لږ پرمختللي هېوادونه

لږ پرمختللي هېوادونه (LDCs) د مخ پر ودې هېوادونو په ډله کې راځي، چې د ملګرو ملتونو سازمان د راپور پر بنسټ د ټولنیزې اقتصادي ودې او انساني پراختیا د شاخصونو له مخې په نړۍ کې تر ټولو شاته پاتې هېوادونه دي. د لږ پرمختللو هېوادونو مفهوم په ۱۹۶۰ مه لسیزه کې رامنځته شو او د ۱۹۷۱ ز کال د نومبر په ۱۸ مه نېټه د ملګرو ملتونو په ۲۷۶۸ (XXVI) پریکړه لیک کې د دغو هېوادونو لومړی نوملړ خپور شو.

هغه هېوادونه د لږ پرمختللو هېوادونو په ډله کې راخي چې دغه درې ځانګړنې ولري:

• بې وزلي – د درېو کلونو په موده کې په منځني ډول د سړي سر ناخالصه تولیداتو ټاکل شوې کچه ولري. په دې معنا چې له ۲۰۱۸ ز کال راهیسې هغه هېواد چې د سړي سر ناخالصه تولیداتو کچه یې له ۱۰۲۵ امریکايي ډالرو کمه وي، په دغه ډله کې راځي، چې له ۱۲۳۰ ډالرو څخه په زیاتوالي بیا له نوملړ وځي.
• کمزورې بشري سرچینې (چې د تغذیې، روغتیا، زده کړو او سواد شاخصونو له مخې ارزول کېږي).
• اقتصادي زیان منل ( په کرنیزو تولیداتو کې بې ثباتي، د توکو او خدمتونو په صادراتو کې بې ثباتي، د غیردودیزو چارو اقتصادي اهمیت، د سوادګریزو توکو د صادراتو تمرکز، واړه اقتصادي زیانونه منل او د طبیعي پېښو له امله د بې ځایه شوو خلکو لوړه کچه).

د ۲۰۲۰ ز کال ترد سمبر میاشتې پورې، ۴۶ هېوادونه، د لږ پرمختللو هېوادونو په نوملړ کې شامل شوي، په داسې حال کې چې ۶ یې له ۱۹۹۴ ز کال څخه تر ۲۰۲۰ ز کال پورې له دغه نوملړنه وتلي دي. نړیوال سوداګریز سازمان (WTO) د ملګرو ملتونو دغه نوملړ په رسمیت پېژني او زیاتوي چې: " د نړیوال سوداګریز سازمان په اډانه کې اخیستل شوې کړنې له لږ پرمختللو هېوادونو سره مرسته کولای شي چې، د دغه سازمان نورو غړو هېوادونو ته خپل صادرات زیات کړي او وکولای شي، پانګه را جذب کړي. په ډېری پرمختللو هېوادونو کې، د بازار ملاتړو اصلاحاتو چټکې ودې، د صاداراتو تنوع او په څو اړخیز سوداګریز سیستم کې اغېزمن ګډون ته لار برابره کړې ده".

بیا کتنه

د لږ پرمختللو هېوادونو شرایط هر درې کاله وروسته د ملګرو ملتونو سازمان د اقتصادي او ټولنیزې شورا (ECOSOC) د پراختیايي پالیسي د کمېټې (CDP) له خوا ارزول کېږي. هېوادونه هغه مهال د لږ پرمختللو هېوادونو له نوملړ نه وتلای شي، کله چې د دوه پرله پسې دورو بیا کتنې وروسته، هېوادونه له اړوندو شرایطو پورته تللي وي. د لږ پرمختللو، په وچه کې راایسار مخ پر وده او کوچنیو ټاپو وزمو مخ پر ودې هېوادونو لپاره د ملګرو ملتونو د ځانګړي استازي دفتر (UN-OHRLLS) د ملګرو ملتونو سازمان ملاتړ د دغو هېوادونو اړوند همغږی او همدارنګه هغوی ته ملاتړیز خدمتونه وړاندې کوي. د ۲۰۲۰ ز کال د د سمبر میاشتې په طبقه بندۍ کې ۴۶ هېوادونه په دغه نوملړ کې راغلي.

د لږ پرمختللوهېوادونو په اړه د ملګرو ملتونو په څلورمه ناسته کې، چې د ۲۰۱۱ ز کال په مۍ میاشت کې ترسره شوه، ګډون کوونو په راتلونکو لسو کلونو کې د لږ پرمختللو هېوادونو له نوملړ څخه د لږ تر لږه نیمايي هېوادونو د وتلو موخه تائید کړه. تمه کېږي چې له ۲۰۱۸ ز کال څخه تر ۲۰۲۴ ز کال پورې ، لس یا له هغو زیات هېوادونه باید له دغه نوملړ نه ووځي، چې بنګلادېش او جیبوتي په ۲۰۱۸ ز کال کې، له دغه نوملړ څخه د وتو ټول شرایط پوره کړي.

اوس مهال یو هېواد او دوه هېوادونه نور چې لا پخوا یې د لږ پرمختللو هېوادونو په نوملړ کې د ځای ترلاسه کولو شرایط پوره کړي، خو په دغه نوملړ کې یې شامل کېدل رد کړي او د ملګرو ملتونو د اقتصادي او ټولنیزې شورا د پراختیايي کمېټې شمېرې یې له پوښتنو سره مخامخ کړې دي: ګانا (له ۱۹۹۴ ز کال راهیسې په شرایطو نه برابرېږي)، پاپو نیو ګینا (چې له۲۰۰۹  کال راهیسې په شرایطو نه برابرېږي) او زیمبابوې.

د لږ پرمختللو هېوادونو له اصطلاح ګټنه او لنډیزونه

کولای شو، لږ پرمختللي هېوادونه درېیمې نړۍ ته له ټولو اړوندو اصطلاحاتو، لکه : له مخ پر ودې هېوادونو، "کمو پرمختللو هېوادونو" څخه بېل کړو. په داسې حال کې چې ګڼ شمېر معاصر پوهان استدلال کوي چې، د "درېیمې نړۍ" اصطلاح زړه، نا اړونده او ناسمه ده، یو شمېر نور د "څلورمې نړۍ" اصطلاح ډېرو لږ پرمختللو هېوادونو ته کاروي (په داسې حال کې چې د څلورمې نړۍ اصطلاح تر ډېره بې وطنه قومي ډلو ته کارول کېدله). له "اقتصادي پلوه لږ پرمختللو هېوادونو" (LEDC) اصطلاح هم ورته اوس مهال کارول کېږي.

له دې سره، چې " د ډېرو لږو پرمختللو هېوادونو" اوLEDC " له اقتصادي پلوه لږ پرمختللو هېوادونو" (چې دواړه د LDC په لنډیز یادېږي) او په وچه کې د را ایسارو مخ پر ودې هېوادونو (چې ورته د LLDC لنډیز کارول کېږي) سره د ګډوډېدو مخه ونیول شي، د مخ پر ودې هېوادونو اصطلاح تر ډېره "لږ پرمختللو هېوادونو" ته کارول کېږي.

په ۲۰۱۸ ز کال کې د ملګرو ملتونو سازمان د ارزونې له مخې، د ډېرو لږ پرمختللو هېوادونو لپاره درې شرایط وټاکل شول، چې یو له هغو په درېو کلونو کې له ۱۰۲۵ امریکايي ډالرو څخه د سړي سر ناخالصه ملي تولیداتو د منځنۍ کچې کمښت دی، خو له ۷۵ میلیونه څخه زیات نفوس لرونکي هېوادونه، له دغې پریکړې څخه مستثنی دي.

د لږ پرمختللو هېوادونو اړوند د ملګرو ملتونو سازمان ناستې

تر اوسه پورې پورې د ملګرو ملتونو سازمان د لږ پرمختللو هېوادونو اړوند څلور ناستې کړې دي، چې په لسو کلونو کې یوځل جوړېږي. لومړۍ دوې یې په ۱۹۸۱ ز کال او ۱۹۹۱ ز کال کې په پاریس او درېیمه یې په ۲۰۰۱ ز کال کې په بروکسل کې وه.

د لږ پرمختللو هېوادونو اړوند د ملګرو ملتونو سازمان څلورمه ناسته د ترکیې په استانبول کې د ۲۰۱۱ ز کال د مې په ۱۳ مه نېټه ترسره شوه، چې د ملګرو ملتونو د عمومي سازمان منشي بانکي مون او د ۵۰ هېوادونو لومړیو وزیرانو په کې ګدون کړی وو. دغه کنفرانس پریکړه وکړه چې ،تر ۲۰۲۲ ز کال پورې باید د لږ پرمختللو هېوادونو له نوملړ څخه د هغو نیمايي واېستل شي. لکه څرنګه چې په ۲۰۱۰ ز کال کې د سیول په پراختیايي غونډه  (Seoul Development Consensus) کې تنظیم شوې وه، د فزیکي زیربناوو او تولیدي وړتیاوو په پیاوړي کولو ټینګار وشو، په داسې حال کې چې یو شمېر نادولتي سازمانونه په خصوصي برخې باندې له ټینګار نه ناخوښ وو.

سوداګري

په وروستیو کې د نړیوال سوداګریز سازمان د دوحې د ناستې (Doha Round) له برکته چې، د پراختیا د دورې په نوم هم یادېږي، د نړیوالې سوداګرۍ او لږ پرمختللو هېوادونو اړوندو مسایلو د رسنیو او سیاستونو ډېر پام ځانته واړاوه. په هانګ کانګ کې د نړیوال سوداګریز سازمان د غړو هېوادونو د وزیرانو په ناسته کې پریکړه وشوه چې ، لږ پرمختللي هېوادونه کولای شي، د امریکا د متحده ایالاتو بازارونو ته سل په سلو کې له مالیاتو او ونډې معومولو پرته د دغې دورې د بشپړولو په شرط لاسرسی ومومي،  خو د نا دولتي سازمانونو له خوا د دغه وړاندیز تحلیلونه ښيي چې، د لږ پرمختللو هېوادونو لپاره دغه وړاندیز ډېرې نیمګړتیاوې لري چې بازارونو ته سل په سلو لاسرسی نه شي برابرولی. کولای شي د بډایه هېوادونو بازارونو ته له مالیاتو پرته سوداګري له منځه یوسي. د دغو نیمګړتیاوو اړوند ناخوښۍ د دې لامل شوې  ده چې، یو شمېر اقتصاد پوهان د هانګ کانګ په معامله د بیاکتنې غوښتنه وکړي.

د لږ پرمختللو هېوادونو نوملړ

د ملګرو ملتونو سازمان پر بنسټ د لږ پرمختللو هېوادونو نوملړ، چې یو شمېر په وچه کې را ایسار مخ پر ودې هېوادونه او د کوچنیو ټاپوګانو مخ پر ودې هېوادونه هم په کې شامل دي:

د افریقا لویه وچه

د افریقا په لویه وچه کې ۳۳ هېوادونه د لږ پرمختللو هېوادونو په نوملړ کې راځي: انګولا، بنین، بورکینا فاسو، بروندي، د مرکزي افریقا جمهوریت، چاد، کوموروس، د کانګو دیموکراتیک جمهوریت، جیبوتی، ایرتریا، ایتوپیا، ګامبیا، ګینه، ګینه باسو، لیسوتوا، لایبریا، ماداګاسکار، مالاوي، مالي، موزامبیق، نایجریا، روانډا، سائوتومه او پرینسیپ، سینګال، سیریلیون، سومالیا، سویلي سوډان، سوډان، تانزانیا، ټاګو، یوګاندا او زمبیا.

د امریکا لویه وچه

په امریکا لویه وچه کې یو هېواد چې هایتي دی، په دغه نوملړ کې راځي.

د آسیا لویه وچه

په آسیا کې ۹ هېوادونه د لږ پرمختللو هېوادونو په نوملړ کې ځای لري: افغانستان، بنګلادېش، بوتان، کمبودیا، ختیځ تیمور، لاوس، میانمار، نیپال، یمن.

اقیانوسیه

په اقیانوسیه کې درې هېوادنه د لږ پرمختللو هېوادونوپه ډله کې ځای لري: کیریباتی، سولومون ټاپوګان او تووالو.

د لږ پرمختللو هېوادونو له نوملړ نه وتلي هېوادونه

• بوتسوانا ( د لږ پرمختللو هېوادونو (LDC) له نوملړ څخه په ۱۹۹۴ ز کال کې ووت)
• کیپ ورد ( د ۲۰۰۷ ز کال په دسمبر کې)
• مالدیف ( د ۲۰۱۱ ز کال په جنوري کې)
• سامائو (د ۲۰۱۴ ز کال په جنوري کې)
• ګینه استوايي ( د ۲۰۱۷ ز کال په جون کې)
• وانواتو (د ۲۰۲۰ کال په د سمبر میاشت کې)