مشروع دفاع
 دا په ټولو قانوني سیسټمونو کې منل شوی اصلي مشروع دفاع ده. که څه هم د دې حق د اصل په اړه ډېر اختلافونه شته، خو په ټولو حقوقي نظامونو کې له لږو توپيرونو سره يو شان دي. د ایران په قوانینو کې مشروع دفاعسمولد ایران په قوانینو کې، خلک حق لري چې د تیري یا کوم احتمالي خطر په وخت کې د خطر مخنیوي چلند په کولو سره د خپل ژوند، مال، ملکیت، عزت او ازادۍ څخه دفاع وکړي. په دې شرط چې د دوی دفاع د خطر سره متناسب وي او د حکومتي ځواکونو سره یوځای کیدل په عمل کې ناممکن دي. ورته شرایط د نورو خلکو د دفاع لپاره ریښتیا دي، په دې شرط چې دوی د ځان دفاع نشي کولی یا مرستې ته اړتیا ولري. [۱] هرکله چې یو شخص د خپل ځان، مال، ناموس، مال او شخصي ازادۍ څخه د دفاع د ګامونو په لیدو سره د اوسني یا نږدې خطر یا تیري په وړاندې د دفاع په لاره کې داسې چلند وکړي چې د قانون له مخې جرم ګڼل کیږي. . الف- ژمن چلند د تیري یا خطر څخه د مخنیوي لپاره اړین دی. که مدافع وکولای شي وتښتي او یا له نورو څخه مرسته وغواړي لکه چیغې وهي او په دې ډول د یرغلګر په شا وګرځي، باید همدا طریقه وکاروي؛ د بېلګې په توګه که يو کس پر بل کس بريد وکړي او بريدګر د پوليسو له مامورينو مرسته واخلي، خو د دې پر ځای چې مرسته ترې واخلي، له ځانه دفاع کوي او د دفاع پر مهال داسې کار کوي چې د بريدګر د مرګ لامل شي. دا نشي ویل کیدی: دا ډول دفاع مشروع ده. په حقیقت کې د دفاع د مشروعیت لپاره یو له مهمو شرطونو څخه دا دی چې دفاع د خطر څخه د خلاصون او د برید څخه د خلاصون یوازینۍ ممکنه لاره ده او دا چې په هیڅ ډول د برید کونکي مخنیوی ممکن نه دی. فرض کړئ چې یو کس په بل چا باندې په چاقې سره برید وکړي او هغه کس چې برید شوی وو د خپل لاس څخه تیږه اخلي او بیا برید کوونکی په همغه ټوپ وهي. په دې حالت کې هغه دا ادعا نه شي کولی چې بریدګر یې له ځانه په دفاع کې وژلی دی، ځکه چې د بریدګر له لاس څخه د مچیو په اخیستلو سره خطر لیرې شوی او دا نه شي ویلای چې د خطر د مخنیوي لپاره د دې چلند ترسره کول اړین دي. یو سړی ښايي فکر وکړي چې دا کار یې د خپل ځان د دفاع لپاره کړی، خو په حقیقت کې دا چلند د دفاع په پرتله انتقام ته ورته دی. ب- دفاع د معقولو شواهدو یا عقلي وېرې پر بنسټ وي. د ۱۵۶ مادې له پیل سره سم، دفاع هغه مهال مشروع ګڼل کېدای شي چې یا هم خطر او برید په واقعیت بدل شي (اوسنی خطر؛ یعنې لومړی خطر په بشپړه توګه درک شوی وي او بیا د هغه په وړاندې دفاع وکړي) یا خطر نږدې وي. او د شواهدو سره روښانه اوسئ. که خطر نږدې وي، د شخص دفاع باید د معقول شواهدو یا منطقي ډار پر بنسټ وي؛ دا په دې مانا چې هر معقول او عنعنوي سړی چې په دې حالت کې وي، دې نتیجې ته رسېږي چې یو خطر ورته ګواښي او باید له دې خطر او د هغې د اړوندو اغیزو د خلاصون لپاره اقدام وکړي. په هر حالت کې، د شرایطو سره سم، دا معلومه شوه چې آیا خطر نږدې و یا نه. ج- خطر او تیري د فرد د شعوري عمل یا تیري او د بل د دفاع له امله نه پیښیږي. که یو څوک داسې کړنه ترسره کړي چې د بل کس د غچ اخیستو لامل شي او په هغه برید وکړي، هغه نشي کولی د دې برید په وړاندې خپل دفاع مشروع دفاع وګڼي. نو د دې ډول دفاع د ناروا والي له امله که په دې ترڅ کې بريدګر ووژني او يا يې ټپي کړي، د هغه د چلند مسوول به وي او سزا به يې ورکول کېږي، ځکه هغه پخپله د بريد لپاره زمينه برابره کړې وه. پارونکي چلند.. د بېلګې په توګه، که يو کس بل کس ته په وهلو وهلو وهلو ته وهڅوي او دا کس په قصدي توګه د بريد په کولو سره په وهلو ټکولو او بريد وکړي، نو هغه کس چې په لومړي سر کې يې بريد کړی او اوس پرې بريد شوی، نشي کولای له دې بريد څخه دفاع وکړي، دا يې مشروع دفاع ګڼي. ت- له وخت پرته د دولتي ځواکونو غوښتنه په عملي توګه ناشونې ده، یا د دوی مداخله د تیري او خطر په مخنیوي کې اغیزمنه نه ده. که چیرې بریدګر د پولیس افسرانو په مرسته د خطر او تیري مخه ونیسي، نو بیا حق نلري چې په شخصي توګه د خطر یا تیري مخه ونیسي، ځکه چې دفاع د دولتي ځواکونو اصلي دنده ده او په پام کې نیولو سره. د اتباعو حق دفاع په داسې حالت پورې اړه لري چې د دوی لپاره دا دنده ترسره کول ممکن نه وي. نو که یو څوک د ځان د دفاع په خاطر قتل وکړي، که پورتني څلور شرطونه موجود وي، هغه دا قتل د مشروع دفاع په صورت کې کړی دی، او څرنګه چې مشروع دفاع د جرم جواز دی، نو دا سړی نشي کولی. مجازات شي، هغه قتل وغندلو حتی که هغه قتل په قصدي توګه کړی وي. [۲] د نورو په دفاع کې وژلسمولکله کله وژنه د نورو په مشروع دفاع کې واقع کیږي، مګر دا ویل کیدی شي چې د نورو په مشروع دفاع کې وژل جواز لري که چیرې یو له لاندې شرطونو څخه وي: الف. تورن باید د مدافع خپلوان وي. ب. د هغه (د تورن) د دفاع مسؤلیت د مدافع په غاړه دی. پ. تورن نشي کولی د ځان دفاع وکړي. ټ. مدافع له نورو څخه د مرستې غوښتنه کوي یا په داسې حالت کې وي چې د نورو څخه مرسته ترلاسه کول ممکن نه وي. که قتل د خپل ځان په مشروع دفاع کې شوی وي، مهر هم ضبط کیږي، پرته له دې چې یو څوک وغواړي د لیوني شخص په وړاندې د ځان دفاع وکړي (په شرعي لحاظ، دا د لیونۍ معنی لري). په دې صورت کې د لېوني کس فديه له خزانې څخه ورکول کېږي. [۳] د مشروع د فاع حق د افغانستان د جزايي قوانينو له نظره :سمولد افغانستان جزا کوډ په خپله 125 ماده کې د مشروع دفاع په اړه داسې وايي: مشروع دفاع(۱۲۵ ماده):سمول۱ د مشروع دفاع په منظور د عمل ارتکاب جرم نه ګڼل کيږي. ۲ مشروع دفاع تر تهديد لاندې شخص ته اجازه ورکوي، تر څو د هر هغه جرمي عمل څخه ددفاع په منظورچې د دفاع کوونکي يا بل شخص ځان، ناموس، ازادۍ ته د تجاوز خطر يا مالي ضرر رامنځته کوي، د لازمو وسايلو له کارونې څخه ګټه واخلي.[۴] د مشروع دفاع د حق رامنځته کېدل(۱۲۶ ماده):سمولد مشروع دفاع حق هغه وخت رامنځته کيږي چې دفاع کوونکی د معقولو اسبابو او منطقي دلايلو له مخې يقين وکړي چې د هغه يا د بل شخص ځان، ناموس، ازادۍ يا مال باندې د تجاوز خطر متوجه دی.[۴] د مشروع دفاع شرايط(۱۲۷ ماده):سمول۱ دفاع هغه وخت مشروع ګڼل کيږي چې په دې قانون کې ددرج شوو شرايطو په حدودو کې يې صورت موندلی وي. ۲ د مشروع دفاع حق تر دغو شرايطو لاندې منځته راځي:
د مشروع دفاع وخت (۱۲۸ ماده):سمولد مشروع دفاع حق د خطر تر دوامه پورې ادامه مومي او د هغه په زوال سره پای مومي.[۴] په مشروع دفاع کې د قتل ارتکاب(۱۲۹ ماده):سمولد مشروع دفاع د حق د کارولو پر بنسټ، د عمد فعل ارتکاب جواز نه لري، خو دا چې له لاندې اعمالو څخه د يوه په وړاندې د دفاع په منظور يې صورت موندلی وي:
امنيتي مؤظف ته د لاسرسي (توسل ) شونتيا(۱۳۰ ماده):سمولکه چېرې د خطر د شنډولو لپاره امنيتي مؤظف ته لاسرسی شونی وي، د مشروع دفاع حق نه رامنځته کيږي. د امنيتي مؤظف په وړاندې دفاع (۱۳۱ ماده):سمولد امنيتي مؤظف په وړانې دفاع، په هغه صورت کې چې خپله دنده د قانون له حکمونو سره سمه او په ښه نيت سره ترسره کړي، که څه هم چې د دندې په بهير کې د خپل قانوني واک له حدودو څخه تجاوز وکړي، جوازنلري، خو دا چې په معقولو دلايلو سره د هغه له عمل څخه د مړينې يا سخت ټپي کېدو يا په ناموس يا ازادۍ د تعرض وېره ثابته وي.[۴] د مشروع دفاع حق څخه د تجاوز مجازات(۱۳۲ ماده):سمولهغه شخص چې په ښه نيت سره په دې قانون کې درج د مشروع دفاع د حق له حدودو څخه يې تجاوز کړی وي، عمل يې په هغه صورت کې چې جنايت وي، په جنحه او که جنحه وي د قباحت جزا ته راټيټيږي.[۴] پايليکونهسمول
سرچينېسمول
|