ماشوم‌وژنه

ماشوم‌وژنه (یا د ماشوم وژنه) د ماشومانو یا اولادونو قصدی وژنه ده. ماشوم‌وژنه د بشر تاریخ په اوږدو کې یو پراخه کړنه وه او په عمده ډول د ناغوښتلو ماشومانو لرې کولو لپاره کارول کېده – د دې کار موخه د ضعیف یا ناتوانه ماشومانو لپاره د سرچینو له ضایع کېدو څخه مخنیوی دی. ناغوښتلي ماشومانو ته په معمول ډول پام نه کېده او مرګ ته پرېښودل کېدل، خو په ځینو ټولنو کې په قصدي توګه وژل کېدل.

ماشوم‌وژنه اوس په پراخه توګه غیرقانوني ده، خو په ځینې ځایونو کې دا کار د زغملو وړ دی یا هم منع کول یې په شدت سره نه ترسره کېږي.

د ډبرې عصر ډېری بشري ټولنو په معمول ډول د ماشوم‌وژنې اقدام کاوه، او د هغو ماشومانو اټکلي کچه چې په مېزولیټیک او نیولیټیک دورو کې د ماشوم‌وژنې له امله وژل شوي دي، له ۱۵ تر ۵۰ سلنې پورې توپیر لري. له هغې وروسته چې تاریخي دوره پیل شوه، ماشوم‌وژنه د لرغوني یونان، لرغوني روم، فونیشیایانو، لرغوني چین، لرغوني جاپان، بومي آسټرالیا، ځایي امریکایانو او ځایي الاسکایانو په شان ټولنو کې لا هم دود وه.

ماشوم وژنه په لومړۍ زریزه کې په اروپا او نږدې ختیځ کې منع شوه. مسیحیت له خپلو لومړیو وختونو څخه، ماشوم وژنه منع کړه، چې د دې لامل شوه ترڅو لوی کنسټانټین او لومړي والنټینیان په څلورمه پېړۍ کې، په ټوله رومي امپراتورۍ کې ماشوم وژنه منع کړي. په همدې حال کې، ماشوم‌وژنه په ځینو جګړو کې د نه منلو وړ نده او د دوهمې نړیوالې جګړې په اوږدو کې (۱۹۳۹ – ۱۹۴۵) اروپا کې د ماشوم وژنې کچه خپل اوج ته ورسېده. دا کار په اومه پېړۍ کې په عربستان کې د اسلام دین له تاسیس وروسته ودرول شو، ځکه چې قران ماشوم‌وژنه منع کړې ده. د نارینه ماشومانو ماشوم‌وژنه د مینګ کورنۍ (۱۳۸۶ – ۱۶۴۴) لخوا په چین کې غیرمعمول شوې وه، په داسې حال کې چې د ښځینه ماشومانو ماشوم‌وژنه د یوه ماشوم پالیسي په دوره کې (۱۹۷۹ – ۲۰۱۵) کې لا ډېره دود شوه. په هند کې د شرکت حکومت دورې په اوږدو کې، د ختیځ هند شرکت هڅه وکړه ترڅو ماشوم‌وژنه له منځه یوسي خو یوازې تر یوه حده پورې بریالي شول او د ښځینه ماشومانو ماشوم‌وژنه تراوسه پورې هم د هند په ځینو سیمو کې دوام لري. ماشوم‌وژنه اوس په صنعتي شویو هېوادونو کې ډېر نادر ده خو کېدای شي په نورو ځایونو کې شتون ولري.

د مور او پلار ماشوم وژنې څېړونکو موندلې ده چې میندې د پلرونو په پرتله څو برابره ډېر د نوي زېږېدلو ماشومانو په ماشوم‌وژنه کې پړ دي او په ټولیز ډول ډېر احتمال شتون لري چې ماشوم‌وژنه ترسره کړي.

تاریخ

د ماشوم‌وژنې کړنې د وخت په اوږدو کې بېلابېلې بڼې خپلې کړې دي. د فوق‌العاده شخصیتونو یا ځواکونو لپاره د ماشومانو قرباني کول، لکه څنګه چې اټکل کېږي په لرغوني کارتاژ کې به ترسره کېدل، کېدای شي په لرغونې نړۍ کې ترټولو بد نامه نمونه وي.

په لرغونې اروپا او آسیا کې د ماشوم‌وژنې یو له ډېرو متکررو میټوډونو څخه دا وو چې نوی زېږېدلی ماشوم به یې خوشې کاوه، او پرېښوده به یې چې د محیطي عواملو له امله ومري (لکه هایپوټرمیا، ولګه، تنده یا د حیواناتو حمله).

لږ تر لږه د اقیانوسیه په یوه ټاپو کې، تر شلمې پېړۍ پورې د ماشوم د ساه بندولو په واسطه ماشوم‌وژنه ترسره کېده، په داسې حال کې چې له کلمبیا مخکې میزوامریکا او د اینکا امپراتورۍ کې به د قربانۍ په توګه ماشوم‌وژنه ترسره کېده (لاندې مراجعه وکړئ).

پالیولیټیک او نیولیټیک

د نیولیټیک دورې ډېری ډلو په معمول ډول ماشوم‌وژنې ته لار هواروله چې خپل تعداد کنټرول کړي ترڅو د هغوی ځمکې وکولی شي له هغوی څخه ملاتړ وکړي. جوزف برډسل باور درلود چې له تاریخه مخکې وختونو کې د ماشوم‌وژنې کچه د ټولو زېږونونو ۱۵ تر ۵۰ سلنه وه، په داسې حال کې چې لیلا ویلیامسون بیا د ۱۵ تر ۲۰ سلنې ټیټې کچې اټکل کړی دی. دواړو بشرپوهانو باور درلود چې د ماشوم‌وژنې دې لوړو کچو د نیولیټیک انقلاب په اوږدو کې د کرنې تر پرمختګ پورې دوام موندلی دی. مقایسوي بشرپوهانو محاسبه کړې چې په پالیولیټیک دوره کې د ښځینه ماشومانو ۵۰ سلنه یې د خپلو پلار او مور له لورې وژل شوي دي. هومینایډ (انسانیانو) ماشومانو کوپړیو څخه (لکه د تاونګ ماشوم کوپړۍ) چې صدمه یې لیدلې وه، رایمونډ اې ډارټ لخوا ورته د کانیبالیزم (آدم خوري) سپارښتنه شوې. په لزومي توګه ماشومان په فعال ډول ندي وژل شوي، خو کېدای شي غفلت او قصدي خوارځواکي هم ترسره شوې وي، لکه څنګه چې له تاریخه مخکې مینورکا کې د نارینه وو اضافي لوړې ونې او د ښځینه وو منځنۍ ټیټې ونې توضیح لپاره د یوې توضیح په توګه سپارښت کړی دی.

په لرغوني تاریخ کې

لرغونپوهانو په څو ځایونو کې د ماشومانو د قرباني کېدو فزیکي شواهد کشف کړي دي. ځینې غوره بېلګې چې تصدیق شوې دي، متنوع مناسک دي چې په شمالي امریکا او اینکا امپراتورۍ کې د مذهبي کړنو یوه برخه وه.

په زړه نړۍ کې

په ساردینیا کې د قرباني کېدو مراسمو شواهدو سره د کوچنیو ماشومانو درې زره هډوکي موندل شوي دي. پلازګیایانو په سختو وختونو کې خپل هر لسم اولاد قرباني کاوه. د سوریې خلکو ماشومان د مشتري او جونو لپاره قرباني کړل. د ډېری ماشومانو پاتې شوني د ګزر په کیندنو کې د قربانۍ له شواهدو سره موندل شوي دي. د قربانۍ له نښو سره د ماشوم اسکلېټونه هم په مصر کې موندل شوي دي چې له میلاد څخه مخکې ۹۵۰ تر ۷۲۰ کلونو پورې اړوند دي. په کارتاژ کې «د [ماشوم] قرباني کول په لرغونې نړۍ کې د بدنامۍ اوج ته ورسېد». سربېره پر کارتاژینایانو، نورو فونیشیایانو او کانانیتانو، موآبیټانو او سفارویټانو هم د خدایانو لپاره د قربانۍ په توګه خپل لومړني اولادونه تقدیم کړل.

لرغونی مصر

په مصري کورنیو کې، په ټولو ټولنیزو سطحو کې، د دواړو جنسونو ماشومانو ته ارزښت ورکول کېده او د ماشوم‌وژنې هیڅ کوم شواهد شتون نلري. د لرغونو مصریانو مذهب ماشوم‌وژنه منع کوله او په یوناني-رومي دوره کې، دوی خوشې کړل شوي ماشومان د سرې له ډنډونو څخه، چې د یونانیانو یا رومیانو لخوا د ماشوم‌وژنې دودیز چلند وو، ژغورل او اجازه یې درلودله چې یا هغوی د میرني اولادونو په توګه ومني یا هم هغوی د غلام په څېر رالوی کړي، په معمول ډول به یې هغوی ته د هغوی د ژغورل کېدو رایادونې لپاره د «- corpo» نوم ورکاوه. سټرابو دا د مصریانو یوه ځانګړنه بلله چې هر ماشوم باید وپالل شي. ډیوډوروس ښکاروي چې ماشوم‌وژنه د مجازات وړ یو جرم وو. مصر د خپلو ځمکو خړوبولو لپاره په شدت سره د نیل سیند کلني سیلاب پورې تړلی وو او په هغو کلونو کې چې د سیند اوبه به کمې شوې، امکان یې درلود چې شدیده قحطي او د ټولنیز نظام له منځه تلل رامنځته شي، په ځانګړې توګه له میلاد څخه وروسته ۹۳۰ – ۱۰۷۰ او ۱۱۸۰ – ۱۳۵۰م کلونو کې. د آدم خورۍ ځینې پېښې په دې دورو کې ثبت شوې دي، خو ښکاره نده چې دا پېښه د لرغوني مصر د فرعونیانو په دوره کې رامنځته شوی که نه. بئاټریکس میډانټ-رینز د انسان قرباني کېدل داسې توصیفوي لکه څنګه چې د شاهي کورنۍ لومړنۍ دوره کې په ابیدوس کې (له میلاد څخه مخکې کابو ۳۱۵۰ تر ۲۸۵۰ کلونو کې) ترسره شوي دي، په داسې حال کې چې یان آسمان ادعا کوي چې په لرغوني مصر کې د انسان د قرباني کولو هیڅ ښکاره ثبوت شتون نلري.