسايډ او اکسيجن د غلاظت په اړوند. په هر حال، ډېری نورې هوميوسټيټک تګلارې، په کومو کې چې د انسان د فيزيالوژۍ ډېرې اړخونه رانغښتي دي، په بدن کې نورې هستې اداره کوي. چېرته چې د متغيراتو کچه له اړتيا څخه زياته لوړه يا ښکته وي، دا ډېر ځله په ترتيب سره د هايپر- يا هايپو – مختاړی لري، لکه «هايپر ترميا» او «هايپوترميا»، يا «هايپرټينشن» او «هايپوټينشن».

که يوه هسته د هوميوسټيټک په طريقې سره کنترول کېږي (اداره کېږي)، نو د دې مطلب دا نه دی چې د هغې ارزښت په روغتیا کې په ټوله معنا ثابت او مستحکم دی. د بېلګې په ډول، د بدن بنيادي د تودوخې درجه، د دماغو د هايپوتيمس کې د تودوخې درجه د سينسر (حسي) سره د هوميوسټيټيک تګلارې په مټ اداره کېږي. خو بيا هم، د تنظيمونکي برابرونکې نقطه په منظم ډول بيا جوړېږي. د بېلګې په ډول، د ورځې په اوږدو کې په انسانانو کې د بدن د تودوخې درجه بدلون مومي (يعنې د شپې ورځې په ترتيب واقع کېږي)، په داسې حال کې چې د شپې له مخې تر ټولو ښکته د تودوخې درجه وي، او په ماسپښين کې تر ټولو لوړه درجه وي. د تودوخې د درجې نور عادي بدلونونو کې د مياشتيني عادت (حيض) جریان شامل دی. د تودوخې درجې د تنظيمونکو برابرونکې نقطې د عفونيت پر مهال بيا جوړيږي، څو تبه توليد کړي. ژوندي موجودات د دې وړتيا لري چې تر يو بريده د بدلون موندونکو حالاتو سره برابرښت پيدا کړي، لکه د هماهنګۍ د پروسې له لارې په لوړو سيمو کې د تودوخې د بدلونونو او د اکسيجن د کچې د بدلون پر مهال.

هوميوسټاسس په بدن کې هر کار نه اداره کوي. د بېلګې په ډول له سينسر (احساسونکي) څخه عملي کونکي ته اشارې (که هغه د عصب له لارې وي او که د هارمونونو له لارې) د سينسر (احساسونکي) په مټ تر لاسه کېدونکې د ناسم لوري په خوا او د سختوالي په اړه معلوماتو د رسولو لپاره په ترتيب کې ډېر زیات متغير وي. په همدې ډول د عملي کوونکي غبرګون د تېروتنې د په شا کولو لپاره په لوړه کچه د برابرښت اړتيا لري – په حقيقت کې دا بايد د هغې تېروتنې په تناسب سره (خو په مخالف لوري) په مخالف لوري کې وي، کومه تېروتنه چې داخلي چاپيريال ته ګواښ پېښوي. د بېلګې په ډول، په تي لرونکو کې د شرياني وينې فشار د هوميوسټيټک په طريقې سره اداره کېږي، او د داخلي «کيرويډ» شيريانونو په پيل کې aortic arch او carotid sinuses په ديوالونو کې د غزېدلو عملي کوونکو په مټ اندازه کېدای شي. حسيات د حسي اعصابو په مټ د دماغو «ميډولا اوبلونګاټا» ته پيغامونه استوي، له کوم څخه چې دا څرګندېږي چې د وينې فشار لوړ شوی که راغورخېدلی دی او اوس څومره دي. له دې وروسته ميډولا اوبلونګاټا د خپلواک اعصابي نظام سره تړلي موټر يا بهرني عصبي نظام په مټ په بېلا بېل ډول اغېز کونکو غړيو کې پیغامونه تقسيموي، د کوم فعالیت چې په پايله کې بدلون مومي، تر څو د وينې په فشار کې تېروتنه مخ په شا بوځي.