مشروطیت

مشروطیت د یو شمېر ایډیاوو، انګېرنو او چلندي الګوګانو مجموعه ده او دا اصل تشرېح کوي چې د حکومت واکونه له یو شمېر اساسي قوانینو څخه سرچینه اخلي او د همدغو قوانینو له مخې محدودېږي.^[۱]

سیاسي سازمانونه تر یوه حده مشروط دي چې "د اقلیتونو په ګډون د خلکو د ګټو او ازادیو د ساتنې لپاره د قدرت د کنټرول بنسټیز میکانیزمونه لري". لکه څرنګه چې د سیاسي علومو او مشروطیت (اساسي قانون) یو عالم «ډېوېډ فلېمن» په دې اړه وايي:^[۲]

مشروطیت یو پېچلی مفهوم تشرېح کوي چې په تاریخي تجربو کې ژورې ریښې لري او هغه چارواکي د یوه لوړ قانون له محدودیتونو سره مخامخوي چې حکومتي واک یې په لاس کې دی. مشروطیت د خپلسري قضاوت لرونکي حکومت په مقابل کې د قانون د حاکمیت ګټورتیا څرګندوي... په ټولو هغو ادبیاتو کې چې پر مدرنو عمومي حقوقو او د حکومتولۍ پر بنسټونو بحث کوي، د مشروطیت د مفهوم اصلي عنصر دا دی چې په سیاسي ټولنه کې حکومتي چارواکي ازاد نه دي چې په خپله خوښه دې هر کار وکړي. دوی مکلف دي چې هم د واک محدودیتونه مراعات کړي او هم د هغو پروسیجرونو درناوی وکړي چې د ټولنې په تر ټولو لوړ اساسي قانون کې ټاکل شوي دي. پر دې بنسټ ویلی شو چې د مشروطیت د مفهوم زرکاڼی یا د معیار ډبره یو داسې حکومت دی چې د یوه لوړ قانون پر بنسټ محدود شوی وي.^[۳]

اصلي ځانګړنې سمول

اساسي قانون او د حکومت مشروعیت سمول

د مشروطیت یوه ډېره مهمه ځانګړنه دا ده چې د حکومت د واک سرچینه او هغه حدود تشرېح کوي او تجویزوي چې له اساسي قوانینو څخه اخیستل شوي دي. ویلیم همېلټون د دغه دوه‌ګوني مفهوم په اړه وايي چې مشروطیت "هغه نوم دی چې انسانانو د یوه حکومت د نظم ساتلو لپاره موجودو کلماتو ته ورکړی دی."^[۴]

پر دې سربېره، د مشروطیت د مفهوم کړنلارې، د تشرېحي او تجویزي تمرکز د منعکسولو تر څنګ د حکومت له مشروعیت سره سروکار لري. د بېلګې په توګه د امریکايي مشروطیت یوه وروستۍ ارزونه څرګندوي چې د مشروطیت ایډیا له دې تعریف سره مرسته کوي چې "حکومتي واکونو ته مشروعیت ور بښي". په همدې توګه تاریخ لیکوال «ګورډون ووډ» دغه امریکايي مشروطیت د اساسي قوانینو د ماهیت په اړه یو «پرمختللی تفکر» وباله چې په کې اساسي قانون د اساسي قوانینو د یوې داسې مجموعې په توګه په پام کې نیول کېږي چې له مخې یې حتا د حکومت لوړ واکونه هم اداره کېدای شي. امریکايي مشروطیت د خلکو پر ټولیز حاکمیت تکیه وکړه او دا هغه سرچینه وه چې د امریکا حکومتونو ته یې مشروعیت ور وباښه.^[۵]^[۶]

مدني حقونه او ازادۍ سمول

مشروطیت یوازې د ټولنې د واک د جوړښت اړوند نه دی، بلکې د خلکو په ځانګړي ډول د ټولنیزو اقلیتونو د ګټو، مدني حقونو او مدني ازادیو کلک ملاتړ غواړي او له ډیموکراسۍ یا ولسواکۍ سره نږدې اړیکه لري. بریتانیا له څو پېړیو راهیسې د دولت د واک محدودولو لپاره اساسي قوانین لري. له تاریخي لحاظه په بریتانیا کې د لیکلي یا مدون اساسي قانون لپاره لږ سیاسي ملاتړ موجود دی. له دې سره سره، ګڼو مفسرانو او اصلاح غوښتونکو د بریتانیا د نویو حقونو د منشور لپاره استدلال کړی چې د اساسي قانون د څه ناڅه اغېزناک ملاتړ تر څنګ ازادي، ډیموکراسي او د قانون حاکمیت رامنځته کوي.^[۷]^[۸]^[۹]

نقدونه سمول

د حقوقو څېړونکی «جرمي والډرون» په دې باور دی چې مشروطیت تر ډېره غیر ډیموکراټیک دی:

اساسي قوانین یوازې د واک محدودولو په اړه نه دي، بلکې په یوه ډیموکراسۍ کې د عادي خلکو د پیاوړي کولو په اړه دی او هغوی ته اجازه ورکوي چې د قانون سرچینې کنترول کړي او د خپلو ارمانونو په برخه کې دولتي دستګاوې تر خپل لاس لاندې وساتي. دا د مشروطیت ډیموکراټیک لیدلوری دی، خو مشروطه‌غوښتونکی نه دی... البته تل کولای شو د مشروطیت لپاره د مشروطیت یوه بڼه د بدیل په توګه وړاندې کړو: څېړونکي د «ولسي مشروطیت» یا «ډیموکراټیک مشروطیت» په اړه خبرې کوي. خو زه فکر کوم چې د مشروطیت او ډیموکراټيکې یا ولسي خپلواکۍ تر منځ باید د ضدیت یوه ښکاره شرحه وړاندې کړو. یوازې په دلیل چې له موږ سره مرسته کوي تر څو په لا ډېر څرګند ډول اندازه کړو چې د اساسي قانون یوه نوې او بالغه تیوري تر کوم حده پورې د اساسي قانون بار پورته کولای شي تر څو تضمین کړي چې خلک د هغه سند له لارې چې دوی ته واک ورکوي، د رایې له حق څخه نه محرومېږي.^[۱۰]

د «موري روټبارډ» له‌خوا هم پر مشروطیت نیوکه شوې ده. دی مشروطیت د حکومتونو په کنترول کې پاتې راغلی بولي او وايي چې د حکومتونو په مقابل کې د خلکو حقونه نه‌شي خوندي کولای:

دا سمه ده چې لږ تر لږه په متحدو ایالتونو کې اساسي قانون لرو چې د حکومت د ځینو واکونو لپاره سخت محدودیتونه ږدي. خو لکه څرنګه مو چې په تېره پېړۍ کې ولیدل، هېڅ اساسي قانون نه‌شي کولای خپل ځان تفسیر یا اجرا کړي. باید د سړیو له‌خوا تفسیر شي. او که د اساسي قانون د تفسیر لپاره ټول واک د دولت سترې محکمې ته ورکړل شي، په دې صورت کې هم یو حتمي تمایل دا دی چې محکمه د خپل دولت لپاره پراخو واکونو ته دوام ورکړي. پر دې سربېره، «څارنې او تعادلات» او «د قوواو تفکیک» چې د امریکا په حکومت کې ډېر اوړي را اوړي، واقعاً کمزوري دي، ځکه بالاخره دا ټولې وېش‌بندۍ د دولت یوه برخه ده او د یو شمېر حاکمانو له‌خوا اداره کېږي.^[۱۱]

د ملتونو له‌خوا مشروطیت سمول

د مشروطیت هغه مفهوم چې په تشرېحي ډول کارېږي، تر ډېره د «رضایت» او ځینو حقونو، ازادیو او نورو امتیازاتو لپاره د خلکو د حق د مشروطیت پېژندلو لپاره تاریخي مبارزې ته ویل کېدای شي. له بل پلوه د مشروطیت تجویزي کړنلاره پر دې موضوع بحث کوي چې اساسي قانون باید څه ډول وي. د تجویزي استفادې په اړه یې ښايي دوه لیدلوري وړاندې شي.^[۱۲]

معمولاً په دې اړه مغالطه موجوده ده چې د یوه لیکلي اساسي قانون شتون له دې پایلې سره برابر وګڼل شي چې یو دولت یا پر مشروطیت ولاړ دولت موجود دی. لکه څرنګه چې ډېوېډ فلېمن ویلي دي، مشروطیت "باید په دې معنا وانخیستل شي چې که کوم دولت اساسي قانون لري، خامخا به مشروطیت ته ژمن وي. په رښتینې معنا ویلی شو چې هر دولت یو اساسي قانون لري، ځکه هر دولت داسې بنسټونه لري چې لږ تر لږه تمه کېږي دایمي به وي او هر دولت د کارونو د ترسره کولو لپاره لارې چارې جوړې کړې دي. د «اساسي قانون» په نامه لیکلی رسمي سند چې هغه مقررات په کې دي چې معمولاً په دغسې سندونو کې وي، په دې معنا نه ده چې هغه دې مشروطیت ته ژمن وښيي...". ^[۱۳]
د «مشروطیت» کلمه تر ډېره په بلاغي معنا سره د یوه سیاسي استدلال په توګه کارول کېږي چې د ویناوال یا لیکوال لیدلوري د اساسي قانون له ترجېحي لیدلورو سره برابروي. د بېلګې په توګه د مریلنډ پوهنتون د پروفیسور «هرمن بېلز» انتقادي ارزونه د اساسي قانون د پراخ جوړښت په اړه وايي چې "مشروطیت... باید د سیاسي ژوند لپاره د یوې جلا ایډیالوژۍ او کړنلارې په توګه وپېژندل شي... مشروطیت نه یوازې دا چې بنسټیز او فکري چوکاټ رامنځته کوي، بلکې ډېرې هغه بلاغي کرنسۍ هم خوندي کوي چې سیاسي معاملات پرې کېږي."^[۱۴]^[۱۵]

سرچينې سمول

↑ Don E. Fehrenbacher, Constitutions and Constitutionalism in the Slaveholding South (University of Georgia Press, 1989). p. 1. کينډۍ:ISBN.
↑ Gordon, Scott (1999). Controlling the State: Constitutionalism from Ancient Athens to Today. Harvard University Press. د کتاب پاڼې 4. د کتاب نړيواله کره شمېره 0-674-16987-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
↑ Leonard Levy, ed., Encyclopedia of the American Constitution, (Gerhard Casper, "Constitutionalism"), vol 2, p. 473 (1986) کينډۍ:ISBN.
↑ Walton H. Hamilton, "Constitutionalism". in Edwin R.A. Seligman, et al. (eds) Encyclopedia of the Social Sciences (New York: Macmillan 1931). p. 255.
↑ Christian G. Fritz, American Sovereigns: The People and America's Constitutional Tradition Before the Civil War (Cambridge University Press, 2008). p. 1. کينډۍ:ISBN.
↑ Gordon S. Wood, The Creation of the American Republic, 1770–1787 (Norton & Co. 1969). p. 268. کينډۍ:ISBN (quoting Demophilus, Genuine Principles Archived 2011-05-11 at the Wayback Machine.. p. 4> (Demophilus [George Bryan?]: the Genuine Principles of the Ancient Saxon, Or English [,] Constitution).
↑ Zuckert, Michael (Spring 2004). "Natural Rights and Modern Constitutionalism". Northwestern Journal of International Human Rights. 2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
↑ Pilon, Roger (1993). "On the First Principles of Constitutionalism: Liberty, Then Democracy". American University International Law Review. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
↑ Abbott, Lewis F. Defending Liberty: The Case for a New Bill of Rights. ISR/Google books, 2019. کينډۍ:ISBN کينډۍ:Page?
↑ Waldron, Jeremy (2009). "Constitutionalism – A Skeptical View". In Christiano, Thomas; Christman, John (المحررون). Contemporary Debates in Political Philosophy. د کتاب پاڼې 279. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
↑ Murray N. Rothbard, For a New Liberty: The Libertarian Manifesto (1978), p. 48.
↑ Leonard Levy, ed., Encyclopedia of the American Constitution, (Gerhard Casper, "Constitutionalism"), vol 2, p. 473 (1986) کينډۍ:ISBN.
↑ Fellman, David (1973–1974). "Constitutionalism". 1. Archived 2006-06-23 at the Wayback Machine.
↑ Herman Belz, "A Living Constitution or Fundamental Law? American Constitutionalism in Historical Perspective" Archived 2008-12-02 at the Wayback Machine. (Rowman & Littlefield Publishers, Inc. 1998) at pp. 148–149 (Belz further argues: "Constitutionalism shapes political life in a variety of ways. Constitutional principles can become matters of commitment and belief possessing intrinsic value that motivate political action.... When citizens and governing officials internalize constitutional values, acting out of fidelity to law rather than expediency, constitutionalism gives direction to political life. Constitutionalism has a configurative effect also in providing the forms, rhetoric, and symbols by which politics is carried on. Political groups and individuals ordinarily try to choose courses of action that are consistent with or required by the Constitution. They do so not because they are in each instance committed to the constitutional principle or value at issue... [but] because they know that the public takes the Constitution seriously, believing that it embodies fundamental values and formal procedures that are the touchstone of political legitimacy. In American politics the Constitution is a justifying concept, and groups that invoke constitutional arguments do so, from their own perspective perhaps and in an immediate sense, instrumentally. Considered from an external and long-range view in relation to the polity as a whole, however, reliance on constitutional principles and rules is normative and noninstrumental. In this way constitutionalism shapes political events") کينډۍ:ISBN.
↑ Seidman, Louis Michael (November 2006). "Critical Constitutionalism Now" (PDF). Fordham Law Review. 75: 575, 586. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۰ سپټمبر ۲۰۰۸ باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[1] Don E. Fehrenbacher, Constitutions and Constitutionalism in the Slaveholding South (University of Georgia Press, 1989). p. 1. کينډۍ:ISBN.

[Gordon1999-2] Gordon, Scott (1999). Controlling the State: Constitutionalism from Ancient Athens to Today. Harvard University Press. د کتاب پاڼې 4. د کتاب نړيواله کره شمېره 0-674-16987-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[Leonard_Levy_p._473,_473-3] Leonard Levy, ed., Encyclopedia of the American Constitution, (Gerhard Casper, "Constitutionalism"), vol 2, p. 473 (1986) کينډۍ:ISBN.

[4] Walton H. Hamilton, "Constitutionalism". in Edwin R.A. Seligman, et al. (eds) Encyclopedia of the Social Sciences (New York: Macmillan 1931). p. 255.

[5] Christian G. Fritz, American Sovereigns: The People and America's Constitutional Tradition Before the Civil War (Cambridge University Press, 2008). p. 1. کينډۍ:ISBN.

[6] Gordon S. Wood, The Creation of the American Republic, 1770–1787 (Norton & Co. 1969). p. 268. کينډۍ:ISBN (quoting Demophilus, Genuine Principles Archived 2011-05-11 at the Wayback Machine.. p. 4> (Demophilus [George Bryan?]: the Genuine Principles of the Ancient Saxon, Or English [,] Constitution).

[7] Zuckert, Michael (Spring 2004). "Natural Rights and Modern Constitutionalism". Northwestern Journal of International Human Rights. 2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[8] Pilon, Roger (1993). "On the First Principles of Constitutionalism: Liberty, Then Democracy". American University International Law Review. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[9] Abbott, Lewis F. Defending Liberty: The Case for a New Bill of Rights. ISR/Google books, 2019. کينډۍ:ISBN کينډۍ:Page?

[10] Waldron, Jeremy (2009). "Constitutionalism – A Skeptical View". In Christiano, Thomas; Christman, John (المحررون). Contemporary Debates in Political Philosophy. د کتاب پاڼې 279. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[11] Murray N. Rothbard, For a New Liberty: The Libertarian Manifesto (1978), p. 48.

[Leonard_Levy_p._473,_4732-12] Leonard Levy, ed., Encyclopedia of the American Constitution, (Gerhard Casper, "Constitutionalism"), vol 2, p. 473 (1986) کينډۍ:ISBN.

[13] Fellman, David (1973–1974). "Constitutionalism". 1. Archived 2006-06-23 at the Wayback Machine.

[14] Herman Belz, "A Living Constitution or Fundamental Law? American Constitutionalism in Historical Perspective" Archived 2008-12-02 at the Wayback Machine. (Rowman & Littlefield Publishers, Inc. 1998) at pp. 148–149 (Belz further argues: "Constitutionalism shapes political life in a variety of ways. Constitutional principles can become matters of commitment and belief possessing intrinsic value that motivate political action.... When citizens and governing officials internalize constitutional values, acting out of fidelity to law rather than expediency, constitutionalism gives direction to political life. Constitutionalism has a configurative effect also in providing the forms, rhetoric, and symbols by which politics is carried on. Political groups and individuals ordinarily try to choose courses of action that are consistent with or required by the Constitution. They do so not because they are in each instance committed to the constitutional principle or value at issue... [but] because they know that the public takes the Constitution seriously, believing that it embodies fundamental values and formal procedures that are the touchstone of political legitimacy. In American politics the Constitution is a justifying concept, and groups that invoke constitutional arguments do so, from their own perspective perhaps and in an immediate sense, instrumentally. Considered from an external and long-range view in relation to the polity as a whole, however, reliance on constitutional principles and rules is normative and noninstrumental. In this way constitutionalism shapes political events") کينډۍ:ISBN.

[15] Seidman, Louis Michael (November 2006). "Critical Constitutionalism Now" (PDF). Fordham Law Review. 75: 575, 586. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۰ سپټمبر ۲۰۰۸ باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]